- نصیحت
نصیحت به معنای خیرخواهی برای مردم و هدایت و راهنمایی مسلمانان به چیزی است که خیرشان در آن است. به عبارت دیگر نصیحت در فرهنگ اسلامی به معنای خواستاری پایداری نعمت‌های خداوندی برای مسلمانان و نگران بودن از رسیدن شر به آن‌هاست.
نصیحت، راهی است برای محشور شدن با صالحین در قیامت، چرا که گفته‌اند هر کس با اعمال صالحین به آن‌ها نرسد با دوست داشتن آن‌ها و اعمالشان می‌تواند در قیامت با آن‌ها محشور شود.
اهمیت این موضوع در اسلام آن‌قدر است که امام باقر علیه‌السلام توصیه فرموده‌اند:
«واجب است که مؤمن، دیگری را نصیحت کند.» (1)
و از طرف دیگر نیز نصیحت شنونده را دعوت به پذیرش حرف حق نموده‌اند. همان‌طور که امام علی علیه‌السلام می‌فرماید:
«ای مردم! نصیحت اندرزکنندگان را قبول کنید.» (2)
توصیه‌هایی از این قبیل برای این است که خیرخواهی برای مردم فواید و آثار دنیوی و اخروی فراوانی داراست. کسی که خیر دیگران را بخواهد در ثواب اعمال نیک آن‌ها شریک است. اشخاص خیرخواه؛ بزرگ‌منش، پاک‌طینت و خوش‌قلب هستند. و از رذایلی مانند حسد به دورند. همان‌گونه که امام صادق علیه‌السلام فرمودند:
«خیرخواهی از حسود محال است.» (3)
این افراد از آن‌جایی که شرح صدر دارند به راحتی به مردم احترام می‌گذارند و از خوبی‌های آنان در مجالس یاد می‌کنند. این خصلت زیبا باعث توسعه خوبی‌ها و نیکی‌ها در جامعه شده و به روابط عمق می‌بخشد. در چنین جامعه‌ای رشد ارزش‌های اخلاقی در همه ابعاد حتی سیاسی و اقتصادی را به دنبال خواهد داشت.
- اقسام نصیحت
نصیحت به دو گونه قلبی و عملی است.
در مرتبه قلب، فرد دوستدار و خواهان خوبی برای دیگران است. و در مرتبه عمل برای پایداری نعمت‌ها برای دیگران و تثبیت خوبی‌های آن‌ها اقدام عملی انجام می‌دهد.
نصیحت به فرموده پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌واله این است که فرد برای مردم دوست داشته باشد آن‌چه را که برای خود دوست دارد:
«ایمان شخص کامل نمی‌شود، مگر این‌که برای برادرش دوست بدارد، آن‌چه را که برای خودش دوست می‌دارد.» (4)
خیرخواهی نسبت به دیگران یک شرط اجتماعی برای قبولی اعمال است.
حفظ پیوندهای اجتماعی و برادری میان مسلمانان و روابط شایسته و نیکو میان پیروان اسلام، اهمیت بسیاری دارد. از این‌رو، هر سخن و عملی که به گسستن پیوندها و به هم زدن روابط خوب منجر شود نارواست.
میان قبولی اعمال دینی یک فرد و میزان خیرخواهی او برای مردم ارتباط وجود دارد. پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله در این باره فرمودند:
«عابدترین مردم آن کسی است که نسبت به مردم خیرخواه‌تر از دیگران و نسبت به تمام مسلمین سلیم القلب‌تر و باصفاتر باشد.» (6)
امام صادق علیه‌السلام نیز درباره قبول نشدن اعمال فرد بدخواه می‌فرماید:
«هر مؤمنی که نسبت به برادر دینی‌اش، نیت بدی داشته باشد، خداوند عمل او را قبول نمی‌کند.» (5)
- نشانه‌های فرد ناصح و خیرخواه
از نشانه‌های فرد خیرخواه این است که:
– به حق قضاوت می‌کند.
– از دارایی خود به دیگران می‌دهد.
– به حق هیچ‌کس دست‌درازی و تجاوز نمی‌کند.
– برای مردم همان را می‌پسندد که برای خود می‌پسندد.
- حق نصیحت‌کننده و نصیحت شونده
در رساله حقوق امام سجاد علیه‌السلام درباره حقوق نصیحت‌کننده و نصیحت‌خواه آمده است:
«حق نصیحت‌کننده این است که در برابر او نرم‌خو، متواضع و شنوا باشی، با گوش جان گفته‌هایش را بشنوی، اگر نصایح او درست است، بپذیری و خدایت را سپاس گویی و اگر درست نبود، بر او رحمت آوری و او را متّهم نسازی، زیرا او در خیرخواهی کوتاهی نکرده، بلکه خطا کرده است ولی اگر در معرض اتهام است، به او اعتماد نکن. و اما حق کسی که از تو نصیحت می‌خواهد این است که به اندازه توانت او را پند دهی و آن‌چنان سخن گویی که هم به گوش او خوش آید و هم توان فهم آن را داشته باشد.»
از منظر آموزه‌های دین اسلام، نصیحت در ملاء عام صحیح نیست و باید در این مواقع حیثیت اجتماعی افراد محترم شمرده شود. شاهد این مدعا سخن امیرالمؤمنین علیه‌السلام است که فرمودند:
«نصیحت و هدایت کردن در ملاء عام یک نوع آزار است.» (7)
——————
1- الكافي (ط – دارالحديث)، ج 3، ص 530.
2- تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 226.
3- بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج 75، ص 194.
4- بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج 69، ص 257.
5- بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج 72، ص 166.
6- الكافي (ط – دارالحديث)، ج 3، ص 418.
7- شرح نهج البلاغة، ابن أبي الحديد، ج 20، ص 341.
