- تاريخچه بقيع
يكى از پرخاطرهترين مكانهاى مدينه، قبرستان بقيع است؛ جايى كه آن را پيش از آمدن پيامبر (ص) «بقيعالغرقد» مىناميدند. «غرقد» نوعى درخت است كه در گذشته، داخل اين قبرستان و يا در كنار آن وجود داشته و به تدريج با گسترش قبرستان، آن درختها از ميان رفته است. در قرنهاى اخير گاهى «جنّة البقيع» نيز گفته مىشود
بقيع به عنوان زمينى در حاشيه بخش مركزى يثربِ پيش از اسلام، گورستان مردم اين شهر بود و پس از اسلام نيز به عنوان مهمترين گورستان مدينه شناخته شد. اين گورستان با وسعت نسبتاً زياد خود به مانند نوع قبرستانهاى كهن كه در محيطى باز و پراكنده بوده در طول قرون مختلف اسلامى، مَدْفن صحابه، تابعين ومهمتر از همه، چهار تن از امامان (ع) بوده و از اين رو محل زيارت تمامى زائران مدينه منوّره است.
بقيع در ناحيه شرقى مسجدالنبى (ص) و تقريباً در فاصله يك صد مترى آن واقع شده وبارها حدود آن تغيير كرده است. اين قبرستان تا يكصد سال پيش، خارج از حصار قرار داشته، اما اكنون در ميان شهر مدينه واقع شده، از چند سوى در محاصره خيابانهاى ستين، عبدالعزيز و ابوذر و باب العوالى قرار گرفته است.
بقيع در آغاز دولت اسلامىِ مدينه، مانند پيش از اسلام، به عنوان قبرستان، مورد استفاده قرار گرفت. يكى از نخستين مهاجران كه در بقيع مدفون شد، عثمان بن مظعون بود. وى در مكه به پيامبر (ص) گرويد، سپس به حبشه هجرت كرد و پس از مهاجرت به مدينه در جنگ بدر حضور يافت و آنگاه درگذشت.
به نقل از ابن حجر، وقتى عثمان بن مظعون درگذشت، رسول خدا (ص) در حالى كه اشك از چشمانش سرازير بود، او را بوسيد. رسول خدا (ص) وقتى عثمان بن مظعون دفن شد، نشانى بر گور او قرار داد و فرمود: اين نشانه گور اوست تا كسانى كه بعد مىميرند كنار گور او دفن شوند. (1)
پراكندگى قبرستان، از همان زمان مطرح بوده و به همين دليل است كه اكنون برخى از قبور صحابه، در فاصلهاى بسيار دورتر از بخش اوليه آن در زمان ما قرار گرفته است. براى نمونه مىتوان به فاصله قبر سعد بن معاذ با قبور ائمه اطهار (ع) اشاره كرد. از ديگر چهرههاى معروف صحابه كه در دوره حيات پيامبر (ص) درگذشت و در بقيع آرميد، همين سعدبن معاذ است كه در نبرد خندق مجروح شد و چندى بعد به شهادت رسيد.
گفتنى است كه محدوده حد فاصل ميان بقيع و حرم پيغمبر (ص) تا چند سال پيش مجموعه از خانهها و كوچه و بازار و كتابخانه عارف حكمت را تشكيل مىداد كه بخشهاى مختلف آن به مرور از ميان رفت و در حال حاضر به صورت يك فضاى سنگفرش باز به عنوان حياط باز مسجد مورد استفاده است. در اين محله كه ميان شيعيان به محله بنى هاشم شهرت دارد، خانهاى وجود داشت كه به عنوان خانه امام جعفر صادق (ع) شهرت داشت و كوچه تنگ مزبور را نيز به عنوان «زقاق جعفر» مىشناختند. از اين خانه و كوچه كه در حوالى سالهاى 60 تا 63 تخريب شد، تصاويرى برجاى مانده است.
—————————–
- طبقات ابن سعد (ترجمه فارسى)، ج 3، ص 345.
