- نعمتهای بهشت
قرآن کریم ویژگیها و اوصاف دیگری را برای بهشت و اهل آن برشمرده است که میتوان آنها را ذیل عنوان «نعمتهای بهشت» دسته بندی کرد. همان گونه که در بحث معاد جسمانی و روحانی متذکر شدیم، اشاره قرآن به دو سنخ نعمت جسمانی و روحانی در بهشت، نشانهی آن است که معاد انسان دارای هر دو جنبهی جسمانی و روحانی است. در اینجا، به اختصار، نگاهی به این نعمتهای خواهیم افکند: (1)
الف) نعمتهای جسمانی
- نهرهای و سایهها و میوههای بهشتی:
افزون بر وجود درختان و بوستانهای بی مانند، نهرهای فراوانی در بهشت جاری است. تعبیر «تجری من تحتها الانهار» که در دهها آیه قرآنی به کار رفته، حاکی از آن است که در بهشت، جویبارها و چشمه های بسیاری از زیر شاخساران گذر میکند و بر طراوت و شادابی آن میافزاید. از سوی دیگر، سایه درختان بهشتی بر فراز بهشتیان گسترده است:
«في سِدْرٍ مَخْضُودٍ * وَ طَلْحٍ مَنْضُودٍ * وَ ظِلٍّ مَمْدُود * وَ مَاءٍ مَّسْكُوب * وَ فَاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ * لَّا مَقْطُوعَةٍ وَ لَا ممْنُوعَة * در زیر درختان کُنار بی خار و درختان موز که میوهاش خوشه خوشه روی هم چیده است و سایهای كشيده و گسترده و در كنار آبشارها و ميوههاى فراوان كه هرگز قطع و ممنوع نمىشود. سوره واقعه آیه 27- 30».
- منازل شایسته:
بهشتیان در منازلی شایسته که از هر گونه آلودگی منزه است، در نهایت آرامش و امنیت به سر می برند.
«وَ يُدْخِلْكُمْ جَنَّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ مَساكِنَ طَيِّبَةً في جَنَّاتِ عَدْن * و شما را در باغهایی که از زیر [درختان] آن جویبارها روان است و در منازلی پاکیزه و خوش، در بهشتهای همیشگی درمی آورد. سوره صف آیه 12»؛
«وَ هُمْ فِي الْغُرُفاتِ آمِنُونَ * و آنان [مؤمنان و نیکوکاران] در غرفه ها [ی بهشتی] آسوده خاطر خواهند بود. سوره سبأ آیه 37».
- فرشهای نفیس و تختهای بلند:
از دیگر نعمتهای اهل بهشت آن است که بر فرشهایی بسیار زیبا و نفیس مینشینند و بر تختهایی با شکوه تکیه میزنند:
«مُتَّكِئينَ عَلى فُرُشٍ بَطائِنُها مِنْ إِسْتَبْرَق * بهشتیان بر بسترهایی که آستر آنها از ابریشم درشت بافته شده است، تکیه زنند. سوره رحمن آیه 54»؛
«عَلى سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ * مُتَّكِئينَ عَلَيْها مُتَقابِلينَ *بر تختهایی جواهرنشان، که روبه روی هم بر آنها تکیه دادهاند. سوره واقعه آیه 15 و 16».
- غذاهای بهشتی:
بهشتیان از انواع میوههای خوش طعم و مطبوع بهره مندند و هر کدام را که برگزینند، برای آنان آماده است:
«وَ فاكِهَةٍ مِمَّا يَتَخَيَّرُونَ * و ميوههايى از هر نوع كه انتخاب كنند. سوره واقعه آیه20»؛
در برخی آیات نیز از میوههای خاصی، مانند خرما، انار و انگور نام برده شده است:
افزون بر انواع میوه ها، انواع گوشتها نیز در اختیار بهشتیان قرار دارد:
«وَ أَمْدَدْناهُمْ بِفاكِهَةٍ وَ لَحْمٍ مِمَّا يَشْتَهُون * با هر نوع میوه و گوشتی که دلخواه آنهاست آنان را مدد و تقویت میکنیم. سوره طور آیه 22».
- نوشیدنیهای گوارا:
افزون بر غذاهای مطبوع، انواع نوشیدنیهای گوارا در بهشت وجود دارد که تازه، خالص و خوشبو و لذت بخشاند:
«مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فيها أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَيْرِ آسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ يَتَغَيَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبينَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّى * توصيف بهشتى كه به پرهيزگاران وعده داده شده، چنين است: در آن نهرهايى از آب صاف و خالص كه بدبو نشده و نهرهايى از شير كه طعم آن دگرگون نگشته و نهرهايى از شراب طهور كه مايه لذّت نوشندگان است و نهرهايى از عسل ناب. سوره محمد آیه 15».
در پارهای آیات قرآن، از شرابهای بهشتی سخن گفته شده که بر خلاف شراب دنیوی، نوشیدن آن لذت بخش است و نه موجب زدوده شدن عقل میگردد و نه اسباب سستی (و عدم تعادل) بدن را فراهم میآورد، بلکه شعلههای عشق الهی را فروزانتر میسازد:
«بَيْضاءَ لَذَّةٍ لِلشَّارِبينَ * لا فيها غَوْلٌ وَ لا هُمْ عَنْها يُنْزَفُونَ * شرابى سفيد و درخشنده و لذّتبخش براى نوشندگان، شرابى كه نه در آن مايه تباهى عقل است و نه از آن مست مىشوند. سوره صافات آیه 46 و 47»
- لباسهای فاخر و زینتهای بهشتی:
از دیگر نعمتهای بهشتیان آن است که بر اندام آنان پوشاکی فاخر پوشانده میشود و به انواع زینتها آراسته میگردند:
«يُحَلَّوْنَ فيها مِنْ أَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَ يَلْبَسُونَ ثِياباً خُضْراً مِنْ سُنْدُسٍ وَ إِسْتَبْرَق * در آنجا با دستبندهايى از طلا آراسته مىشوند و لباسهايى (فاخر) به رنگ سبز، از حرير نازك و ضخيم، میپوشند. سوره کهف آیه 31».
- همسران بهشتی:
اهل بهشت از مصاحبت همسرانی بهرهمندند که از طهارت ظاهر و باطن برخوردارند:
«وَ لَهُمْ فيها أَزْواجٌ مُطَهَّرَة * در آنجا همسرانی پاکیزه دارند. سوره بقره آیه 25».
این همسران، از شدت زیبایی، همانند یاقوت و مرجان یا مروارید پنهان در صدفاند و دوشیزگانیاند که در عنفوان جوانی به سر میبرند و جز به همسر خود به کسی دیگر نظر ندارند. قرآن، در مواردی از این همسران با تعبیر «حور عین» یاد میکند که اشاره به زیبایی زاید الوصف آنان دارد.
- نعمتهای بیکران:
نعمتهای جسمانی بهشتیان درآنچه گفته شد، محدود نمیگردد، زیرا اساسا نعمتها و لذتهای بهشت را حد و حصری نیست. از این رو، برخی آیات با تأکید بر نامحدود بودن مواهب بهشتی از جهت مقدار و کیفیت، بیان میدارد که دستیابی به این مواهب تنها منوط به خواست و تمایل اهل بهشت است:
«وَ فيها ما تَشْتَهيهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْيُن * در آنجا هر چه نفوس را بر آن ميل و اشتهاست و چشمها را شوق و لذت، مهيّا باشد. سوره زخرف آیه 71».
«لَهُمْ فيها ما يَشاؤُن * در آنجا هر چه بخواهند برای آنان [فراهم] است. سوره نحل آیه 31».
ب) مواهب روحانی
افزون بر لذات جسمانی، بهشتیان از نعمتهای معنوی و روحانی عظیمی برخوردارند که درک آن، نیاز به وساطت بدن ندارد. در اینجا به بخشی از این مواهب، که در قرآن نیز مورد تأکید قرار گرفته است، اشاره میکنیم:
- درود خداوند و فرشتگان:
بهشتیان در هنگام ورود در بهشت، مورد استقبال و خوشامدگویی فرشتگان نگهبان بهشت قرار میگیرند:
«وَ فُتِحَتْ أَبْوابُها وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها سَلامٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدينَ * و درهای آن به رویشان گشوده گردد و نگهبانان آن به ایشان گویند: سلام بر شما، خوش آمدید، در آن درآیید و جاودانه بمانید. سوره زمر آیه 73».
همچنین سلام و درود الهی که آنان را غرق در شور و نشاط میسازد و جان آنان را مجذوب خود میسازد:
«سَلامٌ قَوْلاً مِنْ رَبٍّ رَحيمٍ * از جانب پروردگارمهربان به آنان سلام گفته میشود. سوره یس آیه 58».
بی تردید، دریافت سلام محبوب و شنیدن ندای محبت آمیز او، برای اهل بهشت چنان لذت بخش و روح پرور است که با هیچ نعمتی برابری نمیکند.
- 2. محیطی سرشار از امنیت و مسالمت:
بهشت جایگاهی سرشار از امنیت است و بهشتیان از هر گونه ترس و واهمه وغم و اندوهی در اماناند:
«ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لا خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ * به بهشت درآیید. نه بیمی بر شماست و نه اندوهگین میشوید. سوره اعراف آیه 49».
بهشتیان نه از مرگ و بیماری و آفات و بلایا نگرانی دارند و نه دل مشغول کینه و دشمنی اطرافیاناند و نه از کمبود و نقصانی هراسناکاند. از این رو، قرآن از بهشت به «دارالسلام، خانه سلامتی» یاد میکند:
«وَ اللَّهُ يَدْعُوا إِلى دارِ السَّلامِ * و خدا [شما را] به سرای سلامت فرا می خواند. سوره یونس آیه 25».
- همراهان و مصاحبان نیکو:
یکی دیگر از نعمتهای روانی بهشتیان آن است که با انسانهای نیک و همدلان با صفا مصاحبت دارند، کسانی که هر گونه حسد و کینه و دشمنی از میانشان رخت بربسته است و روح صمیمیت و یکرنگی و برادری بر جمعشان حاکم است:
«وَ نَزَعْنا ما في صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلى سُرُرٍ مُتَقابِلينَ * و آنچه کینه در سینههای آنان است بَر کنیم، برادرانه بر تختهایی روبه روی یکدیگر نشستهاند. سوره حجر آیه 47».
«لا يَسْمَعُونَ فيها لَغْواً وَ لا تَأْثيما * إِلاَّ قيلاً سَلاماً سَلاماً * در آنجا نه سخن بیهودهای میشنوند و نه سخنی گناه آلود. سخنشان جز سلام و درود نیست. سوره واقعه آیه 25 و 26».
بی تردید، همراهی و مصاحبت با اولیای الهی، لذت معنوی بس بزرگی به دنبال دارد و موهبتی ویژه است که تنها شامل بهشتیان میگردد:
«وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفيقاً * و کسانی که از خدا و پیامبر اطاعت کنند، در زمره کسانی خواهند بود که خدا ایشان را گرامی داشته یعنی با پیامبران و راستان و شهیدان و شایستگاناند و آنان چه نیکو همدمانی هستند. سوره نساء آیه 69».
- شادی و نشاط معنوی:
بهشتیان بر اثر بهرهمندی از نعمتهای گوناگون معنوی و جسمانی، همواره غرق شادی و سرورند و در چهرههایشان آثار نشاط و طراوت موج می زند.
«تَعْرِفُ في وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعيمِ * از چهره هایشان طراوت نعمت بهشتی را در مییابی. سوره مطففین آیه 24».
- خشنودی خدا:
یکی از بزرگترین لذتهای معنوی بهشتیان، ناشی از جلب رضایت و خشنودی الهی است؛ مقامی که خداوند خود آن را پیروزی و کامیابی بزرگ مینامد.
«وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها وَ مَساكِنَ طَيِّبَةً في جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ * خداوند به مردان و زنان با ایمان باغهایی وعده داده است که از زیر درختان آن نهرها جاری است. در آن جاودانه خواهند بود و نیز سراهایی پاکیزه در بهشتهای جاودان به آنان وعده داده است و خشنودی خدا بزرگتر است. این است همان کامیابی بزرگ. سوره توبه آیه 72».
همان گونه که ملاحظه می شود، آیه بالا، پس از اشاره به برخی نعمتهای جسمانی اهل بهشت، رضایت و خشنودی خداوند را نعمتی بزرگتر میخواند و آن را کامیابی بزرگ به شمار میآورد.
- نعمتهای بیکران و غیر قابل تصور:
بی تردید، آیاتی که بیانگر نامحدود بودن نعمتهای بهشتی است (و قبلا به برخی از آنها اشاره کردیم) شامل نعمتهای معنوی نیز میگردد. بنابراین، میتوان گفت که نعمتهای معنوی بهشت نیز، چه از جهت مقدار و کمیت و چه از حیث نوع و کیفیت، حد و مرزی ندارند، هر چند در مقایسه با فضل و رحمت بیکران الهی، محدودند:
«لَهُمْ ما يَشاؤُنَ فيها وَ لَدَيْنا مَزيدٌ * هر چه بخواهند در آنجا دارند و پیش ما افزونتر هم هست. سوره ق آیه 35».
از سوی دیگر، به گفته قرآن، برای اهل بهشت پارهای نعمتها مهیا شده است که هیچ انسانی بر آن آگاهی ندارد، گویا بهشتیان به مراتبی از لذتهای معنوی و بهره مندی از وصال محبوب و عنایات خاص او میرسند که بر وهم و خیال و اندیشه هیچ کس نگذرد:
«فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزاءً بِما كانُوا يَعْمَلُونَ * هیچ کس نمیداند چه چیز از آنچه روشنی بخش دیدگان است به پاداش آنچه انجام میدادند برای آنان پنهان کردهام. سوره سجده آیه 17».
————————
(1) بار دیگر بر این مطلب تأکید میورزیم که یقیناً نعمتها و لذتهای بهشتی حقیقتی بسیار والاتر از نعمتهای دنیوی دارد. با این حال، به دلیل عدم دسترسی فهم و تجربه ما به حقایق مزبور، قرآن کریم با بهره گیری از مفاهیم مأنوس با ذهن آدمی، که نزدیکترین وضعیت محسوس را نسبت به آن حقایق به ذهن می آورند، ما را از دور و با اشارات و کنایات با اوصاف بهشت و احوال بهشتیان آشنا می سازد.
