- شیطان
با استناد به آیات قرآن می‌توان گفت یکی از موانع در تربیت اسلامی، شیطان است! زیرا قرآن کریم درباره وجود شیطان و اعمال او، به انسان گوشزد می‌نماید و می‌فرماید:
«شیطان می‌خواهد در میان شما عداوت و کینه ایجاد کند.» (1)
و در جای دیگر از گام‌ها و نیرنگ‌های شیطان خبر می‌دهد.
«… و از گام‌های شیطان پیروی ننمایید، که او دشمن آشکار شماست!» (2)
استاد شهید مطهری حیطه تصرف شیطان را در کلام خود مشخص نموده و گفته است:
«قلمرو شیطان تشریع است نه تکوین.» یعنی شیطان در ذات بشر نفوذ نمی‌کند بلکه کار شیطان دادن قانون و برنامه به فکر بشر است. همچنین شیطان در وجود بشر نفوذ می‌کند نه غیر بشر. قلمرو او محدود به نفوذ در اندیشه است و نه تن و بدن.
نفوذ شیطان به اندیشه بشر به وسوسه کردن محدود است و کارش خیال یک امر موهوم را در نظر بشر جلوه دادن است.
شیطان در واقع یک دعوت‌کننده است.
قرآن کارهای شیطان را با وسوسه کردن بیان می‌کند و این‌که شیطان چیزی را بیافریند و بر ذات او تکوین کند از قدرت او خارج است.
«چرا که او، بر کسانی که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکّل می‌کنند، تسلّطی ندارد.» (3)
انسان مختار است و همواره بر سر دو راهی است تا کمال و فعلیت خود را به دست آورد.
در برابر وسوسه‌های شیطان قرآن می‌فرماید: به خدا پناه ببرید.
«أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيم» یعنی از خطر شیطان به خدا و به نام الله پناه برده شود.
خود شیطان که قبلاً معتقد به مبدأ و معاد بود به خاطر کبر و غرورش منحرف شد.
هنگامی که خدا به شیطان دستور سجده بر آدم را داد دچار کبر و غرور شد و از فرمان خدا سرپیچی کرد و گفت: «من از او بهترم؛ مرا از آتش آفریده‌ای و او را از گِل!» (4)
بنابراین انسان باید همیشه از انحراف و از برگشتن از خدا ترسان باشد.
«و هر كس از یاد خدا روىگردان شود شیطان را به سراغ او می‌فرستیم پس همواره قرین اوست! و آن‌ها [شیاطین] این گروه را از راه خدا بازمىدارد.» (5)
بنابراین با وجود این‌که ذات انسانی فطرتاً خداجوست و طالب سعادت و کمال است، اما مهم‌ترین چیزی که مانع می‌شود تا انسان به این کمالات و سعادت برسد، وسوسه‌های شیطان است. زیرا او سوگند یاد کرده تا همه انسان‌ها را گمراه کند. (6)
بنابراین شیطان برای سد کردن راه انسان در رسیدن به این کمالات، از هر وسیله‌ای استفاده می‌کند. او زشت‌ترین و بدترین جنایات را در نظر انسان چنان جلوه می‌دهد و زینت می‌کند که انسان انجام آن جنایت را برای خود سند افتخار قلمداد می‌کند.
در زمان جاهلیت؛ شیطان آن‌چنان عمل زنده به گور کردن فرزندان را برای آنان زینت داده بود که انسان‌ها زنده به گور کردن فرزندان خود را برای خود افتخار می‌دانستند.
آن‌ها به درجه‌ای از بدبختی و شقاوت رسیده بودند که این‌گونه فکر می‌کردند.
قرآن؛ کتاب هدایت و کشتی نجات در این‌باره می‌فرماید:
«به خدا سوگند كه ما رسولانى پیش از تو (بر امم گذشته فرستادیم تا سعادت یابند) ولى شیطان اعمال زشت آن‌ها را در نظرشان زیبا جلوه داد.» (7)
همچنین شیطان می‌تواند شریک اولاد انسان شود. بی‌توجهی پدر و مادر در هنگام بسته شدن نطفه فرزند، به ذکر و یاد خدا و یا توجه داشتن آن‌ها به مرد یا زن نامحرم در افکار خود باعث می‌شود که افکار شیطانی آن‌ها بر روی فرزند اثر سوء بگذارد. با این کار شیطان در به وجود آمدن فرزندشان به گونه‌ای شریک گردیده است و رستگاری چنین فرزندی مشکل خواهد بود.
راه‌های مبارزه با شیطان
انسان برای مبارزه با شیطان و وسوسه‌های آن باید به نگهبانی و مراقبت از خود بپردازد:
– تقوا پیشگی: «بهترین جامه، تقوا است.» (8)
امام علی علیه‌السلام تقوا را دژی نفوذناپذیر می‌داند که رخنهای در آن ممکن نیست. (9)
– کنترل اعضا و جوارح: زبان، چشم، گوش، فکر و همه اعضا و جوارح، درهای ورودی به قلب‌اند. پس باید کنترل شوند.
– محاسبه: بعد از کنترل نوبت به محاسبه می‌رسد، یعنی برای جبران ضعفها و برنامه‌ریزی برای آینده، ارزیابی لازم است.
– استعاذه: در برابر هجوم وسوسه‌های شیطان، لازم است به پناهگاهی مطمئن پناه ببرید و آن توجه به خدا و یاد او است. قرآن مجید می فرماید:
«و هرگاه وسوسه‌ای از شیطان به تو رسد، به خدا پناه بر؛ که او شنونده و داناست!» (10)
– مجهز شدن به تجهیزات: در برابر تهاجم وسیع شیطان، باید در میدان کارزار، همواره مسلح باشیم. برخی از تجهیزات در حدیث پیامبر اکرم مطرح شده است. حضرت می‌فرماید: «آیا شما را آگاه کنم بر کاری که اگر انجام دادید، شیطان از شما فاصله می‌گیرد، به اندازه فاصله مشرق تا مغرب؟ گفتند: آری. فرمود: روزه صورت شیطان را سیاه می‌کند و صدقه، کمرش را می‌شکند. دوستی برای خدا و کمک برای عمل صالح، پشت او را می‌بُرد و استغفار، بند دلش را می‌برد.» (11)
- آشنایی با دامهای شیطان
برای رهایی از وساوس شیطانی باید مواظب دامهای او بود. یکی از دامهای خطرناک شیطانی، دوستی دنیا است.
امام علی علیه‌السلام می‌فرماید:
«از دنیا حذر کن، زیرا دام شیطان و جایگاه فساد ایمان است.» (12)
دام دیگر که از مهم‌ترین ابزار کار شیطان به شمار می‌رود، هواپرستی است، زیرا تا پایگاهی درون انسان وجود نداشته باشد، شیطان قدرت بر وسوسه‌گری ندارد.
حضرت حق در قرآن کریم آورده است: «که بر بندگانم تسلّط نخواهی یافت؛ مگر گمراهانی که از تو پیروی می‌کنند.» (13)
بنده خدا تابع هوا و هوس نیست و خواست خدا را مقدّم می‌دارد.
برخی از امور دیگر نیز در مخالفت با وسوسه‌های شیطان مؤثر است:
– انجام یک سری مستحبات مثلاً همیشه با وضو بودن و زبان را به ذکر مخصوصاً «لا حول و لا قوة الاّ باللَّه العلی العظیم» عادت دادن.
– خواندن قرآن در اوقات مختلف.
– خود را از بیکاری، تنهایی و عوامل وسوسهانگیز دور نگه‌داشتن.
– ذهن را همواره به امور ارزشمند متوجه ساختن و عادت دادن.
– مطالعه و تفکر درباره خدا و قیامت.
– به طور منظم مثلاً هفتگی به زیارت اهل قبور رفتن و نسبت به عاقبت خود و احوال پس از مرگ اندیشیدن.
– شرکت کردن در مراسم دینی و فعالیت جدی در مسائل فرهنگی اجتماعی و نماز را با توجه و حال و عاشقانه و با حضور قلب خواندن.
——
1- «إِنَّما يُرِيدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُم…»؛ سوره مائده، آیه 91.
2- «وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِين»؛ سوره انعام، آیه 142.
3- «إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُون»؛ سوره نحل، آیه 99.
4- «قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ«؛ سوره ص، آیه76.
5- «وَ مَن یَعْشُ عَن ذِكْرِ الرَّحْمَانِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِین وَ إِنهَّمْ لَیَصُدُّونهَمْ عَنِ السَّبِیل»؛ سوره زخرف، آیات 36- 37
6- «لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعینَ»؛ سوره حجر، آیه 39.
7- «تَاللَّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلى أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَزَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُم»؛ سوره نحل، آیه 63.
8- «وَ لِباسُ التَّقْوى ذلِكَ خَيْر»؛ سوره اعراف، آیه 26.
9- «أَنَّ التَّقْوَى دَارُ حِصْنٍ عَزِيزٍ»؛ نهج‌البلاغه، خطبه 157.
10- «وَ إِمَّا يَنْزَغَنَّکَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ«؛ سوره اعراف، آیه 200.
11- «أَ لَاأُخْبِرُكُمْ بِشَيْء إِنْ أَنْتُمْ فَعَلْتُمُوهُ، تَبَاعَدَ الشَّيْطَانُ مِنْكُمْ كَمَا تَبَاعَدَ الْمَشْرِقُ مِنَ
الْمَغْرِبِ؟ قَالُوا: بَلى، قَالَ: الصَّوْمُ يُسَوِّدُ وَجْهَهُ، وَ الصَّدَقَةُ تَكْسِرُ ظَهْرَهُ، وَ الْحُبُّ فِي اللَّهِ وَ
الْمُوَازَرَةُ عَلَى الْعَمَلِ الصَّالِحِ يَقْطَعُ دَابِرَهُ، وَ الِاسْتِغْفَارُ يَقْطَعُ وَتِينَه»؛ الکافی، ج 7، ص 369.
12- «احْذَرِ الدُّنْيَا فَإِنَّهَا شَبَكَةُ الشَّيْطَانِ وَ مَفْسَدَةُ الْإِيمَانِ»؛ غررالحکم و دررالکلم، ص 162.
13- «إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَکَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْغَاوِينَ»؛ سوره حجر، آیه 42.
