· صراط
در روز قیامت پس از طی مراحل گشودن نامههای اعمال، شهادت شهود، سنجش اعمال و حسابرسی و سؤال حکم قاطع الهی دربارهی هر انسانی صادر میگردد و صف رستگاران سعادتمند که شایسته ورود در بهشتاند از صف شقاوتمندان محکوم که مستحق دوزخاند جدا میشود.
در این مرحله، براساس آنچه که از اشارت برخی آیات و صراحت پارهای روایات به دست میآید، همه اهل محشر از پلی که بر روی دوزخ (یا از درون آن) میگذرد، عبور داده میشوند؛ اما بهشتیان از این پل، به سلامت، میگذرند و دوزخیان در گذر کردن از آن ناکام مانده، به درون دوزخ سقوط میکنند.
از جمله آیاتی که به مسأله صراط اشاره دارد، آیات سورهی مریم است:
«وَ إِنْ مِنْکُمْ إِلاَّ وَارِدُهَا کَانَ عَلَى رَبِّکَ حَتْماً مَقْضِيّاً * ثُمَّ نُنَجِّي الَّذِينَ اتَّقَوْا وَ نَذَرُ الظَّالِمِينَ فِيهَا جِثِيّاً * و هیچ کس از شما نیست مگر اینکه در دوزخ وارد میگردد. این امر همواره بر پروردگارت حکمی قطعی است. سپس آنها را كه تقوا پيشه كردند از آن رهايى مىبخشيم و ظالمان را در حالى كه (از ضعف و ذلّت) به زانو درآمدهاند در آن رها مىسازيم. سوره مریم آیه 71 و 72»
آیات بالا، آشکارا اعلام میدارد که همه انسانها وارد دوزخ میشوند. اما خداوند پرهیزکاران را رهایی میبخشد و ظالمان را که بر خویشتن و بر دیگران ستم روا داشتهاند در دوزخ رها میسازد. بسیاری از مفسران معتقدند که این آیات به صراط اشاره دارد، زیرا اهل بهشت نیز می باید از صراط بگذرند و به هنگام گذر از آن، بر جهنم وارد گردند.
وجود صراط اخروی و رابطه آن با صراط مستقیم (در دنیا) در روایات دیگری بیان شده است. از جمله در حدیثی از امام صادق (ع) میخوانیم:
«صراط طریق معرفت خداوند است و دو صراط وجود دارد: صراطی در دنیا و صراطی در آخرت. اما صراط دنیا امامی است که اطاعتش واجب است، هرکس او را در دنیا بشناسد و از هدایت او پیروی کند، از صراطی که پل دوزخ است، در آخرت، عبور کند و هرکس او را در دنیا نشناسد، قدم او بر صراط آخرت میلغزد و در آتش دوزخ میغلطد». (1)
از برخی روایات نیز استفاده میشود که همه بهشتیان نیز، به گونهی یکسانی از صراط عبور نمیکنند، بلکه سرعت عبور آنان به مقام و منزلت آنان بستگی دارد و هرچه مقام معنوی انسان بالاتر باشد، عبور او سریعتر و جلوهی دوزخ بر او کمتر خواهد بود:
رسول خدا (ص) فرمود: «مردم همگی در آتش دوزخ داخل میشوند و سپس به تناسب اعمالشان خارج میگردند: گروه نخست همچون درخشیدن برق، گروه بعدی مانند وزیدن باد، گروه بعدی همچون دویدن اسب، گروه بعدی همانند حرکت اسب سوار و …».
از مضمون این روایات روشن میشود که رابطه آدمی با صراط مستقیم در دنیا، در قیامت به صورت عبور او از صراط ظهور مییابد. آنان که عمر خویش را در صراط مستقیم سپری کردهاند، به سرعت برق و چشم برهم زدنی از صراط دوزخ گذر میکنند و آنان که در دنیا، طریق انحراف پیمودهاند، در عبور از صراط ناکام میمانند و در دوزخ فرو میغلتند.
از این بیان، معنای روایاتی که صراط را باریکتر از مو و تیزتر از لبه شمشیر میدانند (2) روشن میشود، زیرا همان گونه که در دنیا التزام به گام زدن در صراط مستقیم با توجه به رهزنی شیطان و نفس اماره، کاری بسیار دشوار است، تجلی اخروی این سلوک نیز، برای انسانهایی که از ایمان و عمل صالح بی بهرهاند، دشوار و بلکه ناممکن خواهد بود. در روایات متعددی نیز از این حقیقت پرده برداشته شده است که عبور از صراط بدون داشتن ولایت پیامبر (ص) و اهل بیت عصمت و طهارت (ع) ممکن نیست.
—————————-
(1) شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص 32، ح 1.
(2) علامه مجلسی ، بحارالانوار، ج 8، ص 64، ح 1.
