- ویژگیهای پیامبران
درآمد
عظمت و اهمیت مقام پیامبری اقتضا دارد که پیامبران الهی از ویژگی‌ها و امتیازات معنوی خاصی برخوردار باشند. وجود این امتیازات، افزون بر آنکه برای پذیرش این مسئولیت خطیر و انجام شایسته آن ضرورت دارد، زمینه مناسبی را برای پذیرش دعوت آنان فراهم می‌آورد. خواست طبیعی مردم آن است که راهنمایان و رهبران دینی آنان افرادی برگزیده و ممتاز باشند و پذیرش پیامبری شخصی که هیچ امتیاز معنوی بر دیگران ندارد، امری ناموجه و غیرمعقول است.
بنابراین، پیامبران الهی چه به لحاظ عظمت شأن نبوت و چه از جهت مُهیا ساختن زمینه‌های پذیرش دعوت خویش، باید شایستگی‌ها و امتیازات ویژه‌ای داشته باشند. ما در این بحث، برآنیم تا به بررسی کوتاه این ویژگی‌ها بپردازیم. اما پیش از آن، مناسب است توضیحی درباره این مطلب که چرا پیامبران از میان انسان‌ها برگزیده می‌شوند، بدهیم:
- پیامبر؛ انسانی ممتاز
با توجه به لزوم برتری معنوی پیامبران بر انسان‌های عادی، ممکن است این سئوال مطرح شود که چرا خداوند، پیامبران خود را از میان فرشتگان انتخاب نکرد تا هم برتر از انسان‌ها باشند و هم زمینه مناسبی برای پیروی مردم از آنان فراهم آید؟
در پاسخ به این سئوال، اجمالاً می‌توان گفت که با توجه به اهداف بعثت پیامبران (که در گذشته به آن اشاره شد) لازم است پیامبر به گونه‌ای باشد که به راحتی با امت خویش ارتباط برقرار کند تا بتواند رسالت خویش را به آنان ابلاغ نماید و رهبری جامعه را (در صورت رفع موانع) بر عهده گیرد.
همچنین، پيامبران علیهمالسلام به مقتضاى مقام رهبرى و عهدهدار بودن امر تربيت مردم و سرمشق عملى به آنها دادن لازم است، از جنس خود مردم و همرنگ و هم صفات آنها و تمام غرائز و صفات انسان در آنها وجود داشته باشد، زيرا فرشته علاوه بر اينكه براى بشر قابل رؤيت نيست. نمىتواند سرمشق عملى براى او گردد، چون نه از نيازها و دردهاى او آگاه است و نه به وضع غرائز و خواستههاى او آشنا است و به همين دليل رهبرى او نسبت به موجودى كه از هر جهت با وى فرق دارد كاملا نارسا خواهد بود.
افزون بر این، نزول ملائکه بر انسان‌ها به عنوان پیغام‌آور الهی، چه بسا سبب شود که دست کم گروهی از مردم، دعوت آنان را از روی اضطرار بپذیرند و در این صورت، زمینه برای پذیرش یا رد آزادانه و اختیاری ادیان از بین می‌رود؛ حال آنکه سنت الهی آن است که هر انسانی راه خود را با اختیار برگزیند.
بنابراین، تحقق کامل اهداف نبوت مستلزم آن است که پیامبران الهی در پاره‌ای اوصاف عمومی انسانی با دیگر انسان‌ها مشترک و در برخی جهات نیز از امتیازات انکارناپذیری برخوردار باشند.
- پیامبران و فرشتگان
حال که از چرایی برگزیده شدن انسان‌ها و نه فرشتگان، به نبوت سخن به میان آمد، جا دارد اشاره‌ای به مقایسه مقام پیامبران و فرشتگان داشته باشیم.
متکلمان اسلامی معتقدند که مقام پیامبران برتر از مقام فرشتگان است و برای اثبات ادعای خویش به ادله‌ای تمسک جسته‌اند که از جمله می‌توان به آیه 33 سوره آل‌عمران اشاره کرد:
« إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمینَ * به یقین، خداوند آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داده است».
وجه استدلال آن است که عبارت «العالمین = جهانیان» شامل فرشتگان نیز می‌شود؛ در برخی روایات نیز برتری پیامبران بر ملائکه تأکید شده است. برای نمونه، شخصی از امام رضا علیه‌السلام پرسید: مقام پیامبر بالاتر است یا مقام فرشتهای که به سوی او فرستاده می‌شود؟
امام علیه السلام در پاسخ فرمود: «مقام پیامبر بالاتر است». (1)
بنابراین، مقام پیامبران برتر از مقام فرشتگان است و وساطت فرشته وحی در ابلاغ وحی الهی به پیامبر، به معنای برتری مقام او بر مقام پیامبر نیست.
پس از روشن شدن این بحث، به بررسی مهم‌ترین امتیازات پیامبران می‌پردازیم.
———————————-
(1) تفسیر نور الثقلین، ج 3، ص 190.
