- وظایف اخلاقی شوهر
همسرداری؛ برقراری ارتباط صمیمی و منصفانه بر اساس اصول محبت، عدالت و صداقت با همسر است.
از ابعاد همسرداری، شناخت حقوق همسر و ادای آنها و حاکمیت فضای ایثار، گذشت و سازگاری بر محیط خانواده است.
به عبارت دیگر می‌توان گفت همسرداری؛ تفاهم و تعاون با همسر است.
همسرداریِ موفق نشانه انسانیت و اخلاق و روش انبیاء و انسان‌های بزرگ و بزرگوار است. مهرورزی به همسر و رعایت حقوق وی از سفارشات قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام است.
در قرآن کریم اشاراتی مهم به اصول اخلاقی در ارتباط با همسران آمده است. مسائلی همچون نحوه خواستگاری کردن، پرداخت مهریه به زنان، مسأله ارث، نفقه، ….
در آیات و روایات اسلامی به شیوه‌های گوناگون همسرداری برای مردان اشاره شده و نکاتی مهم و ظریف در ارتباط با خانم‌ها بیان شده است.
- پرداخت مهریه یا استفاده از آن با رضایت زن
قرآن کریم در سوره نساء، آیه 4 می‌فرماید:
«وَ ءَاتُواْ النِّسَاءَ صَدُقَاتهِنَّ نحْلَةً فَإِن طِبْنَ لَكُمْ عَن شىْءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَكلُوهُ هَنِيًا مَّرِيًا * و مهر زنان را در كمال رضايت و طيب خاطر به آنها بپردازيد، پس اگر چيزى از مهر خود را از روى رضا و خشنودى به شما بخشيدند، حلال و گوارا مصرف كنيد!»
لزوم پرداخت مهریه به زنان مسأله‌ای نیست که فقط اسلام آن را تأسیس کرده باشد بلکه مساله‌ای است که اساسا در بین مردم و در سنن ازدواجشان متداول بوده است، سنت خود بشر بر این جاری بود و هست که پولی و یا مالی را که قیمتی داشته باشد به عنوان مهریه به زنان اختصاص دهند. در مساله ازدواج طالب و خواستگار مرد است، او است که باید پول خود را جهت تهیه این حاجت خود برداشته و به راه بیفتد و آن را در مقابل حاجتش بپردازد. آیه شریفه تصرف در مهریه را به رضایت زن مشروط نمود.
خدای تعالی در آغاز آيه براى حفظ حقوق زنان با صراحت دستور مي‌دهد كه بايد تمام مهر را به آنان پرداخت كنند، ولى در ذيل آيه براى احترام گذاردن به احساسات طرفين و محكم شدن پيوندهاى قلبى و جلب عواطف ميگويد: «اگر زنان با رضايت كامل خواستند مقدارى از مهر خود را ببخشند براى شما حلال و گوارا است» تا در محيط زندگى زناشويى تنها قانون و مقررات خشك حكومت نكند بلكه به موازات آن عاطفه و محبت نيز حكمفرما باشد.
- احترام به حقوق زن
خداوند، در سوره نساء، آیه 32 می‌فرماید:
«لِّلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِّمَّا اکْتَسَبُوا وَ لِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِمِّا اکْتَسَبن * مردان نصیبی از آنچه به دست می‌آورند دارند، و زنان نیز نصیبی؛ (و نباید حقوق هیچ یک پایمال گردد).»
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌نویسد: آیه می‌خواهد از آرزویی خاص نهی کند، و آن آرزوی داشتن برتری‌هایی است که در بین مردم ثابت است، برتری‌هایی که ناشی می‌شود از تفاوت‌هایی که بین اصناف انسان‌ها است، بعضی از صنف مردان‌اند و به همین خاطر برتری‌هایی دارند، بعضی از صنف زنان‌اند آنها نیز به ملاک زن بودن یک برتری‌های دیگری دارند.
مراد از برتری، برتری‌هایی است که خدا به هر یک از دو طایفه مرد و زن داده، احکامی در خصوص مردان تشریع کرده و احکامی دیگر در خصوص زنان، (آن می‌گوید ای کاش من زن بودم این می‌گوید ای کاش من مرد بودم) چون هر یک از این دو طایفه احکامی به نفع خود دارد، مثلاً سهم الارث مرد بیشتر از سهم الارث زن است، و این برای مردان مزیتی است و در عوض زنان، مزیتی دیگر بر مردان دارند و آن این است که خرجشان به عهده خودشان نیست بلکه به عهده مردان است، علاوه بر این که در ازدواج، مردان باید پول و مهریه بدهند، و زنان مهریه می‌گیرند. (1)
البته نبايد اشتباه كرد كه آيه اشاره به تفاوت‌هاى واقعى و طبيعى مىكند نه تفاوت‌هاى ساختگى كه بر اثر «استعمار» و «استثمار» طبقاتى به وجود مىآيد.
تفاوت‌هاى زن و مرد از نظر خلقت و طبيعت، از نمونههاى برترى دادن خداوند در آفرينش است و هر يك از زن و مرد، نسبت به دستاوردهاى خود به طور مساوى مالك‌اند.
- نهی از به ارث بردن وجود زنان
در سوره نساء، آیه 19 نیز می‌فرماید:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا یَحِلُّ لَکُمْ أَن تَرِثُواْ النِّسَاءَ کَرْهًا وَ لَا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُواْ بِبَعْضِ مَا ءَاتَیْتُمُوهُنَّ إِلَّا أَن یَأْتِینَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ وَ عَاشرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ * ای کسانی که ایمان آورده‌اید! برای شما حلال نیست که از زنان، از روی اکراه (و ایجاد ناراحتی برای آنها)، ارث ببرید! و آنان را تحت فشار قرار ندهید که قسمتی از آنچه را به آنها داده‌اید (از مهر)، تملک کنید! مگر این‌که آنها عمل زشت آشکاری انجام دهند؛ و با آنان، به طور شایسته رفتار کنید!»
مطابق با تفسیر المیزان، آیه شریفه مربوط به نهی از به ارث بردن زنان است.
در دوران جاهلیت به طوری که در تاریخ و در روایات آمده رسم چنین بوده که همسر مردی که می‌مرده اگر مادرِ وراّث نبود، جزء ارث به حسابش می‌آوردند، ورثه، او را نیز مانند اموال میت به ارث می‌بردند، و در این‌که کدام‌یک از ورثه، همسر میت را ارث ببرد رسم چنین بود که هر کس می‌خواست، جامه‌ای بر سر او می‌انداخت، و زن از آن او می‌شد، اگر دلش می‌خواست با او ازدواج می‌کرد، آن هم بدون مهریه، چون او را ارث برده بود، و اگر علاقه‌ای به این کار نمی‌داشت نزد خود نگه می‌داشت تا به نحوی از او استفاده مادی کند، یا شوهرش دهد، و مهریه‌اش را بگیرد و خرج کند، و یا اگر خواستگاری نمی‌داشت- در خانه‌اش بماند و بمیرد تا اموالش را- اگر مالی داشت- به ارث ببرد. (2)
- تقوا و بخشندگی
رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌واله در روایتی شیوه‌های درست همسرداری را برای مردان بیان کرده‌اند:
جابر یکی از اصحاب پیامبر می‌گوید روزی آن حضرت صلی‌الله‌علیه‌واله در جمع یاران فرمود: «آیا شما را از بهترین مردانتان آگاه کنم؟»
گفتند: آری.
فرمود: «از بهترین مردانتان، باتقوا و پاک است که دست بخشنده دارد دو طرفش [پدر و مادرش و به عبارتی اصل و حسبش] پاک است، به پدر و مادرش نیکی می‌کند و عیالش را به دیگران ناچار نمی‌کند.»
سپس فرمود: «آیا شما را از بدترین مردانتان آگاه کنم؟»
گفتند: آری.
فرمود: «از بدترین مردانتان بهتان‌زنندۀ فحش‌دهنده است که تنها می‌خورد و همراهانش را منع می‌کند خانواده و بنده‌اش را می‌زند و بخیل است و عیالش را به دیگری ناچار می‌کند و پدر و مادرش را می‌آزارد.» (3)
مراد از «به تنهای غذا خوردن» در این روایت گویا مرد تک‌خوری است که به شکم خود خوب می‌رسد اما از بستگان و آشنایان و به‌ویژه از اهل و عیالش دریغ می‌دارد. مراد از «بخیلی که خانواه اش به دیگران پناه می برند» نیز مردی است که آن‌چنان در چنگال رذیلۀ بخل گرفتار است که حتی به خانوادۀ خود هم رحم نمی‌کند و دل به حال آنان نمی‌سوزاند و بر دادن خرجی آنان بخل می‌ورزد. طبیعی است که در این صورت زن و بچۀ آن مرد برای تأمین خرجی خود دست به دامان دیگران می‌شوند و دست نیاز در برابر آشنا و بیگانه دراز می‌کنند و روشن است که در چنین مواردی برخی زنان سست‌ایمان در ورطۀ بی‌عفتی‌ها و زشتی‌ها می‌افتند و از بُخل مرد در زندگی، بی‌عفتی در جامعه متولد می‌شود.
در این روایت در شمارش صفات برترین مردان بر نیکی به پدر و مادر تأکید شده و از سوی دیگر در شمارش صفات بدترین مردان نیز به اذیت پدر و مادر اشاره شده است که شاید سر این‌همه تأکید در این مقام آن باشد که برخی مردان با ازدواج چنان تسلیم و مجذوب زن خود می‌شوند که به خاطر او حقوق پدر و مادری را که عمری بار زحمت تربیت مادی و معنوی او را به دوش کشیده‌اند پایمال می‌کنند. مرد خوب کسی است که در عین احترام و ادای حق همسر، حق پدر و مادر را نیز پایمال نکند و در موضوع احسان به پدر و مادر از خواستۀ هیچ‌کس جز خدا پیروی نکند.
این که در توصیف زنان خوب به موضوع نیکی به والدین تأکید نشده شاید بدان سبب است که زنان نیک و بد معمولاً این موضوع را رعایت می‌کنند و از سر عواطف غریزی خود هم که شده به پدر و مادر خود احترام می‌گذارند، اما این بیشتر مردان هستند که به سبب تبعیت از زنان خود و علاقۀ مفرط به همسر از والدین خود فاصله می‌گیرند و برخی حقوقشان را پایمال می‌کنند و عاق والدین می‌شوند.
- خدمت به خانواده
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌واله خدمتگزار به زن و فرزند را هم‌پایه انسان‌های صدّیق، شهید و خواهان خیر فرمودند:
«به زن خود خدمت نکند مگر صدّیق یا شهید یا مردی که خداوند، خیر دنیا و آخرت او را بخواهد.» (4)
امام سجاد علیه‌السلام نیز می‌فرماید:
«خداوند از آن کس خشنودتر است که خانواده خود را بیشتر در رفاه و نعمت قرار دهد.» (5)
- نیکی به خانواده
نیکی به خانواده آنقدر اهمیت دارد که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌واله در حدیثی پرمحتوا، هم‌نشینی با همسر را چون خلوت گزیدن با خدای یگانه در مسجد، ارزشمند دانسته و فرمودند:
«نشستن مرد، نزد زن و فرزندش، نزد خدا محبوب‌تر از اعتکاف او در مسجد من است» (6)
- برخی کلیات وظایف اخلاقی شوهر نسبت به زن
ـ مهرورزی و محبت
ـ بیان و ابراز عشق
ـ حمایت از همسر
ـ ایجاد زمینه دلگرمی
ـ معاشرت خوب
ـ وقت‌گذاری برای همسر
ـ پاکدامنی و وفاداری
ـ گذشت و تحمل و مدارا
ـ احترام به همسر و فامیل‌های او
ـ عدم بهانه جویی و ایرادگیری
ـ عیب‌جویی نکردن
ـ ترتیب اثر ندادن به حرف بدگویان
ـ نادیده گرفتن لغزش‌های همسر
ـ پرهیز از تنبیه و توهین
——————————
1- ترجمه تفسیر المیزان، ج 4، ص 270.
2- ترجمه تفسیر المیزان، ج 4، ص 402.
3- تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، ج 7، ص 400.
4- مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج13، ص 49.
5- الكافي (ط – دارالحديث)، ج 3، ص 273.
6- مجموعة ورام، ج 2، ص 122.
