- وظایف اخلاقی زن
در روایتی از امیر مؤمنان علی علیه‌السلام چنین آمده است:
بهترین زنانتان دارای پنج خصلتاند.
گفتند: یا امیر المؤمنین! آن پنج خصلت کدام‌اند؟
فرمود: «نرم و نرم‌خو و فرمانبردار، که چون شوهرش خشمگین شود خواب بر چشمانش نمی‌آید تا شوهرش راضی شود و در غیاب شوهر، نگهدار اوست. این زن، کارگزاری از کارگزاران خداست و کارگزار خدا محروم نمی‌شود.» (1)
این روایت در حقیقت برخی شیوه‌های همسرداری و تعامل مؤثر زن را با شوهر بیان می‌کند. نخستین تأکید این روایت، بر نرمخویی زن است. بدون‌شک نرمخویی از مهم‌ترین کلیدهای موفقیت در همۀ عرصه‌های دینی و دنیایی و از جمله عرصۀ همسرداری است که محبت همسر را جلب می‌کند و به کانون خانواده گرمی و صفا می‌بخشد و از سوی دیگر تندخویی، سبب کاهش محبت‌ها سردی کانون خانواده می‌شود.
تأکید دیگر این روایت بر اهتمام زن به کسب رضایت شوهر است. کسب رضایت شوهر یکی از مسئولیت‌های سنگین زن در زندگی است که یکی از عرصه‌های مهم آن کسب رضایت جنسی و تأمین کامل نیاز جنسی مرد است. بدون‌شک اگر نیاز جنسی مرد و به‌تبع آن نیاز جنسی زن به شکل کامل در محیط خانه تأمین شود، دیگر این نیاز به سطح جامعه و کوچه و خیابان کشیده نخواهد شد و جامعه سالم و پاک خواهد ماند. در روابط جنسی، مرد بیشتر طالب و خواهان است و زن مطلوب و پاسخگو و بدیهی است که اگر زن، پاسخگوی خوبی برای مرد نباشد نیاز مرد برطرف نمی‌شود. از این‌رو اسلام بر ارضای نیازهای جنسی مرد توسط زن تأکید فراوان کرده است.
اگر کسب رضایت شوهر در زندگی زن در اولویت قرار گرفت، نارضایتی شوهر، خواب را از چشمان همسر محبوب وی می‌گیرد و تا رضایت همدم صمیمی خود را جلب نکند دیده بر هم نمی‌نهد و پروندۀ عمل یک روز خود را با نارضایتی شوهر نمی‌بندد.
نکات پیشین به هنگام حضور مرد در خانه مربوط بود، اما زن در غیاب شوهر نیز مسئولیت‌هایی بر گردن دارد که در این روایت به آن اشاره شده است.
زن در غیاب مرد نیز باید نگهدار او باشد؛ اولاً از اموال او مراقبت کند؛ بذل و بخشش بیجا نکند، و از اسراف و تبذیر در مصرف و در انفاق بپرهیزد.
ثانیاً زن باید در غیاب شوهر، رازدار خوبی برای زندگی مشترکشان باشد و اسرار زندگی‌شان را نزد هیچ کس و ناکسی فاش نسازد.
زن با این ویژگی‌ها در زمرۀ کارگزاران خدا قرار می‌گیرد کارگزارانی که خداوند متعال به وسیلۀ آن‌ها اهداف خود را در عالم هستی به‌پیش می‌برد. زن در خانه هرچند در جلب رضایت شوهر می‌کوشد و به او خدمت می‌رساند، اما درحقیقت از خدا اطاعت می‌کند و خداوند کارگزاران خود را که چنین زنانی از جملۀ آنان‌اند در دنیا و آخرت محروم نمی‌کند و تلاش‌هایشان را بی‌پاسخ نمی‌گذارد و آنان را به رستگاری و نعمت‌های موعود بهشتی می‌رساند.
پس «نرمخویی» و «کسب رضایت شوهر هنگام حضور مرد در خانه» و «حفظ مال و آبروی همسر به هنگام غیاب مرد در خانه»، از شیوه‌های همسرداری است که زن با رعایت آن‌ها می‌تواند سطح اخلاقی زندگی خود را ارتقا دهد.
- دستپخت خوب و هزینۀ کردن صحیح اموال شوهر
در روایت دیگری از امام صادق علیه‌السلام چنین آمده است:
«بهترین زنان شما خوشبو و دارای دستپخت خوب است که چون خرج می‌کند به نحو پسندیده خرج می‌کند و چون نگه می‌دارد [و خرج نمی‌کند] به نحو پسندیده نگه می‌دارد. پس آن زن کارگزاری از کارگزاران خداست و کارگزار خدا بدبخت و پشیمان نمی‌شود». (2)
در این روایت نیز با توصیف بهترین زنان، به دو مسئولیت زن در منزل اشاره شده که عبارت‌اند از: «دستپخت خوب» و «درست خرج‌کردن اموال شوهر».
زن کدبانوی خانه است و با آشپزی خوب یکی از هنرهای خود را نمایان می‌سازد و لذت و گرمی زندگی را افزون می‌کند. از سوی دیگر اموال مرد در خانه در اختیار زن است و با هزینه‌کردن درست اموال به اقتصاد خانواده کمک می‌کند. بدون‌شک اگر زن با اموال شوهر درست رفتار نکند اقتصاد خانواده به‌تدریج فلج می‌شود و ادامۀ زندگی هم برای زن و هم برای مرد و هم برای فرزندان دشوار می‌شود، بنابراین زن باید در مصرف و در خرید و در بذل و بخشش‌ها حد نگه دارد و در مثل خرید خوراک و پوشاک و دیگر مایحتاج منزل و مصرف آن‌ها متناسب با توان مالی شوهر و با رعایت اصل عدم اسراف خرج کند تا زندگی‌شان به هم گره نخورد.
- درآوردن زره حیا در خلوت شوهر
در روایت دیگری از امام صادق علیه‌السلام چنین آمده است:
«بهترین زنانتان کسی است که چون با شوهرش خلوت کند برای او زره حیا را از تن درآورد و چون لباس بپوشد زره حیا را با او به تن کند.» (3)
در این روایت نیز با توصیف بهترین زنان هم یکی از مسئولیت‌های مهم زن در زندگی بیان شده است و هم شیوه‌ای را برای همسرداری بیان می‌کند. این روایت در درجۀ نخست تصریح می‌کند که زن باید به دنبال ارضای نیاز جنسی شوهر خود باشد و در خلوت با شوهر خود، حیا را – که نیرویی قوی در وجود زن و به مثابۀ زرهی برای حفظ عفاف اوست – به کنار نهد و از بذل هیچ‌گونه خدمت و لذتی برای شوهر خود دریغ نورزد.
اسلام مهم‌ترین وظیفۀ زن به عنوان همسر را بعد از عبادت خداوند، پاسخگویی به نیاز جنسی شوهر دانسته و او را مکلف کرده تا در هر زمان و هر مکان ممکن به شکل مناسبی پاسخگوی نیاز جنسی همسرش باشد. روابط درست جنسی، محبت میان همسران را افزایش می‌دهد و کانون خانواده را گرم‌تر و استوارتر می‌کند.
همچنین این روایت اشاره به این نکته دارد که ارضای نیاز جنسی باید فقط در چارچوب حریم خانواده صورت گیرد و پس از آن که نیاز زن و شوهر برآورده شد، با پوشیدن لباس‌هایشان، لباس حیا را دوباره بر تن کنند و در روابطشان با دیگران جز عفت و حیا حاکم نباشد و انتظاری که در زمینۀ حفظ حیا از زن می‌رود بیش از مرد است.
- عفت و رضایت شوهر و برخی صفات دیگر
از دیگر روایاتی که با بیان صفات بهترین زنان، شیوه‌های همسرداری را بیان می‌کند روایتی است که جابر بن عبد الله انصاری از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌واله چنین نقل می‌کند:
«بهترین زنان شما کسی است که زایا (فرزند آور)، مهربان و عفیفه باشد، در میان خانواده‌اش عزیز و با شوهرش ذلیل (فروتن) باشد، خود را برای شوهر بیاراید و نسبت به غیرشوهر پاکدامن باشد، سخن شوهرش را بشنود و از امرش فرمان برد و هنگامی که با او خلوت کند آنچه از او بخواهد به او بذل کند [و البته] همچون مرد تَبَذُّل نمی‌کند.» (4)
توضیح این که مراد از ذلت زن در برابر شوهر، خواری حقیقی نیست؛ چرا که مؤمن ـ چه زن باشد و چه مرد ـ درهرحال عزیز است، بلکه مراد از ذلت، نهایت خضوع و تسلیم‌بودن زن در برابر مرد است و چنین ذلتی عزتی را در درون خود نهفته دارد و محبت شوهر را جلب می‌کند؛ چنان‌که هرچه انسان در برابر پرودگارش ذلیل‌تر و خاکسارتر باشد، عزیزتر می‌شود، زن نیز هرچه در برابر شوهر که خداوند او را قیم بر زن قرار داده بیشتر خاکساری کند و از خواسته‌های مشروع و معقول او پیروی کند هم نزد خدا و هم نزد شوهر محبوب‌تر و عزیزتر می‌شود.
در این روایت نیز به برخی شیوه‌های ارتباط جنسی میان زن و مرد اشاره شده است، حتی به این نکتۀ لطیف اشاره شده که زن هرچند در روابط جنسی تمکین کامل می‌کند و خود را تقدیم مرد می‌کند، اما این بذل و بخشش او باید با ظرافت و صفت زنانه باشد نه با صفت مردانه، و باید زن کمی خود را بگیرد و سبکسری یا به تعبیر روایت «تَبَذُّل» نکند.
حدیث جابر به شکل مفصل‌تری در برخی روایات دیگر نیز آمده و در آنجا پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌واله پس از بیان اوصافی مشابه با حدیث فوق برای بهترین زنان، بدترین زنان را نیز توصیف کرده و فرموده است:
«از بهترین زنان شما کسی است که زایا، مهربان و باحجاب باشد، در میان اهلش عزیز و با شوهرش ذلیل (فروتن) است، با شوهرش خودآرا است و نسبت به غیرشوهرش عفیف است، سخن شوهرش را می‌شنود و امرش را فرمان می‌برد و در خلوت با شوهرش، آنچه از او بخواهد به او بذل می‌کند و [البته] مانند مرد بذل نمی‌کند [بلکه کمی خود را می‌گیرد]…از بدترین زنان شما کسی است که در میان اهلش خوار و ذلیل است، با شوهرش سرسخت است و نازایِ کینه‌ای است که از کار زشت پرهیز ندارد و در غیاب شوهرش خودآرایی می‌کند و در حضور او خوددار است، سخنش را نمی‌شنود و امرش را فرمان نمی‌برد و چون شوهرش با او خلوت کند از او امتناع می‌کند؛ بسان مرکبی سرسخت که از سوارشدن بر خود امتناع می‌کند و از شوهرش عذری را نمی‌پذیرد و گناهی را از او نمی‌بخشد.» (5)
در این بخش از روایت نیز بدترین شیوه‌های شوهرداری تبیین شده است که «سرسختی در روابط جنسی و در معاشرت با شوهر» و «بی‌عفتی» عمده‌ترین آن‌هاست.
- برخی وظایف اخلاقی زن نسبت به شوهر
به طور کلی می‌تواند چند ویژگی و رفتار اخلاقی را برای زنان برشمرد:
ـ اطاعت همراه با عشق و انگیزه
ـ دوست داشتن و محبت کردن
ـ خوش‌رفتاری با همسر
ـ دلداری دادن به شوهر
ـ سپاسگزار بودن
ـ حفظ حجاب عفت و متانت در مقابل دیگران
ـ بخشش خطاهای شوهر
ـ سازگاری با خویشاوندان شوهر
ـ سازگاری با شغل شوهر
ـ کمک کردن به ترقی شوهر
ـ تقدم رضایت شوهر بر دیگران
ـ تمیز و آراسته بودن در منزل
ـ رازداری
ـ سازگاری در سختی‌ها
ـ سکوت هنگام عصبانیت
– شکایت بیجا نکردن
– پرهیز از زیاده خواهی و توقعات بیجا
– خودداری از توهین و توبیخ همسر
– پرهیز از عیب‌جویی
– چشم پوشیدن از غیر شوهر.
—————
1- الكافي (ط – دارالحديث)، ج 10، ص 572.
2- همان، ج 10، ص 573 .
3- همان، ج10، ص 571.
4- همان، ج 10، ص 570.
5- تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج 7، ص 400.
