- سؤال قبر
شماری از روایات بیانگر آناند که انسانها در بدو ورود به عالم برزخ، مورد حسابرسی قرار میگیرند و از آنان درباره‌ی اعتقادات و اعمالشان سؤال میشود. این حسابرسی، در زبان روایات به سؤال قبر معروف است و مؤمنانی که به خوبی از عهده پاسخ برآیند، مشمول رحمت خداوند میگردند و آنان از پاسخ صحیح عاجزند، دچار عذاب میشوند. بدیهی است که پاسخگویی به این سؤالات، از عمق جان و باطن وجود شخص بر میخیزد و همان عقاید حقیقی اوست؛ زیرا در غیر این صورت، چه بسا کافرانی که از باورهای اهل ایمان آگاهاند، بتوانند به سؤالات مزبور پاسخ دهند. همان گونه که در آینده اشاره خواهیم کرد، اساساً حقیقت سؤال و پرسش، چیز جز آشکار کردن حقیقتی که در نزد شخص مسئول (سؤال شونده) وجود دارد، نیست و از این رو، در عالم برزخ و آخرت، که ظرف ظهور حقایق است، نتیجه سؤال همانا ظهور حقیقتی است که در نزد انسان موجود است و پاسخ تکوینی شخص کافر به پرسشهای عالم قبر، چیزی جز انکار عقاید دینی نخواهد بود.
پارهای روایات نیز بیانگر آناند که سؤال قبر شامل همگان نمیگردد، بلکه تنها از مؤمنان خاص و کافران تمام عیار سؤال میشود و حسابرسی آن گروهی که در میان این دو قرار دارند، به روز رستاخیز موکول میشود. در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است:
«در قبر سؤال نمی شود مگر از کسانی که ایمان خالص یا کفر خالصی دارند و دیگران به حال خود رها می شوند تا در قیامت مورد حسابرسی قرار گیرند». (1)
- نعمت و عذاب برزخی
آیا تنعم مومنان و نیکوکاران و عذاب کافران و بدکاران، مخصوص عالم آخرت است یا آنکه در برزخ نیز پای نعمت و عذاب الهی در میان است؟
شواهد قرآنی و روایی احتمال دوم را تاکید میکند؛ یعنی شمهای از نعمت و عذاب اخروی، شامل حال برزخیان میگردد. از این رو، عموم علمای اسلامی به وجود بهشت و دوزخ برزخی اعتقاد دارند و عذاب قبر، که تعبیر دیگری از عذاب برزخی است، از مسلمات اسلامی به شمار میآید.
در اینجا به ذکر روایتی در این زمینه اکتفا میکنیم:
پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) ميفرمايد: «قبر یا باغی از باغهای بهشت و یا گودالی از گودالهای آتش جهنم می باشد.» (2)
عذاب قبر
استدلال متکلمان بر وقوع عذاب برزخی از دو مقدمه تشکیل میشود:
الف) عذاب کردن کافران در برزخ امر ممکمن الوقوعی است و هیچ دلیلی بر امتناع عقلی آن نداریم؛
ب) شماری از آیات و روایات معتبر بر وقوع عذاب برزخی دلالت دارند.
در نتیجه، عذاب برزخی یا عذاب قبر، امری مسلم و قطعی است و هیچ تردیدی درباره‌ی آن وجود ندارد.
عذاب و فشار قبر یکی از اموری است که آیات قرآن و روایات ائمه علیهم السلام به آن اشاره دارد ائمه علیهم السلام در بیانات خویش اموری را اشاره کردهاند که باعث عذاب و فشار قبر میشود از جمله:
1) بداخلاقی: راز فشار قبر در برخي روايات بد رفتاري با خانواده اعلام شده است؛ چنانكه پيامبر فشار قبر سعد بن معاذ را بر اثر آن دانست.
2) کفران نعمت: در پارهاي روايات فشار قبر نتیجه ضایع کردن و از بین بردن نعمتها به حساب آمده است.
3) سخن چینی: بر پايه برخي ديگر از احاديث، عذاب قبر بر اثر سخن چيني است. (3)
—————————–
(1) علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 6، ص 260، ح 97.
(2) همان، ج 6، ص 205
(3) همان، ج 6، ص 222
