وقاحت

• وقاحت

وقاحت به معنای بی‏مبالاتی و جرأت در انجام اعمال خلاف شرع و یا خلاف عقل و عرف است. در معنای دیگر؛ وقاحت عدم خویشتن‏داری در ارتکاب زشتی‏ها (و ناهنجاری‏ها) و عدم خوف از ملامت عاقلان می‏باشد.

این رذیله اخلاقی نقطه مقابل حیا است. در بیان تفاوت بین حیا، کم‏رویی و بی‏حیایی می‏توان گفت: فرد باحیا از کار قبیح، شرم می‏کند، فرد کم‏رو و خجالتی از کار نیک شرم می‏کند؛ ولی فرد بی‏حیا و بی‏مبالات از حضور ناظران، هیچ ‏شرمی ندارد.

امام علی علیه‏السلام در مورد شدت بدی این رذیله می‏فرماید:

«ریشه هر بدی، بی‏مبالاتی و وقاحت است.» (1)

در قرآن کریم از عمل فرد بی‏حیا با واژه «فاحشه» و «فحشاء» یاد می‏شود. به طور نمونه حق‏تعالی در آیه 151 از سوره انعام می‏فرماید:

«وَ لَا تَقْرَبُواْ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ مَا بَطَن‏ * و نزديك كارهاى زشت نرويد، چه آشكار باشد چه پنهان‏.»

و نیز در سوره نور، آیه 19 می‏فرماید:

«إِنَّ الَّذينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ * كسانى كه دوست دارند زشتي‏ها در ميان مردم با ايمان شيوع يابد، عذاب دردناكى براى آنان در دنيا و آخرت است.»

اشاعه فحشاء منحصر به اين نيست كه انسان تهمت و دروغ بى‏اساسى را در مورد زن و مرد با ايمانى نشر دهد، و آنها را به عمل منافى عفت متهم سازد، بلکه يكى از مصاديق آن است، هر گونه نشر فساد و اشاعه زشتي‏ها و قبائح و كمك به توسعه آن را شامل مى‏شود.

البته كلمه فاحشه يا فحشاء در قرآن مجيد غالباَ در موارد انحرافات جنسى و آلودگي‏هاى ناموسى به كار رفته، ولى از نظر مفهوم لغوى فحش و فحشاء و فاحشه به معنى هر گونه رفتار و گفتارى است كه زشتى آن بزرگ باشد، و در قرآن مجيد نيز گاهى در همين معنى وسيع استعمال شده است.

• اقسام وقاحت

اعمال وقیحانه دارای انواع گوناگونی است:

1. وقاحت در برابر خدا
2. وقاحت در برابر رسول خدا و اولیاء دین
3. وقاحت در برابر مردم
4. وقاحت در برابر خود.

ویژگی‏های روان‏شناختی بی‏حیایی عبارت‏اند از:

– گستاخی و بی‏باکی

– راضی بودن از کار بد

– کوچک شمردن کار بد

– علنی‏سازی کار بد

– افتخار کردن به کار بد

– اصرار بر گناه و تکرار آن.

• آثار وقاحت و بی‏حیایی

بی‏مبالاتی و وقاحت آثار فردی و اجتماعی فراونی به دنبال دارد. از جمله آثار فردی آن لذت نبردن فرد از عبادت؛ و بدنامی اوست.

فرد وقیح با ارتکاب عمل وقیحانه و گستاخانه در جامعه، خود را بی‏اعتبار می‏سازد و باعث تنفر و دوری خوبان از خویش می‏شود و سرانجام به رسوایی می‏رسد. از این رو بی‏حیایی باعث لطمه زدن به شخصیت اجتماعی افراد می‏گردد.

اعمال وقیحانه و اشاعه آن، تبدیل زشتی‏ها (منکرات) به خوبی‏ها (معروف) را در جامعه به دنبال دارد.

بی‏مبالاتی؛ علاوه بر آثار بد دنیوی، عذاب الهی را در قبر و قیامت نیز به دنبال دارد. حضرت علی علیه‏السلام درمورد بغض الهی نسبت به فرد بی‏حیا فرموده‏اند:

«خدای متعال به فرد وَقیح پرجرأت به گناه خشمناک است.» (2)

• راه درمان رذیله اخلاقی وقاحت

از آن‏جایی که ریشه این صفت بد اخلاقی، جهل، حرص به دنیا، دروغ، و فرومایگی شخصیتی بیان شده است، می‏توان برای درمان آن از راه شناسایی احکام و قوانی دینی، عقلی، و اجتماعی اقدام نمود.

یکی از مهمترین راه‏های درمانی برای این ویژگی بد، تأمّل در مفاسد وقاحت و فواید حیا می‏باشد.

معاشرت با خوبان و افراد باشخصیت و رعایت انضباط اجتماعی با وضع جریمه و تنبیه برای خود، از دیگر راه‏های درمانی است.

انتخاب رفیق خوب، مشاور دلسوز و آگاه و استاد با اخلاق، نیز می‏تواند در تقویت دین‏باوری فرد مبتلا نقش سازنده داشته باشد.

و در نهایت دوری از مکان‏هایی که احتمال خدشه‏دار کردن حیاء فردی در آن زیاد است؛ اعم از مکان‏های خلوت یا شلوغ، در حفظ حیا تأثیر دارد.

——-

1- تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 257.

2- تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 187.