- وفای به عهد
دین اسلام درباره وفای به عهد به عنوان امری حیاتی سفارش کرده و آن را واجب و از نشانه‌های ایمان معرفی کرده است.
قرآن یکی از صفات مؤمن را وفاداری بیان می‌کند و در سوره بقره، آیه 177 می‌فرماید:
«والْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا * مؤمنان چون عهد بندند، به عهد و پیمان خود وفا می‌کنند.»
مخصوصاً که به مسلمانان بسیار سفارش شده، که اگر وعده‌ای به برادر دینی خود دادند به وعده و عهد خود عمل نمایند، چون یکی از مواردی که در جهان آخرت از انسان‌ها سؤال می‌شود، عهد و وعده‌هایی است که به انسان‌ها داده‌اند همان‌طور که در سوره إسراء، آیه 34 آمده است:
«أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلاً * به عهد خویش وفا نمایید که از عهد و پیمان سؤال می‌شود.»
برای این‌که وفاداری در بین جامعه احیا شود و به صورت یک وظیفه همگانی درآید، باید از زمان کودکی این خوی پسندیده را در نهاد کودکان پرورش داد تا به پیمان‌داری عادت کنند و خلف وعده را تخلف از قانون فطرت بدانند. چراکه یادگیری عمل به عهد و پیمان، از دوران کودکی و از طرف والدین آغاز می‌شود. یکی از نمودهای بارز عدالت در مورد فرزندان نیز، عمل کردن به وعده‌هایی است که پدر و مادر به آنان می‌دهند. چون در شأن و منزلت والدین نیست که وعده خود به فرزندان‌شان را جامه عمل نپوشانند.
عمل به وعده، آثار بسیار نیکو و مثبتی بر فرزند و خانواده دارد. چون باعث اعتماد، محبت، تحکیم روابط خانوادگی، حفظ حیثیت و تحکیم مبانی تربیتی می‌شود، پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله به امت خود تأکید می‌کرد و می‌فرمود:
«هرکس که مؤمن به خدا و روز رستاخیز است، به عهد و پیمانش وفادار باشد.» (1)
در خانواده‌ای که پدر و مادر به وعده‌های خویش عمل کنند، به خودشان، فرزندان‌شان و سایر مردم خُلف وعده نداشته باشند، فرزندان نیز به وفاداری عادت خواهند کرد. برعکس، در خانواده‌ای که پدر و مادر به تعهدات خویش پای‌بند نباشند و عهدشکنی را زشت نشمارند، فرزندان این خانواده نیز عهدشکن خواهند شد.
در نظر فرزندانی که هر روز شاهد عهدشکنی‌های پدر و مادر می‌باشند، وفاداری اصلاً ارزش ندارد، بلکه فریب و وعده‌های توخالی هنر و زرنگی محسوب می‌شود، در حالی که این عمل از نظر خدا و مردم زشت و ناپسند است. حضرت علی علیه‌السلام در این زمینه به مالک اشتر فرمودند:
«پیمان‌شکنی باعث خشم خدا و مردم می‌شود.» (2)
بنابراین اگر به فرزند خود قول یا وعده‌ای می‌دهید حتماً به آن عمل کنید یا در صورتی‌که توان آن را در برآوردن ندارید، برای فرزند خود مخصوصاً اگر نوجوان است توضیح دهید یا او را قانع کنید و برای برآوردن خواسته او زمانی را مشخص کنید، ولی در هر صورت به او اطمینان دهید، که به قول خود عمل می‌کنید تا این خصیصه مهم اخلاقی را از شما فراگیرد و در زندگی خویش به کار گیرد.
- وفای به وعده
دستور اسلام به عملی کردن وعده‌هایی که به کودکان داده می‌شود پدران و مادران را بدان موظف ساخته که در این مورد به خصوص نهایت دقت را داشته باشند.
زیرا با عمل نکردن به وعده‌ها شخصیّت فرزندان خویش را تحقیر کرده و به آنان درس دروغگویی می‌دهند و با گفتار بیعمل خود سخنانی را هم که در آینده خواهند گفت، از پیش بی اعتبار می‌سازند. بدون شک این شیوه رفتار با فرزندان در روایات مردود شمرده شده و والدینی که وعده‌هایی بی پایه و اساس به فرزندان خود می‌دهند مورد نکوهش قرار گرفته‌اند.
پیامبر صلیاللهعلیهوآله می‌فرماید:
«کودکان را دوست بدارید و به آنان اظهار محبّت کنید. پس اگر به آنان وعده‌ای دادید، به آن وفا کنید، زیرا آنان روزی خود را به دست شما می‌بینند.» (3)
در جای دیگری نیز از پیامبر نقل می‌کنند که:
«هر یک از شما، اگر به فرزند خود وعده‌ای می‌دهد بدان وفا کند.» (4)
از امام علی علیه‌السلام نیز نقل می‌کنند که:
«دروغ گفتن شایسته نیست، به جِد باشد یا به شوخی و نیز سزاوار نیست که کسی از شما وعده‌ای به فرزندش بدهد و سپس به آن وفا ننماید، دروغگویی به تبهکاری می‌انجامد و تبهکاری به آتش دوزخ.» (5)
از مجموع این روایات چنین استفاده می‌شود:
1- اولاً لزومی ندارد که به فرزند خود وعده چیزی بدهید، اما اگر وعده‌ای دادید حتماً به آن وفا کنید، زیرا آثار منفی خلف وعده نسبت به بزرگ و کوچک یکسان است؛ و روایت تصریح می‌کند که عملی ساختن وعده واجب است.
2- همان گونه که شما از خداوند و حتّی از بندگان او انتظار ندارید که به وعده‌هایی که داده‌اند وفا نکنند، کودکان شما نیز، انتظار ندارند که نسبت به وعده‌هایی که به آنان می‌دهید عمل نکنید.
3- وفا نکردن به این قبیل وعده‌ها در روایات تجاوز به حقوق کودک محسوب شده است و چون کودک نمی‌تواند از حق خود دفاع کند، بنابراین زیر پاگذاشتن حق او خشم الهی را بر خواهد انگیخت؛ که خداوند پشتیبان محرومان و ناتوانان است.
4- در اثر وفا نکردن به وعده‌های دروغین دریچه‌ای به روی فرزندان خود باز می‌کنید که اوّلین ره‌آورد آن پیدایش روحیه نفاق و دروغگویی در کودکان است؛ زیرا کودکان بیشتر، از سیره عملی والدین درس می‌گیرند تا سخنان آن‌ها و به این ترتیب احساس می‌کنند که دروغ گفتن زشت نیست و وفای به عهد و پیمان ضروری نیست و هیچ مانعی ندارد که برای حفظ ظاهر و نشان دادن عنایت خویش به دیگران وعده‌هایی به آن‌ها بدهیم اما با هزار بهانه و معذرت‌خواهی امروز و فردا کنیم و سرانجام نیز از عملی کردن وعده‌هایمان شانه خالی کنیم.
بی‌تردید این گونه رفتارهای ناپسند زمینه‌ساز انحرافات گوناگون کودکان و سبب دوری آن‌ها از پاکی و صداقت خواهد شد.
—————————————
1- شرح الکافی-الأصول و الروضة، مولی صالح المازندرانی، ج 10، ص 18.
2- مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 8، ص 460.
3- جامع أحادیث الشیعة، بروجردی، ج 26، ص 860.
4- مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 15، ص 170.
5- بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج 69، ص 259.
