- درختکاری و جنگل‌ها
شایسته است مسلمانان نسبت به کاشتن و حفظ درخت کوتاهی نکنند، زیرا درختان در سالم‌سازی و پاکیزگی هوا تأثیر ویژه دارند. اهتمام اسلام به درختکاری و افشاندن دانه یا کاشتن شاخه ثمربخش، کاملاً در متون دینی مشاهده می‌شود؛ به گونه‌ای که گاهی کاشتن درخت، در ردیف بهترین و مقدس‌ترین کارهای خیر قرار می‌گیرد، چنان‌که رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌واله در ضمن حدیثی، درختکاری را در کنار تعلیم دانش، ساختن مسجد، به ارث گذاشتن قرآن یا کتاب علمی سودمند و … قرار داده است:
«هفت چيز است كه پاداش آن براى بنده در قبر او و پس از مرگش دوام دارد كسى كه علمى تعليم دهد، يا نهرى به جريان آورد يا چاهى حفر كند يا نخلى بكارد يا مسجدى بسازد يا مصحفى به ارث گذارد يا فرزندى به جا نهد كه پس از مرگش براى او آمرزش خواهد» (1)
این حدیث گرانقدر، اهتمام آن حضرت به درختکاری را می‌رساند.
اهمیت درختکاری چنان است که آن رسول گرامی در این باره در جایی دیگر فرمود:
«اگر نهالی در دست یکی از شماست و در آستانه برپایی قیامت به اندازه کاشتن آن فرصت دارد، آن را بکارد». (2)
درباره اخلاق زیست محیطیِ امیرمؤمنان علی علیه‌السلام نیز نقل کرده‌اند که آن حضرت روزی با خود بارهای هسته خرما را حمل می‌کرد. پرسیدند: ای ابوالحسن! چه چیزی همراه داری؟ فرمود:
«اگر خدا بخواهد درخت خرماست.»
پس آن حضرت، همه هسته‌های خرما را کاشت و هستهای را فرو نگذاشت. (3)
- ویژگی‌ها و آثار درختکاری
1- کسب حلال بودن آن:
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید:
«کشاورزی و درختکاری کنید. به خدا سوگند! کاری حلال‌تر و پاکیزهتر از آن نیست.» (4)
2- صدقه بودن محصول آن:
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌واله می‌فرماید:
«اگر مسلمانی درختی بکارد و پرنده، انسانی یا حیوانی از میوه آن بخورد برایش صدقه به شمار می‌آید.» (5)
در حدیثی دیگر از آن حضرت صلی‌الله‌علیه‌واله آمده است:
«هر کس کشت کند و پرندهای ازآن بخورد، برای او صدقه شمرده می‌شود.» (6)
3- پاداش به اندازه محصول آن:
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌واله می‌فرماید:
«هرکس درختی بکارد، خدا به اندازه محصول آن، برایش پاداش می‌نویسد.» (7)
4- ادامه بهره‌مندی از آن پس از مرگ:
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌واله می‌فرماید:
«پنج گروه‌اند که در گورهایشان به سر می‌برند؛ لیکن ثواب و پاداش کارهایشان به دیوان و نامه عملشان جاری می‌شود…[یکی از آن‌ها] آن که نخلی کاشته باشد» (8)
طبق سیره عملی و روایی معصومین علیهم‌السلام در هر محیطی، نشاندن درخت مفید و مناسب آن محیط، می‌تواند باقیات و صالحات باشد. به طور کلی هر کار نیکِ ماندنی از کسی برجای مانده باشد، تا اثر آن موجود باشد پاداش آن به دیوان عمل صاحب آن کار می‌رسد.
امام صادق علیه‌السلام هم می‌فرماید:
«از چیزهایی که مؤمن پس از مرگش از آن‌ها بهره‌مند می‌شود نهالی است که آن را کاشته است» (9)
در اسلام، هم درباره نگهداری درخت و آبیاری آن دستور رسیده و هم از قطع آن نهی شده است.
از امام صادق علیه‌السلام نیز چنین آمده است:
«درخت‌های ثمر دهنده را قطع نکنید که [اگر چنین کنید] خدا سخت بر شما عذاب فرو می‌ریزد.» (10)
همچنین روایات اسلامی، حفظ درخت برای مناطق کم‌درخت و بیابانی را، سودمندتر معرفی کرده‌اند.
البته مطابق با روایات اهل بیت علیهم‌السلام؛ قطع درخت در صورت نیاز با تبدیل و جایگزینی، مانعی ندارد. همان‌طور که روزی امام کاظم علیه‌السلام درخت سدری را قطع کرد و درخت انگوری به جای آن کاشت. (11)
- آلوده نکردن زیر درختان
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌واله مسلمانان را از ادرار کردن در زیر درختان میوه یا نخلی که خرما دارد نهی کرد به این دلیل که فرشتگانِ گماشته شده بر آن درختان، در آن جا حضور دارند. در آموزه‌های دین اسلام از ادرار کردن در محل ریزش میوه‌ها و زیر درختان میوه‌دار نیز نهی شده است.
- ایجاد فضای سبز
تأثیر فضای سبز و مراتع در بهداشت انسان و سلامت محیط زیست، مورد تأکید روایات است. ارزش فضای سبز و ایجاد آن، به بهره‌برداری شخصی اختصاصی ندارد، از این رو کاشتن برای بهره‌برداری حیوانات و پرندگان هم ارزش دارد، بلکه آن‌جا که کشاورز یا باغدار، امیدی به حیات و بقای خود ندارد و از بهره‌مندی شخصی ناامید است، به ایجاد فضای سبز ترغیب شده است.
پیامبر بزرگ اسلام صلی‌الله‌علیه‌واله فرمود:
«سه چیز مایه روشنی دیده‌اند: نگاه به سبزه و به آب روان و به روی نیکو.» (12)
اگر جلوه و روشنایی چشم افراد در دیدن فضای سبز و آب روان است، معلوم می‌شود که ایجاد و حفظ پارک و بوستان و گلستان و فضای سبز و روان ساختن جوی صاف، مطلوب اسلام است؛ نه در ایجاد آن کوتاهی رواست و نه در حفاظت از آن و نه در نگهداری منابع زیست محیطی و مراتع و مزارع گل و گیاه.
اگر فضای سبز با کشت یا افشاندن دانه یا کاشتن شاخه ثمربخش همراه است، خیر دوچندان محسوب می‌شود.
گل و گیاه، در ایجاد فضای سبز، نمود ویژه‌ای دارند؛ امیرمؤمنان علیه‌السلام درباره علاقه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌واله به گل و گیاه نقل می‌کند: رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌واله با دو دستش گل محمدی به من هدیه کرد. چون آن را بوییدم فرمود:
«این گل، پس از برگ و گل درخت مُورد، بهترین گل بهشتی است.» (13)
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌واله نسبت به بوی خوشِ گل اظهار علاقه می‌کرد و می‌فرمود: یکی از چیزهایی که از دنیای شما محبوب من است بوی خوش است. همچنین برای ترغیب به بوی خوش و تشویق به ایجاد فضای عطرآگین، می‌فرمود: اگر خدا به بهشتیان اذن تجارت می‌داد، به تجارت پارچه و عطر می‌پرداختند:
«اگر خدا به اهل بهشت اجازه تجارت داده بود تجارت پارچه و عطر مي‌كردند.» (14)
این سیره پیامبر نشانه اهتمام به محیط سالم و هوای پاک و معطر است که در سایه رعایت اصول زیست‌محیطی فراهم می‌شود.
وقتی امامان معصوم تا این حد از اهمیت و زیبایی محیط زیست سخن میگویند، چگونه ما به خود اجازه میدهیم که این چنین با طبیعت رفتار کنیم؟ شاخهای را بشکنیم و درختی را ریشهکن کنیم؛ ما سرمشقی بهتر از پیامبران و امامان معصوم نداریم و باید از آنان درس بگیریم. آیا نمیدانیم که آن بزرگواران چگونه با این طبیعت زیبا که به بیان قرآن هر دم در حال حمد و ثنای پروردگار است، رفتار میکردند؟!
———–
1- نهج الفصاحة، ص 520.
2- نهج الفصاحة، ص 267.
3- الكافي (ط – دارالحديث)، ج 9، ص 534.
4- الكافي (ط – دارالحديث)، ج 10، ص 370.
5- مستدرک الوسائل، ج 13، ص 26.
6- نهج الفصاحة، ص 766.
7- نهج الفصاحة، ص 707.
8- بحارالانوار، ج 101، ص 97.
9- بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج 6، ص 294.
10- الكافي (ط – دارالحديث)، ج 10، ص 382.
11- الكافي (ط – دارالحديث)، ج 10، ص 381.
12- تحف العقول، ص 409.
13- عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 40-41.
14- نهج الفصاحة، ص 644.
