- تاریخ و قسمت های حرم مطهر اميرالمؤمنين على عليه السلام
مرقد شريف بزرگترين فداكار و تلاشگر تاريخ اسلام در پى انحراف جامعه از طريق الهى و فراموش كردن نصايح و راهنمايىهاى رسول اكرم صلى الله عليه و آله از سال 40 ه. ق. تا پايان دوران حكومت امويان يعنى سال 132 ه. ق كاملًا مخفى و از اسرار شيعيان سوخته دل بود.
در اين دوران سياه و سخت، فرزندان على عليه السلام و شيعيان خاص و مورد اعتماد، با راهنمايى ائمه عليهم السلام مخفيانه به زيارت مرقد اولين جانشين پيامبر مىآمدند.
زوال بنى اميه باعث گشت افراد بيشترى از مدفن على عليه السلام آگاه شده و تردد و رفت و آمد در اطراف مزار ساده و بى آلايش آن حضرت بيشتر گردد. پس از صد سال و چندى انتظار، نور اميد در دل شيفتگان تابيده و آرزوى ديرين آنان تحقق يافت.
اخبار زيادى در مشخص ساختن آن موضع شريف به ويژه از امام صادق عليه السلام منتشر گشت. پس از آن علويان و عباسيان به زيارت شتافته و مردم از هر سوى بدان روى آوردند.
داود بن على از بزرگان بنى عباس كه اعتقادى نسبت به مقام شامخ على عليه السلام نداشت، چون توجّه و روىآوردن مردم به مرقد آن حضرت را مشاهده كرد، غلامى را كه جمل نام داشت و از قوت بدنى بسيارى برخوردار بود به همراه چند تن ديگر به سمت مرقد فرستاد و به آنان دستور داد آن محل را حفر كنند و هر چه در آن يافتند بيرون آورند.
كارگران محل مرقد را حفر كرده و 5/ 2 متر پائين رفتند تا آنكه به سنگ سختى برخورد كرده و هر چه سعى كردند نتوانستند بيش از آن حفر نمايند. جمل غلام قدرتمند داود كه چنين ديد خود پائين رفته و ضربه سختى بر سنگ وارد كرد كه طنين شديدى به دنبال داشت او ضربه دوم را هم وارد كرد ليكن اثرى نداشت و صداى مهيبترى از آن برخاست و ضربه سوم را نيز وارد كرد پس از وارد كردن ضربه سوم، جمل فريادى كشيده و به سختى جان داد.
همراهان غلام كار را تعطيل و جريان را به داود بن على گزارش دادند داود كه چنين ديد از كار خود توبه كرد و به تشيع گرائيد، سپس شبانه نزد على بن مصعب رفته و از او خواست صندوقى براى قبر تهيه نمايد. بدين ترتيب اولين صندوق بر روى قبر مطهر على عليه السلام نصب گرديد.
در دوران خلافت هارون الرشيد (نيمه دوم قرن دوم هجرى) روزى هارون براى شكار به زمينهاى اطراف كوفه (نجف يا غريين) رفت و مشاهده كرد كه سگهاى شكارى آهويى را دنبال مىكنند ولى پس از آنكه آهو به منطقه خاصى مىرود سگان از تعقيب آهو باز مىايستند. هارون دانست كه آن سرزمين، مقدس و مطهر است كه سگها وارد آن نمىشوند، لذا در صدد تحقيق بر آمد و سرانجام دانست كه آن موضع، مرقد مطهر على عليه السلام مىباشد.
هارون به دنبال اين واقعه در حدود سال 175 ه. ق اولين بارگاه و ساختمان مرقد علوى را بنا نهاد.
اکنون آستان مقدّس حضرت على عليه السلام در مركز شهر قرار دارد كه از يك گنبد طلايى عظيم و يك گنبد خانه و رواقهاى متعدد و يك صحن، با برخى ضمائم تشكيل شده است. ساختمان امروزى از آثار صفويه است. گنبد عظيم و ايوان روحبخش آن، به دستور نادرشاه افشار با خشتهاى طلايى تزيين شده. آيينه كارى حرم به وسيله هنرمندانى از اصفهان در سالهاى دهه چهل شمسى انجام گرفت. قبر مطهر حضرت، درون صندوقى از خاتم و ضريحى نقرهاى قرار دارد؛ صندوق خاتم از ساختههاى دوران شاه اسماعيل صفوى است و از نفايس روزگار بشمار مىرود.
سال 1345 ه. ق. در هند به همت رهبر شيعيان اسماعيلى ضريح مطهّر امام على عليه السلام ساخته و تقديم حرم مطهر گرديده است. گرداگرد مرقد منور را از چهار سو رواق در بر گرفته است كه همگى به زيباترين شكل توسط هنرمندان ايران تزيين يافته است.
حرم مطهر داراى صحن بسيار بزرگ و دلگشايى است كه اطراف مرقد مطهر را در برگرفته است. اين صحن از ساختههاى دوران صفوى است كه نماى آن با كاشيهاى خشتى زيبايى تزيين يافته و داراى دو ويژگى منحصر بفرد است.
در گرداگرد صحن مطهر اتاقهايى قرار دارد كه همگى آرامگاه بزرگان است. صحن داراى چهار دروازه اصلى است كه بزرگترين آنها در سمت شرق واقع شده و به «باب الذَّهب» شهرت دارد. دومين دروازه در سمت شمال قرار گرفته و به «باب الطوسى» معروف است.
سومين دروازه در جنوب است به نام «باب قبله» و چهارمين آن در سمت غرب واقع شده و به «باب سلطانى» مشهور است.
- ايوانالعلماء
ايوانى است بزرگ كه در قسمت شمال حرم شريف قرار دارد. اين ايوان از آثار عصر آلبويه مىباشد كه در عصر صفويه تجديد بنا گشت.
اين ايوان را از آن رو ايوانالعلماء مىگويند كه بسيارى از بزرگان شيعه در آن مدفون شده‌اند از جمله:
مولى على نقى كمرهاى فراهانى متوفاى سال 1060 ق.
ميرزا على رضا اردكانى شيرازى متوفاى سال 1166 ق.
شيخ احمد جزائرى متوفاى سال 1151 ق.
مير محمد باقر هزار جريبى متوفاى سال 1245 ق.
شيخ ملا محمد مهدى نراقى متوفاى سال 1209 ق.
فرزندش شيخ احمد نراقى متوفاى سال 1245 ق.
و جمعى ديگر.
- مدفن علماء
در ايوان و حجرههاى صحن، شخصيتهاى برجسته شيعه مدفون هستند كه به نام برخى از ايشان اشاره مىكنيم.
1- علامه حلى، در ايوان طلا و در ايوان جنب گلدسته شمالى.
2- مقدس اردبيلى، در ايوان طلا و حجره جنب گلدسته جنوبى.
3- شيخ انصارى، حجره سمت چپ درب ورودى بابالقبله.
در حجرههاى صحن نيز عالمانى چون محدث نورى، نائينى، حاج آقا حسين قمى، سيد ابوالحسن اصفهانى، شيخ عباس قمى، سيد محمود شاهرودى و سيد ابوالقاسم خويى به خاك سپرده شده‌اند.
