- وجدان کاری
«وجدان کاری» به معنای «گرایش به انجام دادن صحیح کار و وظایف شغلی، بدون نظارت مستقیم» است که از نشانه‌های آن، انجام کار بیشتر و بهتر، کنترل درونی و مسئولیت‌پذیری است.
در مقابل آن بی‌رغبتی به تلاش برای کسب حلال است و این که فرد، خود را برده‌صفت به دیگران وابسته نموده و از طریق دیگران ارتزاق کند و در انجام وظایف اقتصادی خود، کوتاهی نماید.
قرآن کریم در سوره انشراح، آیات 7-8 می‌فرماید:
«فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ * وَ إِلىَ رَبِّكَ فَارْغَب * پس هنگامى كه از كار مهمّى فارغ مىشوى به مهم ديگرى پرداز، و به سوى پروردگارت توجّه كن!»
این آيه مفهوم گستردهاى دارد كه فراغت از هر مهمى، و پرداختن به مهم ديگر را شامل مىشود و جهتگيرى تمام تلاش‌ها را به سوى پروردگار توصيه مىكند.
چند عامل بر ایجاد و تقویت وجدان کاری مؤثر است که در متون دینی، مورد توجّه و تأکید قرار گرفته است:
– اصلاح نگرش؛ که شامل نفی پاره‌ای از پندارهای نادرست و خرافی درباره سرنوشت انسان و جوامع است.
– رضایتمندی از کار؛ که از طریق تبیین ارزش معنوی و اجتماعی و آثار کار صورت می‌گیرد.
– آموزش و الگوسازی
– تقویت احساس مسئولیت
– توجّه دادن جامعه به پیامدهای ضعف وجدان کاری.
امام صادق علیه‌السلام درباره هشدار نسبت به کسالت و تنبلی در کار می‌فرماید:
«در طلب روزی خود، تنبلی نکنید، که همانا پدران ما به خاطر آن تلاش و کوشش می‌کردند تا آن را به دست آورند.» (1)
در روایات از زنبور عسل به عنوان نماد شیعه نام برده شده است. امام علی علیه‌السلام در این مورد فرموده است:
«شیعیان ما مانند زنبور عسل‌اند.» (2)
دقت در احوال این موجود شگفت‌انگیز بسیاری از ویژگی‌های پسندیده یک مؤمن را نشان می‌دهد. مثلاً زنبور عسل تنها برای رفع گرسنگی و تأمین نیازش کار نمی‌کند، چون با چند روز تلاش می‌تواند غذای طول عمرش را تهیه نماید، در حالی که او به کار و فعالیت اهمیت داده و هر روز به تولید عسل می‌پردازد.
مشغول بودن به کار، تنها جهت تأمین هزینه‌های اقتصادی نیست، بلکه در سیره اهل بیت علیهم‌السلام و دین اسلام، به کار به عنوان یک امر مقدس نگاه می‌شود و اسلام زحمت کشیدن برای رزق حلال و خدمت به دیگران را نوعی عبادت می‌داند. در بیان حالات امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام آمده است:
«حضرت علی علیه‌السلام در هوای داغ نیمروز برای کار کردن بیرون می‌رفت، در حالی که نیازی نداشت و علتش این بود که می‌خواست خدای متعال ببیند او برای کسب روزی حلال، زحمت می‌کشد.» (3)
راه‌های درمان بی‌کاری و کم‌کاری
از آن‌جایی که بی‌وجدانی در کارها و کسالت و فراغ خاطر از کار، باعث فقر و بدبختی انسان و وابستگی به دیگران می‌شود، فرد باید در فواید کار، اندیشه کند و به بررسی مفاسد دنیوی و عواقب اخروی بی‌کاری و کم‌کاری بپردازد.
مطالعه زندگی بزرگان و افراد موفق می‌تواند در این راه انگیزه‌بخش باشد. آشنایی با اصول مدیریت زمان و پی بردن به ارزش واقعی کار و تلاش و پایه‌ریزی طرز تفکر صحیح در مورد کار و تقدس آن در کودکی از دیگر راه‌کارهاست.
مشاوره شغلی و بهره‌گرفتن از انسان‌های با وجدان و فعال نیز در این راه مؤثر است.
—————
1- من لا يحضره الفقيه، ج 3، ص 157.
2- الخصال، ج 2، ص 625.
3- من لا يحضره الفقيه، ج 3، ص 163.
