- توحید در استعانت
«استعانت» به معنای «مددجویی» و «درخواست کمک» است. توحید در استعانت یعنی انسان در امور خود تنها از خداوند یکتا مدد جوید و تنها دست استمداد به سوی او بگشاید و از او یاری بخواهد. در اهمیت توحید در استعانت همین بس که در قرآن کریم، همدوش توحید عبادی قرار گرفته است و مسلمانان موظفند در تمام نمازهای خود بر آن تأکید کنند:
«إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ * تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو یاری می‌جوییم. سوره فاتحه آیه 5».
حال این سؤال مطرح می‌شود که مبنای نظری توحید در استعانت چیست؟ به دیگر سخن، به چه دلیل تنها از خدای یکتا باید یاری جست؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت انسانی که باور دارد در عالم هیچ موجودی غیر از خدا در افعال و آثار خود مستقل نیست، به حکم خرد موظف است که تنها از او یاری جوید؛ زیرا صاحب اختیار و مالک مطلق و حاکم بلامنازع تمام هستی است و زمام تمام امور عالم به دست اوست. بنابراین، توحید در استعانت، نتیجه طبیعی اندیشه‌های توحیدی در باب فاعلیت و حضور خداوند در هستی است.
نکته دیگر آن که توحید در استعانت با استمداد از مخلوقات الهی، در صورتی که با اعتقاد به عدم استقلال آنها همراه باشد، منافاتی ندارد. ممکن است تصور شود که بر اساس توحید در استعانت، هر گونه یاری خواستن از غیر خدا مطلقاً ممنوع و عملی شرک‌آلود است. اما این پندار، اندیشه‌ای نادرست است؛ زیرا اگر استمداد از غیر خدا با این اندیشه همراه باشد که آن موجود، به صورت مستقل و بدون نیاز به اذن و یاری الهی می‌تواند حاجت انسان را بر طرف سازد، با توحید در استعانت ناسازگار خواهد بود. اما اگر انسان به برخی مخلوقات خداوند به این دیده بنگرد که هر یک در حوزه خاصی با اذن الهی و بر اساس اراده و خواست خداوند می‌توانند به او یاری رسانند و استعانت او با این عقیده همراه باشد، قطعاً با توحید عملی سازگار است. بنابراین، بیماری که برای بازیافتن سلامتی خود به پزشک مراجعه می‌کند و از دارو کمک می‌گیرد، در حالی که معتقد است دارو و پزشک وسایلی هستند که اذن و اجازه اوست، ابداً عملی که با توحید در منافات داشته باشد، مرتکب نشده است. همچنین توسل به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و امامان معصوم علیهم‌السلام و برگزیدگان الهی، اگر با اعتقاد به واسطه بودن و عدم استقلال آنان همراه باشد، عملی کاملاً پسندیده و مورد تأیید اسلام است. ما بر این باوریم که اولیای الهی به دلیل منزلت و جایگاه بلندی که در نزد پروردگار دارند، می‌توانند هم از طریق درخواست از ذات اقدس الهی و هم بر اساس قدرتی که خدا در اختیار آنها نهاده است، پاره‌ای نیازهای ما را بر طرف سازند و البته این همه با اراده و اذن الهی انجام می‌پذیرد.
نتیجه آن که استمداد آدمی از موجودی غیر از خداوند و خواه در حوزه عالم طبیعت (مانند استفاده از دارو) و خواه در حوزه ماورای طبیعت (مانند استمداد از ارواح پیامبران و اولیای الهی)، اگر در طول استمداد از خداوند (نه به صورت مستقل) باشد، هیچ‌گونه منافاتی با توحید در استعانت ندارد.
