- مقدمه
اسلام شناسان با الهام از سخنان و آموزه های ارزشمند پیشوایان دین یعنی پیامبر اکرم و اهل بیت ایشان علیهم السلام اسلام را به سه حوزة کلی تقسیم می نمایند: حوزة عقاید و جهان بینی، حوزة آموزه های اخلاقی و حوزة احکام.
هر کدام از این حوزه های اسلامی با یکدیگر رابطة تنگاتنگ و جدایی ناپذیری دارند که یکی را بدون در نظر گرفتن دیگری چارچوب نظاموارة اسلام حقیقی را بر هم می زند. در قرآن کریم به این نکته اشاره شده است آنجا که در سورة بقره آیة 85 میفرماید: «أَ فَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتابِ وَ تَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَما جَزاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذلِكَ مِنْكُمْ إِلاَّ خِزْيٌ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ يُرَدُّونَ إِلى أَشَدِّ الْعَذاب * آيا به بعضى از دستورات كتاب آسمانى ايمان مىآوريد، و به بعضى كافر مىشويد؟! براى كسى از شما كه اين عمل (تبعيض در ميان احكام و قوانين الهى) را انجام دهد، جز رسوايى در اين جهان، چيزى نخواهد بود، و روز رستاخيز به شديدترين عذابها گرفتار مىشوند.»
بزرگترین اشتباه کسانی که به بررسی و نقد آموزههای اسلامی میپردازند و برخی از قوانین و آموزه های اسلامی را دارای اشکال میبینند در همین نکته نهفته است. هنر یک اسلام شناس ناب و متعهد، معرفی دین اسلام به عنوان یک «کلّ تجزیه ناپذیر» است؛ بدین معنا که نمیتوان قانون و آموزهای را بدون در نظر گرفتن تمام آموزهها مورد بررسی مستقل قرار داد. چرا که این گونه بررسی هرگز به نتیجة صحیح و منطقی نمیرسد. مثلاً در بخش احکام و قوانین مربوط به زن این نکته به خوبی مشهود است که در نگاه اولیه و بدون دقت، برخی از این قوانین، خارج از هنجارهای پذیرفته شدة جهانی است! اما آنچه که در نگاه دقیقتر به چشم میخورد دقت و ظرافت و حکمتهای منطقی و عقلانی است که در پسِ وضع این قوانین وجود داشته است.
الگوی رفتاری روزمرة اسلامی و چگونگی عمل نمودن، در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی و در موضوعات گوناگون عبادی، اقتصادی، خانوادگی، جزایی و قضایی، سیاسی، فرهنگی و نظامی و دیگر موارد، حوزة احکام اسلامی را تشکیل میدهد. در واقع احکام، عملیاتی شدن آموزهها و هنجارهایی است که بر اساس قوة عقل و تفکر و بر پایة استدلال در حوزة جهان بینی پذیرفته شده است.
وقتی فرد مکلف، یعنی کسی که به سن بلوغ رسیده و دارای عقل و قدرت بر انجام وظایف دینی را دارد، جهان بینی و نگاه اسلامی به تمام جهان هستی را با استدلال و منطق پذیرفت خود را آماده میکند تا بر اساس این نگاه حرکت کند و خود را در امواج حوادث و پیشامدهای بر کشتی نجاتی که خداوند آن را در میان امت اسلامی به ودیعت گزارده سوار کند و این کشتی همان پذیرش و اطاعت از اوامر پیامبر اعظم و اهل بیت علیهم السلام ایشان است.
بنابراین زیر بنای عمل نمودن به احکام شریعت ناب محمدی همانا تفکر و جهان بینی اسلامی است و دقت در این نکته بسیاری از سوالات مطرح شده در این حوزه را پاسخ می دهد.
- واژهشناسی
بدون شک آگاهی یافتن نسبت به هر دانشی، متوقف بر دانستن اصطلاحات و قراردادهای لفظی آن علم و دانش است. دانشمندان علوم گوناگون، خواه تجربی و خواه عقلی برای انتقال مفهوم‌های علمی از اصطلاحات عمومی و تخصصی استفاده میکنند که دانستن آن اصطلاحات، کمک شایانی در انتقال مفاهیم می‌نماید. علم فقه نیز از این قاعده جدا نیست و فراگیران این علم و حتی کسانی که به دنبال پیاده‌سازی آن در زندگی روزمره هستند نیز باید در حد نیاز از اصطلاحات آن آگاه باشند. مفاهیمی مانند تقلید و اجتهاد، طهارت و پاکیزگی، نماز، روزه و …
در این بخش سعی بر آن است که مفاهیم فقهی را در حد نیاز و اختصار به خوانندگان شناسانده و مطالب بیشتر را به کتابهای گران‌قدر مربوطه که به برکت مجاهدتهای دانشمندان شیعه کم نیز نیستند ارجاع دهیم.
در این دانش چند سؤال اساسی مطرح می‌گردد:
فقه چیست؟
فقیه و مجتهد کیست؟
اجتهاد چگونه است و پیش‌نیازهای آن چیست؟
و سؤالاتی از این دست که ما در پی پاسخ به آن‌ها هستیم.
