- سرور و نشاط
سرور و نشاط؛ بخشی از سرشت انسان است و در تعریف آن گفته‌اند؛ سرور، یک لذت قلبی است که در اثر به دست آوردن نفعی یا دفع ضرری برای انسان حاصل می‌شود.
نشاط و فرح؛ همان حس خوشی، رضایت درونی، سرزندگی و آمادگی برای کار و پیشرفت است و از نشانه‌هایش، انبساط چهره، حرکت‌های جسمانی و لبخند است.
- اهمیت و فواید سرور و شادی
«سرور، نشاط و شادی» فواید بسیاری در زندگی انسان دارد و در مکتب اسلام مورد عنایت قرار گرفته است. در قرآن کریم، در سوره یونس، آیات 58 و 59، خداوند این‌گونه دعوت به شادی و نشاط می‌کند:
«يَا أَيُهَّا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَ شِفَاءٌ لِّمَا فىِ الصُّدُورِ وَ هُدًى وَ رَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِين، قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذَالِکَ فَلْیَفْرَحُواْ هُوَ خَیرٌ مِّمَّا یَجْمَعُون * اى مردم! اندرزى از سوى پروردگارتان براى شما آمده است و درمانى براى آنچه در سينههاست (درمانى براى دل‌هاى شما) و هدايت و رحمتى است براى مؤمنان! بگو: به فضل و رحمت خدا باید خوشحال شوند که این، از تمام آنچه گردآوری کردهاند، بهتر است!»
خداوند در این آیه برای تأکید روی نعمت بزرگ الهی؛ یعنی قرآن مجید که از هر نعمتی برتر و بالاتر است، می‌فرماید: این مردم باید به فضل پروردگار و به رحمت بی‌پایان او و این کتاب بزرگ آسمانی که جامع همه نعمت‌ها است خشنود بشنوند، نه به حجم ثروت‌ها و بزرگی مقام‌ها و فزونی قوم و قبیله‌هاشان. زیرا این سرمایه از تمام آنچه آن‌ها برای خود گردآوری کردهاند بهتر و بالاتر است و هیچ یک از آن‌ها قابل مقایسه با این نیست.
در جسم انسان، دو کانون وجود دارد که هر کدام مظهر بخشی از اعمال روانی انسان است، یعنی هر یک از این دو کانون با فعل و انفعالات روانی فوراً عکس العمل نشان می‌دهد یکی «مغز» است و دیگری «قلب».
هنگامی که در محیط روح مسائل فکری را بررسی می‌کنیم، عکس العمل آن فوراً در مغز آشکار می‌شود، و به تعبیر دیگر مغز ابزاری است برای کمک به روح در مساله تفکر، بنابراین به هنگام تفکر، خون سریع‌تر در مغز گردش می‌کند و سلول‌های مغزی فعل و انفعال بیشتری دارند، ولی به هنگامی که پای مسائل عاطفی مانند عشق و محبت و تصمیم و اراده و خشم و کینه و حسد، عفو و گذشت به میان می‌آید، فعالیت عجیبی در قلب انسان شروع می‌شود، گاهی ضربان شدید پیدا می‌کند، گاهی ضربانش به قدری سست می‌شود گویا می‌خواهد از کار بایستد، گاهی احساس می‌کنیم که قلب ما می‌خواهد منفجر بشود، این‌ها همه به خاطر پیوند نزدیکی است که قلب با این سلسله مسائل روانی دارد.
از همین رو قرآن مجید ایمان را به قلب نسبت می‌دهد و یا جهل و لجاجت و عدم تسلیم در مقابل حق را به عنوان نابینایی قلب تعبیر می‌کند.
ناگفته نماند که این گونه تعبیرات مخصوص قرآن نیست، در ادبیات زبان‌های گوناگون در زمان‌های گذشته و امروز نیز جلوه‌های مختلف این مساله دیده می‌شود، غالبا به کسی که علاقه داریم می‌گوییم در قلب ما جای داری و یا قلب ما متوجه تو است، و یا قلب ما در گرو عشق تو است، و همیشه سمبل عشق را ترسیمی از قلب انسان قرار می‌دهند.
همه این‌ها به خاطر آن است که انسان همواره این احساس را داشته است که به هنگام عشق و علاقه و یا کینه و حسد و مانند این‌ها تأثیر و تأثّر خاصی در قلب خود احساس می‌کند، یعنی نخستین جرقه این مسائل روانی به هنگام انتقال به جسم در قلب آشکار می‌شود. (1)
در فرمایشات حضرت علی علیه‌السلام نیز به فایده سرور قلبی پرداخته گردیده است. آن حضرت در کلامی گهربار فرمودند:
«السُّرُورُ يَبْسُطُ النَّفْسَ وَ يُثِيرُ النَّشَاطَ * خوش‌دلی نفس را توسعه می‌بخشد و نشاط‌برانگیز است.» (2)
شادی و سرور واقعی در اثر برقراری ارتباط قلبی با خداوند حاصل می‌شود. از این رو اولیاء الهی و معصومین علیهم‌السلام همواره در اوج سرور قلبی و بهجت به سر می‌برند و آنچه آنان را غمگین می‌کند غم وصال حق و گمراهی مردم است.
اهمیت نشاط در زندگی و سیره معصومان علیهم‌السلام بسیار به چشم می‌خورد، تا آنجا که امام سجاد علیه‌السلام در دعای همه روزه ماه مبارک رمضان از درگاه خداوند چنین می‌طلبد:
«اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ الْجِدَّ وَ الِاجْتِهَادَ، وَ الْقُوَّةَ وَ النَّشَاطَ … * خدایا! در این ماه کوشش و تلاش فراوان و نیرو و نشاط را روزی‌ام کن!». (3)
سرور از نظر شرافت و جایگاه اخلاقی برتر و بالاتر از رضایت و راضی بودن به مقدّرات الهی است و از صفات خاصه اولیاء الله است.
برخی از عوامل نشاط برانگیز مربوط به نوع شناخت انسان نسبت به خود، جهان و خداست. برخی دیگر از عوامل نیز به اعمال و رفتار انسان برمی‌گردد.
بر اساس جهان‌بینی اسلامی؛ ایمان به خدا و عشق و محبت به او، عامل اساسی نشاط می‌باشد. شاهد این سخن، آیه 62 سوره یونس است:
«أَلا إِنَّ أَوْلِياءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ * آگاه باشيد (دوستان و) اولياى خدا، نه ترسى دارند و نه غمگين مىشوند!»
از فواید و آثار سرور و نشاط، می‌توان به چشیدن شیرینی مناجات با خدا و فراغت دل از امور زائد اشاره کرد.
از دیگر فایده‌های سرور و نشاط در زندگی؛ عدم اعتماد به امور دنیایی و زودگذر، واقع‌بینی و تقویت عقل، شکست‌ناپذیری و قهرمان‌پروری است.
- راه‌های کسب نشاط و سرور
ایمان به خدا و این‌که کارها زیر نظر اوست و همه چیز در دست او، و این‌که او بر هر چیز توانا است و مسئولیت‌هایی را بر دوش ما گذاشته و پاداش مناسب را در دنیا وآخرت برای آن‌ها در نظر گرفته است، انگیزه‌بخش ما در مسیر نشاط و سرزندگی است.
تأمل در حقیقت جهان خلقت و مطالعه نظام هستی از تفکرات شادی‌بخش است که به زندگی انسان معنا و هدف می‌بخشد و در پرتو این معنا، انسان‌ها سرور واقعی و آرامش قلبی می‌یابند.
احترام به دیگر انسان‌ها و رعایت حقوق موجودات اعم از گیاهان و حیوانات، از موارد نشاط‌انگیزی است که در کسب روحیه شاد مؤثر است.
اطاعت از خدا و عباداتی همچون روزه و نافله شب، از موارد شادی‌بخشی است که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌واله به آن اشاره کردهاند:
«يَا عَلِيُّ ثَلَاثٌ فَرَحَاتٌ لِلْمُؤْمِنِ فِي الدُّنْيَا لِقَاءُ الْإِخْوَانِ وَ الْإِفْطَارُ فِي الصِّيَامِ وَ التَّهَجُّدُ مِنْ آخِرِ اللَّيْل * ای علی! برای مؤمن سه خوشحالی است: دیدار برادران دینی، افطار از روزه و شب‌زنده‌داری در آخر شب.» (4)
———————-
1- تفسیر نمونه، ج 8، ص 320- 323.
2- تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 319.
3- الکافی (ط – دارالحدیث)، ج 7، ص 405.
4- الخصال، ج 1، ص 125.
