معنای توبه

• معنای توبه

توبه در لغت به معنای بازگشت از چیزی و روی آوردن به چیزی است.

توبه در اصطلاح شرع؛ بازگشت بنده از سرکشی و روی آوردنش به اطاعت از خداوند است. به عبارت دیگر توبه؛ یعنی بازگشت از گناه به سوی اطاعت و بازگشت از قطع رحمت الهی به وصل رحمت الهی.

توبه، هم به خدا نسبت داده شده است و هم به انسان. بر این اساس هم خدا توّاب است و هم انسان، ولی تفاوت‌هایی دارند. هنگامی که گفته می‌شود خدا توبه کرد؛ یعنی، خدا که فضل خود را دریغ داشته بود، دوباره شامل حال بنده کرد، ولی وقتی گفته می‌شود انسان توبه کرد؛ یعنی انسان دست از گناه کشید و به سوی خدا بازگشت. در سوره توبه، آیه 118 آمده است:

«ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُواْ إِنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ * سپس خدا رحمتش را شامل حال آنها نمود، (و به آنان توفيق داد) تا توبه كنند. خداوند بسيار توبه‏پذير و مهربان است!»

وقتی توبه انسان به معنای برگشت از گناه است باید قبل از هر چیز دانست که گناه چیست تا بتوان از آن بازگشت نمود.

 کارهای انسان بر پنج نوع است:

1. کاری که حتماً باید انجام داد و ترک آن جایز نیست. (واجب)
2. کاری که نباید انجام داد و انجام آن جایز نیست. (حرام)
3. کاری که انجام آن از انجام ندادن آن بهتر است. (مستحب)
4. کاری انجام ندادن آن از انجام آن بهتر است. (مکروه)
5. کاری که انجام دادن آن و ندادن آن یکسان است. (حلال)

گناه عبارت است از کاری که از نوع دوم یعنی حرام ‌باشد. مسلماً توبه از این نوع کار، بر همه عاقلان واجب است.

 منظور از گناه در اینجا تمامی گناهان فکری و زبانی و عملی است که با اختیار و اراده هر انسان عاقلی صورت می‌گیرد.

و اما ترک مستحب که از نوع سوم، و انجام مکروه که از نوع چهارم است ترک اولی نامیده می‌شود، که برای خواص ناپسند است و بایستی از آن توبه کنند.

توبه حقیقتی است قلبی که همان پشیمانی از گناه و عزم ترک آن می‌باشد و ظهور این توبه به صورت طلب غفران و آمرزش می‌باشد.

توبه؛ بازگشت انسان از مسیری است که در آن حرکت می‌کرده است.

توبه؛ یک پشیمانی عمیق است. انسان هنگام توبه، قلباً از مسیر اشتباهی که می‌رود پشیمان شده و با یک خودآگاهی به سوی خدا، برمی‌گردد.

توبه؛ تغییر روند است و در رفتار توبه کننده تغییر دیده می‌شود.

هر گاه انسان از خدا فاصله می‌گیرد، اسراف می‌کند و یا از آزادی خود سوءاستفاده می‌کند، خداوند امکان بازگشت را از طریق توبه برای او فراهم می‌نماید.

توبه؛ ترک گناه به بهترین وجه است و آن رساترین شکل پوزش‌خواهی است.

فطرت انسان آغشته به نور الهی است. پس هرگاه فرد گناهی انجام بدهد کدورت و تاریکی‌ای در نفسش به وجود می‌آید، تا این که به دلیل انجام دادن مکرر گناه، نور فطرتش خاموش می‌گردد. حال اگر شخص از گناه برگردد و توبه کند، نفس او از تاریکی بیرون می‌رود، چنان‌که در حدیث از امام صادق علیه‌السلام آمده است که می‌فرماید:

«بازگشت کننده از گناه، همانند کسی است که گناهی انجام نداده است.» (1)

توبه عبارت است از: سه امری که به ترتیب پشت سر هم قرار می‌گیرند و هر کدام علت دیگری است. این امور عبارت‌اند از:

1- علم به مضرات گناه و این‌که سبب دوری از حق تعالی می‌گردد.

2- ندامت و پشیمانی.

3- تصمیم و اراده به عمل.

کیفیت رتبه‌بندی این سه امر به این صورت است که آگاهی از گناه موجب حالت ندامت و پشیمانی از آن می‌گردد و هنگامی که به خوبی این ندامت بر انسان مستولی گردد تصمیم می‌گیرد گناهان گذشته را جبران کند و در زمان حال گناه نکند و تصمیم می‌گیرد در آینده نیز مرتکب گناه نگردد.

——-

1- مكارم الأخلاق، ص 313.