نماز

• نماز
• اهمیت نماز

اصلی ترین و مهم ترین وظیفة کسی که به ندای بندگی خداوند لبیک گفته است برپا داشتن نماز است. ستون دین، سکوی پرش مومن به ساحت قرب و نزدیکی خداوند از جمله تعابیری است که دربارة نماز وارد شده است. نماز عبادتی است که در هیچ زمانی از انسان دور نمی­شود. نماز نقش بسزایی در کاهش ناهنجاری­های اخلاقی و اجتماعی دارد البته بشرطی که از نگاه تکرار و روزمرگی بدور باشد!

نماز واژه قرآنی آن صلاة و جمع آن صلوات است، صلاة در اصل به معنای دعاء است که در بعضی از آیات قرآن به همین معنی آمده است.

نماز از عباداتی است که هیچ شریعتی از آن خالی نبوده، هر چند که شکل به جا آوردن آن بر حسب شریعت‌های مختلف فرق داشته است. به دلیل اینکه حضرت ابراهیم (ع) بر پاداری نماز را هم برای خودش و هم برای فرزندش از خدای متعال طلب نمود:

«ربِّ اجْعَلْنِی مُقیمَ الصَّلاَةِ وَ مِن ذُرِّیَّتِی * پروردگارا! مرا به پا دارندۀ نماز قرار ده و از فرزندانم (نیز). سوره ابراهیم آیه 40»

و حضرت عیسی (ع) در گهواره از آن سخن گفت:

«و َأَوْصَانِی بِالصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ مَا دُمْتُ حَیًّا * و تا زمانی که زنده‌ام مرا به نماز و زکات توصیه کرده است. سوره مریم آیه 31». این آیه اشاره به این است که در شریعت عیسی (ع) نماز و زکات وجود داشته است.

يكى از مهم‏ترين احكام عملى اسلام نماز است و بعد از اصول دين، از بارزترين نشانه‏هاى مسلمانی به شمار مى‏رود. اين نكته از آيات قرآن كريم به روشنى برداشت مى‏شود. خداوند در سوره بقره مى‏فرمايد:

«ألَّذّيِنَ يُؤْمِنونَ بِالْغَيْبِ وَ يُقيِمُونَ الصَّلوة * آنان‏كه به غيب ايمان دارند و نماز را به پا مى‏دارند. سوره بقره آیه 3.»

اين آيه شريفه در بيان ويژگى‏هاى انسان مؤمن و با تقوا تأكيد مى‏كند كه آن‏ها به عالم غيب و اصول دين ايمان دارند و نماز را زنده نگه مى‏دارند. زنده نگه داشتن نماز در قرآن كريم به اقامه نماز تعبير شده است. قرآن شريف نمى‏فرمايد «نماز بخوانيد» بلكه مى‏فرمايد: «أقِيمُوا الصَّلَوة * سوره بقره آیه 43» يعنى نماز را به‏پا داريد. به ‏پا داشتن نماز به معناى فقط خواندن آن نيست، بلكه به معناى «زنده نگه‏داشتن روح و هدف نماز در زندگى فردى و اجتماعى است».

• فضيلت نماز

نماز از همه عبادت‏ها برتر شمرده مى‏شود و از پيامبر و ائمه اطهار علیهم السلام در اهميّت آن احاديث فراوانى نقل شده است.

امام صادق (ع) مى‏فرمايند:

 «مَا أعلَمُ شَيئاً بَعدَ المَعرِفَه افضَل مِن هَذِه الصَّلَوه * بعد از معرفت خداوند عبادتى را بالاتر از نماز نمى‏شناسم.» (1)

از نظر قرآن و روايات، مسلمانى كه نماز نخواند، روز قيامت با غير مسلمانان محشور مى‏شود و در صف كافران قرار مى‏گيرد. از اين‏رو سفارش شده است كه با ترك كننده نماز معاشرت نكنيد.

مرحوم كلينى در كتاب كافى از عبيد بن زراره روايت مى‏كند كه گفت: «به خدمت امام صادق (ع) شرفياب شدم و عرض كردم: اى فرزند رسول خدا گناهان كبيره را براى من بيان كنيد.» امام (ع) فرمودند: «گناهان كبيره هفت تاست: كفر ورزيدن به خداوند، كشتن انسان‏هاى بى‏گناه، عاقّ والدين؛ (موجبات ناخشنودى پدر و مادر را فراهم كردن)، رباخوارى، مال يتيم را به ظلم خوردن، از جبهه جنگ فرار كردن، به خصوص اگر موجب تضعيف جبهه شود و تعرّب بعد از هجرت؛ (بازگشت به آيين پيشين بعد از تشرّف به اسلام)» زراره مى‏گويد: بعد از اتمام سخنان امام صادق (ع) با تعجب پرسيدم: «اى فرزند رسول خدا! خوردن مال يتيم گناهش بيشتر است يا ترك نماز؟» حضرت فرمودند: «ترك نماز گناهش بيشتر است. نخستين گناه كفر ورزيدن به خداوند است كه شامل ترك كننده نماز نيز مى‏شود، زيرا كسى كه نماز را ترك كند از كافران است.» (2)

از رسول خدا (ص) نقل شده است كه فرمودند: «نماز ستون دين است. پس هر كس نماز را از روى عمد ترك كند، پايه‏هاى دين خود را ويران ساخته است و آن كس كه نماز را در وقت آن به‏جا نياورد، داخل «ويل» مى‏شود كه سرزمينى در جهنم است»؛ (3)

امام صادق (ع) هنگام وفات، همه خويشان و اطرافيان خود را فراخواندند، به طورى‏كه همه تصوركردند امام (ع) وصيت جديدى دارند.

پس از آنكه خويشان و بستگان حضرت صادق (ع) به بالين ايشان حاضر شدند، حضرت فرمودند: «انَّ شَفاعَتَنَا لاتَنَالُ مُستَخِفّاً بِالصَّلَوة * به شفاعت ما اهل‏بيت نمى‏رسد، كسى كه نماز را سبك بشمارد.» (4)

مصداق سبك شمردن نماز اين است كه انسان نماز را اوّل وقت و به جماعت به‏جا نياورد، نماز را فداى خواسته‏هاى خود كند. نماز را در حاشيه زندگى خود قرار دهد و زمانى كه به گمان خود به كار مهمى اشتغال دارد، نماز را ترك كند.

كسى كه نماز را سبك بشمارد، مورد لطف پروردگار قرار نمى‏گيرد، به شفاعت اهل‏بيت نمى‏رسد، دعاى او مستجاب نمى‏شود و در عالم برزخ و روز قيامت گرفتار مى‏شود. پيامبراكرم (ص) مى‏فرمايند: «لَيسَ مِنّى مَن استَخَفَّ بِالصَّلَوة، لَايَرِدُ عَلَىّ الحَوضَ، لَا وَ اللهِ * از من نيست كسى كه نماز را سبك بشمارد، چنين كسى در كنار حوض كوثر بر من وارد نمى‏شود، نه به خدا سوگند وارد نمى‏شود.» (5)

درباره فضيلت خواندن نماز اوّل وقت، آيات و روايات فراوانى وارد شده است. قرآن كريم در وصف مؤمنان مى‏فرمايد:

«وَ الَّذِينَ هُم عَلَى صَلَوَاتِهِم ‏يُحَافِظُونَ * و آنان‏كه [اوقات‏] نمازهاى خود را حفظ مى‏كنند. سوره مؤمنون آیه 9»؛ بنابراين، يكى از ويژگى‏هاى مؤمنان اين است كه نمازهاى خود را در اوّل وقت به‏پا مى‏دارند و در اين مورد به شدت مراقب هستند.

• برترى نماز بر ساير عبادات‏

آنچه از آيات و روايات برداشت مى‏شود اين است كه نماز در مقايسه با ساير عبادت‏ها از اهميّت بيشترى برخوردار است.

امام صادق (ع) فرمودند:

«أوّل مَايُحاسِبُ بِهِ العِبد عَنِ الصَّلوة فَإذَا قُبِلَت مِنهُ قُبِلَ سَائِر عَمَلِهِ وَ إذَا رُدَّت عَلَيهِ رُدَّ سَائِر عَمَلِهِ * اوّلين امرى كه به واسطه‏ى آن بنده بازخواست مى‏شود، نماز است. چنانچه از او پذيرفته شود، ساير اعمال او نيز پذيرفته مى‏شود و اگر قبول نشود، ساير اعمال او نيز رد مى‏شود.» (6)

در روایتی دیگر از امام صادق علیه السلام نقل شده است:

«شخصى براى سفر تجارتى خدمت امام صادق (ع) رسيد و از ايشان طلب استخاره كرد. امام (ع) جواب استخاره را به‏گونه‏اى فرمودند كه از آن برداشت مى‏شد كه رفتن به آن سفر مطلوب نيست. آن شخص بدون اعتنا به استخاره به سفر رفت. از قضا در آن سفر سود فراوانى به دست آورد. او با شگفتى فراوان به خدمت امام صادق (ع) رسيد و گفت: اى فرزند رسول خدا! من براى سفر تجارى نزد شما استخاره كردم و بد آمد، ولى بدون توجّه به استخاره به مسافرت رفتم و در اين سفر سود سرشارى نصيب من شد. امام (ع) فرمودند: به خاطر دارى كه در فلان منزل خسته بودى؟ نماز را اوّل وقت نخواندى، به بعد موكول كردى، خوابت برد و صبح ديدى كه نمازت قضا شده است و اين كار را از روى عمد هم انجام ندادى؟ آن شخص جواب داد: آرى به خاطر دارم! امام صادق (ع) فرمودند: اگر خداوند تمام دنيا را هم به تو بدهد، خسارت ناشى از فوت آن نماز جبران نمى‏شود.»

• آداب نماز

آداب نماز بر دو قسم است: آداب ظاهرى و آداب باطنى.

آداب ظاهرى آن است كه نمازگزار بايد آن را در ظاهر رعايت كند. از جمله اين كه نمازگزار بدن خود را در حالت سكون و آرامش قرار دهد، به اطراف خود نگاه نكند و نگاه خود را از محل سجده برندارد و هيچ حركتى غير از اعمال نماز انجام ندهد. در حالت كسالت و خواب‏آلودگى و در حال سنگينى‏ نماز نخواند و هيچ‏يك از مكروهات نماز را به‏جا نياورد. نمازگزار بايد خود را در پيشگاه خداوند متعال احساس كند.

نماز براى بنده به مثابه هديه‏اى است كه به وسيله آن به پيشگاه رب‏الارباب تقرّب مى‏جويد، همان‏طور كه مردمان با تقديم هدايا نزد بزرگان تقرّب مى‏جويند. اين هديه به خداوند عرضه مى‏شود و روز قيامت به نمازگزار برمى‏گردد. بنابراين، انسان در زيباسازى يا زشت و ناقص كردن نماز اختيار دارد، اگر آن را زيبا و نيكو ساخت، خير و خوبى آن به او باز مى‏گردد و اگر آن را زشت نمود، بدى آن به خودش برمى‏گردد.

آداب باطنى نماز، داشتن خضوع و خشوع در نماز است. خضوع يعنى رعايت ادب در پيشگاه پروردگار و خشوع يعنى توجه قلبى به خداوند در هنگام نماز و فروتنى باطنى در هنگام راز و نياز با او. خشوع بدين معنى است كه انسان در هنگام اداى نماز حضور قلب داشته باشد و به امور دنيوى فكر نكند. خشوع قلب موجب خشوع اعضا و جوارح مى‏شود.

وقتى مسلمان بداند كه رستگارى وى در گرو رعايت آداب باطنى و داشتن خشوع در نماز است، مى‏كوشد تا هنگام اداى نماز مراتب خضوع و خشوع را رعايت كند؛ بدين معنى كه امام صادق (ع) فرمودند:

«هنگامى كه رو به قبله نمودى، دنيا و آنچه در آن است را به فراموشى بسپار و مردم و امور مربوط به آن‏ها را از ياد ببر، قلبت را از آنچه به خود مشغول مى‏سازد، خالى كن؛ عظمت خداوند را به ديده باطن بنگر و روزى را به‏يادآور كه هركس در برابر پروردگار خود مى‏ايستد و آنچه را انجام داده است، ظاهر مى‏كند و به سوى مولاى راستين خود باز مى‏گردد، ايستادن در چنان روزى بر گام‏هاى ترس و اميد استوار است.

پس هنگامى كه تكبير گفتى، آسمان‏ها و زمين و آنچه را ميان آن‏هاست در برابر عظمت پروردگار كوچك و حقير شمار! پس آن گاه خداى تعالى بر قلب بنده خود آگاه مى‏شود، در حالى‏كه بنده با لفظ خدا را بزرگ مى‏شمارد، اما در قلبش از حقيقت تكبير رويگردان است، خداوند مى‏فرمايد: اى دروغگو! آيا مرا فريب مى‏دهى؟ به عزّت و جلالم سوگند كه تو را از شيرينى يادم محروم مى‏سازم و از مقام قرب و لذّت مناجاتم دور مى‏كنم.

بدان‏كه او (خداوند) به تعظيم و كرنش تو محتاج نيست و از عبادت و دعاى تو بى‏نياز است و دعاى تو وسيله‏اى است كه از فضل و رحمت او به تو رسيده تا به واسطه آن، از عقوبت او دور شوى و به رحمت و بخشش او نايل گردى.» (7)

• نماز مقبول و نماز صحيح‏

نماز مقبول آن است كه با خضوع و خشوع به‏جا آورده شود و آداب ظاهرى و باطنى در آن مراعات شود. اين نماز موجب تزكيه نفس و پاكى روح و روان مى‏شود و تأثير تربيتى و اخلاقى فراوانى دارد. از اين‏رو چنين نمازى را نماز اخلاقى نيز مى‏گويند؛ نمازى كه فرشتگان آن را با درخشندگى خاصى به پيشگاه خداوند متعال مى‏برند و پروردگار عالم اين نماز را مى‏پذيرد.

نماز صحيح، موجب رفع تكليف مى‏شود و به سبب آن انسان در جهان آخرت مورد بازخواست قرار نمى‏گيرد. چنين نمازى را نماز فقهى نيز مى‏گويند. نمازى كه فرشتگان آن را در حالى كه نورانيت و درخششى ندارد، به محضر ربوبى مى‏برند و مورد قبول خداوند قرار نمى‏گيرد.

نمازى كه با حضور قلب خوانده شود، ارزشمند و بسيار با اهميّت است. ممكن است در بعضى از نمازها شخص نتواند خشوع در آن را مراعات كند. در چنين مواقعى نمازگزار با رعايت خضوع ظاهرى و به‏جا آوردن مستحبّات، نظير گفتن اذان و اقامه و خواندن ذكرهاى اضافه بر ذكر اصلى در ركوع و سجده‏ها مى‏تواند اسباب قبولى نماز خود را فراهم آورد. نمازگزار مى‏تواند بعد از نماز با ذكر صلوات بر پيامبراكرم (ص) و خواندن تعقيبات؛ يعنى دعاهايى كه بعد از نمازهاى يوميّه وارد شده است، بخشى از كاستى‏هاى نماز خود را جبران كند. آن‏گاه آن نماز را به خداوند متعال عرضه نمايد تا پروردگار با فضل و كرم خود آن را بپذيرد.

در ميان تعقيبات نماز، تسبيحات حضرت زهرا (س) خيلى فضيلت دارد. امام صادق (ع) مى‏فرمايند: «تسبيح جدّه‏ام حضرت زهرا (س) بعد از نمازهاى روزانه، نزد من از هزار ركعت نماز در هر روز برتر و محبوبتر است»؛

• فوايد نماز

نماز مانند نهر روان و چشمه زلال و پاكيزه‏اى است كه انسان مؤمن هر روز روح و روان خود را در آن مى‏شويد. پيامبراكرم (ص) فرمودند: «نماز مثل چشمه زلالى است كه نمازگزار در شبانه روز پنج نوبت در آن شستشو مى‏كند.» نماز بسيارى از فضيلت‏ها و نيكويى‏ها را براى انسان تحصيل و بسيارى از رذائل و زشتى‏ها را از او دور مى‏كند. قرآن شريف مى‏فرمايد:

« إنَّ الصَّلوة تَنهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنكَرِ وَ لَذِكْرُ اللهِ أكْبَرُ وَ اللهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعونَ * همانا نماز آدمى را از فحشا و منكر باز مى‏دارد و ذكر خدا بزرگتر است و خدا به كارهايى كه مى‏كنيد، آگاه است. سوره عنكبوت آیه 45»

يكى از فايده‏هاى نماز اين است كه به تدريج روح و اخلاق انسان را پاكيزه مى‏كند و مانند معلم اخلاق عمل مى‏كند؛ معلمى كه همه جا حضور دارد و همه مى‏توانند از آن بهره ببرند؛ معلمى كه موجب نجات انسان از گمراهى‏ها و هدايت او به سوى رستگارى مى‏شود، معلمى كه انسان را به راه راست كه راه سعادت است، هدايت مى‏كند.

وظيفه معلم اخلاق به وجود آوردن قلب مطمئن در وجود شاگردش است. وى نهال رذيلت را از دل او برمى‏كند و به جاى آن درخت فضيلت مى‏نشاند. معلم اخلاق شاگرد خود را به سوى خداوند و به سمت نور مطلق رهبرى مى‏كند، تا جايى كه نور الهى در دل او جلوه‏گر مى‏شود و همه رفتار و منش او با نور خداوند همراه مى‏شود. نماز واقعى نيز مانند معلم اخلاق، انسان را به‏ معراج حقيقى، قرب معنوى و وصول به حق رهبرى مى‏كند. دورى كردن از كارهاى ناروا، چه در پنهان و چه در آشكار، از آثار و خواص نماز است. نماز با حضور قلب انسان را از ارتكاب گناهان كبيره و صغيره باز مى‏دارد.

نماز مانند فرشته نجاتى در شب اوّل قبر، عالم برزخ و روز قيامت به فرياد انسان مى‏رسد. نماز بهترين وسيله تأمين آسايش و آرامش روح و روان انسان در دنيا و برخوردارى از نعمت‏هاى بهشتى در آخرت است. قرار گرفتن در كنار حوض كوثر با پيامبرگرامى (ص) و ائمه اطهار (ع) با نماز امكان پذير مى‏شود. خداوند در قرآن كريم مى‏فرمايد:

«وَ مَن أعرَضَ عَن ذِكرِى فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَة ضَنكاً وَ نَحشُرُهُ يَومَ القِيامَة اعمَى قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرتَنِى اعمَى وَ قَد كُنتُ بَصِيراً قَالَ كَذلِكَ أتَتكَ آيَاتُنَا فَنَسيِتَهَا وَ كَذلِكَ اليَومَ تُنسَى * و هر كس از ياد من اعراض كند، زندگيش تنگ شود و روز قيامت نابينا محشورش سازيم. گويد: اى پروردگار من! چرا مرا نابينا محشور كردى و حال آنكه من بينا بودم؟ گويد: همچنان كه تو آيات ما را در دنيا فراموش مى‏كردى، امروز خود فراموش گشته‏اى. سوره طه آیه 126- 124».

هرگاه اين آيه شريفه را همراه با آيه « أقِمِ الصَّلوة لِذِكرِى * نماز را برای یاد من اقامه کنید. سوره طه آیه 14» مورد توجه قرار دهيم، نتيجه مى‏گيريم كه يكى از مصاديق ذكر خداوند در اين آيه نماز است. بنابراين، كسى كه نماز نخواند و يا نماز را سبك بشمارد، در دنيا زندگى خوب و پربركتى ندارد و در روز قيامت نابينا محشور مى‏شود.

يكى از فوايد نماز آن است كه نگرانى، اضطراب و افسردگى ( كه بيمارى رايج در عصر حاضر است) را در مؤمنان حقيقى و نمازگزاران واقعى از بين مى‏برد. چنان‏كه قرآن كريم مى‏فرمايد:

«ألَا بِذِكرِ اللهِ تَطمَئِنُّ القُلوبُ * آگاه باشيد كه ياد خدا دل‏ها را آرامش مى‏بخشد. سوره رعد آیه 28».

• برخی از آثار نماز:

1. نماز پاک کننده­ی گناهان

نماز وسیله­ی شستشوی از گناهان و مغفرت و آمرزش الهی است چرا كه نماز انسان را دعوت به توبه و اصلاح گذشته می‌‍‌كند، پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم از یاران خود سؤال كرد: «اگر بر در خانه یكی از شما نهری از آب صاف و پاکیزه باشد و در هر روز پنج بار خود را در آن شستشو دهد، آیا چیزی از آلودگی و کثافت در بدن او می‌ماند؟».

در پاسخ عرض كردند: نه، فرمود: «نماز درست همانند این آب جاری است، هر زمان كه انسان نمازی می­خواند گناهانی كه در میان دو نماز انجام شده است از میان می­رود» (8) و به این ترتیب جراحاتی كه بر روح و جان انسان از گناه می‌نشیند، با مرهم نماز التیام می­یابد و زنگارهائی كه بر قلب می نشیند زدوده می‌شود.

2. نماز سدی در برابر گناهان

نماز سدی در برابر گناهان آینده است، چرا كه روح ایمان را در انسان تقویت می‌كند و نهال تقوی را در دل پرورش می دهد و می دانیم  ایمان و تقوی نیرومند ترین سد دربرابر گناهان است و این همان چیزی است كه در آیه ی فوق به عنوان نهی از فحشاء و منکر بیان شده است و همان است كه در احادیث متعددی می خوانیم: افراد گناهكاری بودند كه شرح حال آنها را برای پیشوایان اسلام بیان كردند فرمودند: غم مخورید، نماز آنها را اصلاح می­كند و كرد.

3. نماز غفلت را از بین می‌برد

نماز، غفلت زدا است، بزرگترین مصیبت برای رهروان راه حق آن است كه هدف آفرینش خود را فراموش كنند و غرق در زندگی مادی و لذت های زود گذر آن گردند، اما نماز به حکم این كه در فواصل مختلف و در هر شبانه روز پنج بار انجام می‌شود، مرتباً به انسان اخطار می كند، هشدار می‌دهد، هدف آفرینش او را خاطر نشان می‌سازد، موقعیت او را در جهان به او گوشزد می كند و این نعمت بزرگی است كه انسان وسیله ای در اختیار داشته باشد كه در هر شبانه روز چند مرتبه قویا به او بیدار باش گوید.

4. نماز کبر را از بین می‌برد

نماز خودبینی و کبر را از بین می‌برد، چرا كه انسان در هر شبانه روز هفده ركعت و در هر رکعت دو بار پیشانی بر خاك در برابر خدا می‌گذارد، خود را ذره كوچكی در برابر عظمت او می‌بیند، بلكه صِفری در برابر بی نهایت. پرده­های غرور و خود خواهی را كنار می‌زند، تکبر و برتری جوئی را در هم می‌كوبد.

به همین دلیل امام علی علیه السّلام در حدیث معروفی كه فلسفه­های عبادات اسلامی در آن بیان شده است بعد از ایمان، نخستین عبادت را كه نماز است با همین هدف تبیین می‌كند می‌فرماید: «خداوند ایمان را برای پاكسازی انسانها از شرک واجب كرده است و نماز را برای پاكسازی از كبر» (9)

5. نماز پرورش دهنده فضائل اخلاقی

نماز وسیله پرورش فضائل اخلاق و تكامل معنوی انسان است، چرا كه انسان را از جهان محدود ماده و چهار دیوار عالم طبیعت بیرون می‌برد، به ملکوت آسمانها دعوت می‌كند و با فرشتگان هم صدا و همراز می‌سازد، خود را بدون نیاز به هیچ واسطه در برابر خدا می بیند و با او به گفتگو بر می‌خیزد.

تكرار این عمل در شبانه روز آن هم با تكیه روی صفات خدا، رحمانیت و رحیمیت و عظمت او مخصوصاً با كمک گرفتن از سوره های مختلف قرآن بعد از حمد كه بهترین دعوت كننده به سوی نیكیها و پاكیها است اثر قابل ملاحظه ای در پرورش فضائل اخلاقی در وجود انسان دارد.

لذا در حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السّلام می‌خوانیم كه در فلسفه نماز فرمود:

«نماز وسیله ی تقرب و نزدیکی هر پرهیزكاری به خدا است.» (10)

6 . نماز با ارزش کننده اعمال انسان

نماز به سایر اعمال انسان ارزش و روح می دهد چرا كه نماز روح اخلاص را زنده می‌كند. نماز مجموعه ای است از نیت خالص و گفتار پاک و اعمال خالصانه، تكرار این مجموع در شبانه روز بذر سایر اعمال نیک را در جان انسان می پاشد و روح اخلاص را تقویت می كند.

امیر مؤمنان علی علیه السّلام در وصایای خود بعد ازآن كه فرق مباركش با شمشیر ابن ملجم جنایتكار شكافته شد فرمود: «خدا را خدا درباره نماز ، چرا كه ستون دین شما است». (11)

می‌دانیم هنگامی كه عمود خیمه سقوط كند هر قدر طنابها و میخهای اطراف محكم باشد اثری ندارد، همچنین هنگامی كه ارتباط بندگان با خدا از طریق نماز از میان برود اعمال دیگر اثر خود را از دست خواهد داد. در حدیثی از امام صادق علیه السّلام می‌خوانیم:« إِنَّ أَوَّلَ مَا يُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ الصَّلَاةُ فَإِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ مَا سِوَاهَا فَإِنْ رُدَّتْ رُدَّ مَا سِوَاهَا‏ * نخستین چیزی كه در قیامت از بندگان حساب می شود نماز است اگر مقبول افتاد سائر اعمالشان قبول می شود و اگر مردود شد سائر اعمال نیز مردود می‌شود»! (12)

7 . نماز دعوت کننده به پاکسازی

نماز قطع نظر از محتوای خودش با توجه به شرائط صحت دعوت به پاكسازی زندگی می‌كند، چرا كه می دانیم مکان نماز گزار، لباس نمازگزار، فرشی كه بر آن نماز می‌خواند، آبی كه با آن وضو می گیرد و غسل می‌كند، محلی كه در آن غسل و وضو انجام می‌شود باید از هر گونه غصب و تجاوز به حقوق دیگران پاک باشد كسی كه آلوده به تجاوز و ظلم، ریا، غصب، كم فروشی، رشوه خواری باشد چگوه می‌تواند مقدمات نماز را فراهم سازد؟ بنابراین تكرار نماز در پنج نوبت در شبانه روز خود دعوتی است به رعایت حقوق دیگران.

8 . نماز کامل عامل مؤثر برای ترک بسیاری از گناهان

نماز علاوه بر شرائط قبول یا به تعبیر دیگر صحت شرائط كمال دارد كه رعایت آنها نیز یک عامل مؤثر دیگر برای ترک سیاری از گناهان است.

در كتب فقهی و منابع حدیث مور زیادی به عنوان موانع قبول نماز ذكر شده است از جمله مسأله شرب خمر است كه در روایات آمده است: «نماز شرابخوار تا چهل روز مقبول نخواهد شد مگر این كه توبه كند.» (13)

و در بعضی از روایات دیگر تصریح شده است كه نماز كسی كه زکات نمی پردازد قبول نخواهد شد و همچنین روایات دیگری كه می گوید: خوردن غذای حرام یا عجب و خود بینی از موانع قبول نماز است، پیدا است كه فراهم كردن این شرایط قبولی تا چه حد سازنده است؟

9 . نماز تقویت کننده روح انضباط

نماز روح انضباط را در انسان تقویت می كند، چرا كه دقیقاً باید در اوقات معینی انجام گیرد كه تأخیر و تقدیم آن هر دو موجب بطلان نماز است، همچنین آداب و احکام دیگر در مورد نیت و قیام قعود و رکوع و سجود و مانند آن كه رعایت آنها، پذیرش انضباط را در برنامه های زندگی كاملاً آسان می‌سازد.

گفتار خود را در زمینه فلسفه و اسرار نماز با حدیث جامعی از امام علی بن موسی الرضا علیه السّلام به پایان می‌بریم:

امام در پاسخ نامه ای كه از فلسفه نماز در آن سؤال شده بود چنین فرمود:

«علت تشریع نماز توجه و اقرار به ربوبیت پروردگار است، و مبارزه با شرک و بت پرستی، و قیام در پیشگاه پروردگار در نهایت خضوع و نهایت تواضع، و اعتراف به گناهان و تقاضای بخشش از معاصی گذشته، و نهادن پیشانی بر زمین همه روز برای تعظیم پروردگار.

و نیز هدف این است كه انسان همواره هشیار و متذكر باشد، گرد و غبار فراموشكاری بر دل او ننشیند، مست و مغرور نشود، خاشع و خاضع باشد، طالب و علاقمند فزونی در مواهب دین و دنیا گردد.

علاوه بر این كه مداومت ذكرخداوند در شب و روز كه در پرتو نماز حاصل می‌گردد، سبب می شود كه انسان مولا و مدبر و خالق خود را فراموش نكند، روح سركشی و طغیانگری بر او غلبه ننماید.

و همین توجه به خداوند و قیام در برابر او، انسان را از معاصی باز می دارد. و از انواع فساد جلوگیری می كند.»

• دانستنیهای ابتدایی

1. تعداد نمازها

به طور کلی نماز را می توان به دو دسته تقسیم نمود:

1- نمازهاى واجب

* نمازهای واجب شش عدد است:

1- نماز روزانه که هر روز باید در پنج نوبت ادا شود:

 – صبح 2 ركعت،

– ظهر 4 ‌ركعت،

– عصر 4 ‌ركعت،

– مغرب 3 ركعت،

– عشاء 4 ركعت،

که جمع آن 17 رکعت می شود. مجموع قیام، رکوع و دو سجده را رکعت گویند.

2- نماز آيات

نمازی که با کیفیت مخصوص در زمانهای خورشید گرفتگی، ماه گرفتگی، زلزله و سایر حوادث هولناک طبیعی است که باعث ترس و وحشت اکثر مردم شود خوانده می شود.

3- نماز ميّت

توضیح آن در قسمت طهارات بیان شد.

4- نماز طواف واجب خانۀ كعبه.

5- نماز قضاى پدر كه بر پسر بزرگتر واجب است.

6- نمازى كه به واسطۀ نذر و قسم و … واجب مى‌شود.

2- نمازهای مستحب

با توجه به اینکه یکی از بهترین عبادات نماز است، انسان در هر حالتی می تواند نماز مستحبی بخواند؛ اما در فقه اهل بیت نمازهای مستحبی مهمی توصیه شده است که یکی از مهمترین آنها نافله است.

2. وقت نمازها

هر نمازی باید در وقت خودش ادا شود و چنانچه در خارج از زمان خود خوانده شود دیگر ادا نیست و قضا محسوب می شود.

نمازهای واجب

* نمازهای روزانه

براى به پا داشتن نماز آشنايى با اوقات نماز لازم است:

* فجر دوّم

نزديك اذان صبح، از طرف مشرق، سفيده­اى رو به بالا حركت مى­كند كه آن را فجر اوّل گويند، هنگامى كه آن سفيده پهن شد، فجر دوّم و ابتداى وقت نماز صبح است.

* ظهر

اگر چوب يا چيزى مانند آن را عمود بر زمين قرار دهيم، وقتى كه سايه آن به كمترين مقدار رسيد و رو به افزايش گذاشت ظهر شرعى و ابتداى وقت نماز ظهر است .

* مغرب

مغرب موقعى است كه سرخى طرف مشرق، كه بعد از غروب آفتاب پيدا مى شود از بين برود.

* نيمه شب

اگر فاصلة بين غروب آفتاب و اذان صبح را دو نيم كنيم ، وسط آن نيمه شب و آخر وقت نماز عشاء است.

*وقت خواندن نماز آیات

از وقتی که خورشید یا ماه شروع به گرفتن می‌کند، انسان باید نماز آیات را بخواند. موقعی که زلزله و رعد و برق و …  اتفاق می‌افتد، انسان باید فورا نماز آیات را بخواند و اگر نخواند معصیت کرده و تا آخر عمر بر او واجب است و هر وقت بخواند، ادا است.

3. قبله

خانۀ كعبه كه در مكه معظمه مى‌باشد قبله است و بايد روبه سوی آن نماز خواند ولى كسى كه دور است اگر طورى بايستد كه بگويند رو به قبله نماز مى‌خواند كافى است و هم چنين كارهاى ديگرى مانند ذبح حيوانات، بايد رو به قبله انجام گيرد. فقها گویند كسى كه نماز واجب را ايستاده مى‌خواند، بايد صورت و سينه و شكم او رو به قبله باشد.

خانۀ خدا نقطة توجه تمام مسلمانان است که هر روز 5 نوبت بدان رو می کنند و این یکی از بزرگترین عوامل وحدت بخش است که باید غنیمت دانسته شود.

قبله به معناى اقبال كردن، به چيزى است؛ اما طورى كه اقبال و روى آوردن به آن، همراه با گسستن از غير باشد كه رنگ پيوستن به آن و گسستن از غير آن، در عمل آشكار باشد

4. لباس نمازگزار

مرد بايد در حال نماز اگر چه كسى او را نمى‌بيند عورت (در جلو و پشت) خود را بپوشاند، و احتياط مستحب آن است كه از ناف تا زانو را هم بپوشاند.

زن بايد در موقع نماز تمام بدن حتى سر و مو را بپوشاند، ولى پوشاندن صورت به مقدارى كه در وضو شسته مى‌شود و دستها تا مچ و روى پاها تا مچ پا لازم نيست، امّا براى آن كه اطمينان كند كه مقدار واجب را پوشانده است، بايد مقدارى از اطراف صورت و قدرى پايين‌تر از مچ ها را هم بپوشاند.

لباسی را که انسان می‏خواهد در حال نماز بپوشد، شرایطی دارد که باید در نماز رعایت شود که به آن می‌پردازیم.

• شرایط لباس نمازگزار

۱- پاک باشد:

اگر کسی به عمد با لباس نجس نماز بخواند، نمازش باطل است. اگر نداند لباسش نجس است و بعد از نماز بفهمد نجس بوده، نماز او صحیح است.

۲- مباح باشد:

کسی که می‏داند پوشیدن لباس غصبی حرام است، اگر به عمد در لباس غصبی نماز بخواند، باطل است و همچنین اگر در لباسی که نخ یا دکمه یا چیز دیگر آن غصبی است نماز بخواند، بنابر احتیاط واجب، باید آن نماز را دوباره با لباس غیرغصبی بخواند. اگر با عین پولی که خمس یا زکات آن را نداده، لباس بخرد، نماز خواندن در آن لباس، باطل است. در واقع قبل از نماز باید حقوق خدا و مردم را ادا کند تا شایستگی حضور در محضر خداوند را پیدا کند.

۳- از اجزای مردار نباشد:

لباس نمازگزار باید از اجزای حیوان مرده‌ای که خون جهنده دارد نباشد. باید چیزی از مردار مانند گوشت و پوست آن که روح داشته همراه نمازگزار نباشد، گر چه لباس او هم نباشد.

اگر چیزی از مردار حلال گوشت مانند مو و پشم که روح ندارد، همراه نمازگزار باشد، یا با لباسی که از آنها تهیه کرده‏اند نماز بخواند، نمازش صحیح است.

۴- از حیوان حرام گوشت نباشد:

لباس نمازگزار باید از حیوان حرام گوشت نباشد و اگر مویی از آن هم همراه نمازگزار باشد، نماز او باطل است.

۵ و ۶- اگر نمازگزار مرد است، لباس او ابریشم خالص و طلاباف نباشد:

پوشیدن لباس طلاباف و زینت کردن به طلا، مثل آویختن زنجیر طلا به سینه و انگشتر طلا به دست کردن و بستن ساعت مچی طلا به دست، برای مرد، در حال نماز و غیرنماز، حرام و نماز خواندن با آنها باطل است؛ ولی پوشیدن لباس طلاباف و زینت کردن به طلا، برای زن در نماز و غیرنماز اشکال ندارد.

پوشیدن لباس ابریشمی خالص، در نماز و غیرنماز، برای مرد، حرام است و نماز را هم باطل می‏کند، چه بشود با او شرمگاه را پوشاند یا نشود، مانند آستر لباس، عرقچین، بند شلوار و… ولی همراه داشتن آن، مثل در جیب گذاردن، مانعی ندارد؛ و اما برای زن چه در نماز و چه در غیر آن، اشکالی ندارد.

5. مکان نمازگزار

مکان نمازگزار یعنی جایی که نمازگزار در آن نماز می‌خواند نیز باید دارای شرایطی باشد.

• شرایط مکان نمازگزار

۱- مباح باشد، یعنی غصبی نباشد. كسى كه در ملكى با ديگرى شريك است، تا سهم او جدا نشده، بدون رضايت شريكش نمى‌تواند در آن ملك تصرّف كند و نماز بخواند.

۲- بدون حرکت و تکان خوردن باشد. مقصود این است که محل نماز باید قرار و آرام داشته باشد، نه این که ثابت و بی حرکت باشد. بنابراین، اگر کسی در کشتی، هواپیما، قطار و مانند آن بخواهد نماز بخواند، در صورتی که در حال سیر، استقرار و آرامش بر نمازگزار حاکم باشد اشکالی ندارد؛ ولی باید بقیه شرایط مانند رو به قبله بودن را مراعات کند

۳- از نظر طول و عرض، محل نماز به گونه‌ای باشد که بتواند رکوع و سجده کند. اگر ناچار شود در جایی که سقف آن کوتاه است، یا به اندازه‌ای کوچک است که جای رکوع و سجده ندارد، نماز بخواند، باید به حدی که ممکن است قیام، رکوع و سجده را به جا آورد.

۴- محل قرار گرفتن پیشانی باید پاک باشد، یعنی پیشانی بر روی موضع نجس قرار نگیرد.

۵- موضع پیشانی از جای زانوها، بیش از چهار انگشت بسته پایین‌تر یا بلندتر نباشد.

۶- محل نماز (غیرموضع پیشانی) اگر نجس است، خشک باشد.

7- بايد بين مرد و زن در حال نماز، حداقلّ مقدار يك وجب فاصله باشد

• مکان‌های مستحب در نماز

در شرع مقدس اسلام بسیار سفارش شده است که نماز را در مسجد بخوانند و مساجدی که نماز خواندن در آن‌ها مستحب است به ترتیب اهمیت عبارتند از:

۱-مسجد الحرام

۲-مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم.

۳-مسجد کوفه.

۴-مسجد بیت المقدس.

۵-مسجد جامع هر شهر.

6-نماز در حرم امامان معصوم علیه السلام

نماز در حرم امامان علیهم السلام مستحب، بلکه بهتر از مسجد، و نماز در حرم مطهر حضرت امیرمؤمنان علیه السلام برابر دویست هزار نماز است.

6. اذان و اقامه

براى مرد و زن مستحب است پيش از نمازهاى واجب يوميّه اذان و اقامه بگويند.

مستحب است بچّه‌اى كه به دنيا مى‌آيد، در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه بگويند.

7. واجبات نماز

واجبات نماز، يازده چيز است كه برخى ركن و برخى غير ركن است .

واجبات نماز

ركن :

1- نيّت

2- قيام

3- تكبيرةالاحرام

4- ركوع

5- سجود

غير ركن :

1- قرائت

2- ذكر

3- تشهد

4- سلام

5- ترتيب

6- موالات

• فرق بين رُكن و غيررُكن:

اركان نماز، اجزاء اساسى آن به شمار مى­آيد و چنانچه يكى از آنها بجا آورده نشود، يا اضافه شود، هر چند بر اثر فراموشى هم باشد، نماز باطل است.

واجبات ديگر، گرچه انجام آنها لازم است ولى چنانچه از روى فراموشى كم يا زياد شود نماز باطل نيست.

در ادامه به صورت خلاصه برخی از مهمترین احکام واجبات نماز را یادآور می شویم.

• نيّت

نماز را بايد براى انجام فرمان خداوند عالم بجا آورد ونیز باید از هر گونه ريا و خودنمايى بدور باشد؛ يعنى نماز را تنها براى انجام دستور خداوند بجا آورد و چنانچه تمام نماز يا قسمتى از آن براى غير خدا باشد، باطل است. انسان بايد از اوّل تا آخر نماز به نيّت خود باقى باشد، پس اگر در بين نماز به طورى غافل شود كه اگر بپرسند چه مى‌كنى؟ نداند چه بگويد، نمازش باطل است.

• تكبيرْ الاحرام

گفتن الله اکبر اوّل نماز را تكبيرْ الاحرام مى گويند. چون با همين تكبير است كه بسيارى ازكارها كه قبل از نماز جايز بوده بر نمازگزار حرام مى شود؛ مانند خوردن و آشاميدن ، خنديدن وگريستن.

واجبات تكبيرْالاحرام :

1- به عربى صحيح گفته شود.

2- هنگام گفتن «الله اكبر» بدن آرام باشد.

3- تكبيرْالاحرام را طورى بگويد كه اگر مانعى در كار نباشد خودش بشنود؛ يعنى بسيار آهسته نگويد.

• قيام

قيام يعنى ايستاده بودن، كه در بعضى موارد، از اركان نماز است و ترك آن، نماز را باطل مى كند، ولى افرادى كه نمى توانند ايستاده نماز بخوانند، وظيفه­اى مشخص دارند

اقسام قيام :

ركن :

1- قيام هنگام تكبيرْالاحرام

2- قيام پيش از ركوع (متصّل به ركوع )

غيرركن :

1- قيام هنگام قرائت

2- قيام بعد از ركوع

* امورى كه در حال قيام بايد از آن پرهيز شود:

– بدن را حركت دادن .

– به طرفى خم شدن .

– به جايى يا چيزى تكيه كردن .

– پاها را زياد باز گذاشتن .

– پاها را از زمين بلند كردن .

كسى كه به هيچ وجه نتواند ايستاده نماز بخواند، بايد نشسته و رو به قبله نماز بخواند و اگر نشسته هم نتواند، بايد خوابيده بخواند.

واجب است بعد از ركوع به طور كامل بايستد و سپس به سجده برود و چنانچه اين قيام عمداً ترك شود نماز باطل است.

• قرائت

در ركعت اوّل و دوم نمازهاى واجب يوميّه، انسان بايد اوّل حمد و بعد از آن يك سورۀ تمام بخواند

بر مرد واجب است حمد و سورۀ نماز صبح و مغرب و عشاء را بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سورۀ نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند.

اگر در جايى كه بايد نماز را بلند بخواند عمدا آهسته بخواند يا در جايى كه بايد آهسته بخواند عمدا بلند بخواند، نمازش باطل است، ولى اگر از روى فراموشى يا ندانستن مسأله باشد صحيح است.

در ركعت سوم و چهارم نماز مى‌تواند فقط يك حمد بخواند يا يك مرتبه تسبيحات اربعه بگويد، يعنى يك مرتبه بگويد: «سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الّا اللّه و اللّه اكبر».

بر مرد و زن واجب است كه در ركعت سوم و چهارم نماز حمد يا تسبيحات را آهسته بخوانند.

• ركوع

در هر ركعت بعد از قرائت بايد به اندازه‌اى خم شود كه سر انگشتها به زانو برسد و اين عمل را ركوع مى‌گويند.

واجبات ركوع :

1- خم شدن به مقدارى كه بيان شد.

2- ذكر.

3- آرامش بدن در حال گفتن ذكر ركوع.

4- ايستادن و آرامش بدن بعد از ركوع.

ذكر ركوع

سه مرتبه «سبحان اللّه» يا يك مرتبه «سبحان ربّي العظیم و بحمده»

آرامش بدن در ركوع

در ركوع بايد به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد.

اگر پيش از آن كه به مقدار ركوع خم شود و بدن آرام گيرد، عمداً ذكر ركوع را بگويد، نمازش باطل است.

اگر پيش از تمام شدن ذكر واجب، عمداً سر از ركوع بردارد نمازش باطل است.

ايستادن و آرامش بعد از ركوع

بعد از تمام شدن ذكر ركوع ، بايد بايستد و پس از آرام گرفتن بدن به سجده برود و اگر عمداً پيش از ايستادن، يا پيش از آرام گرفتن بدن به سجده برود نمازش باطل است

• سجود

نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاى واجب و مستحب، بعد از ركوع دو سجده بجا آورد.

سجده آن است كه پيشانى و كف دو دست و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاها (شست) را بر زمين بگذارد.

واجبات سجده :

1- گذاشتن هفت عضو از بدن بر زمين.

2- ذكر. گفتن سه مرتبه«سبحان اللّه» يا يك مرتبه «سبحان ربّي الأعلى و بحمده»

3- آرامش بدن در حال ذكر سجده.

4- سر برداشتن و نشستن و آرامش بين دو سجده.

5- بر زمين بودن هفت عضو در هنگام ذكر. در سجده باید پیشانی، دو کف دست، دو زانو و دو انگشت شست پا بر روی زمین باشد. حال اگر موقعى كه ذكر سجده را مى گويد، يكى از هفت عضو را عمداً از زمين بردارد، نماز باطل مى شود.

6- مساوى بودن جاهاى سجده (پست و بلند نبودن).

7- گذاشتن پيشانى بر چيزى كه سجده بر آن صحيح است. در سجده بايد پيشانى را بر زمين يا آنچه از زمين مى رويد ولى خوراكى و پوشاكى نيست قرار دهد.

نمونه هايى از چيزهايى كه سجده بر آنها صحيح است:

خاك، سنگ، گل پخته، گچ، چوب، چمن.

براى سجده بهتر از هر چيز تربت حضرت سيد الشهداء عليه السّلام مى‌باشد، بعد از آن خاك، بعد از خاك سنگ و بعد از سنگ گياه است.

8- پاك بودن جايى كه پيشانى را مى گذارد.

9- موالات بين دو سجده.

10- مواظبت بر عربى بودن ذكر و حفظ ترتيب و موالات آن

• وظيفة كسى كه نمى تواند بطور معمول سجده كند

كسى كه نمى تواند پيشانى را به زمين برساند، بايد به قدرى كه مى­تواند خم شود و مهر را بر جاى بلندى؛ مثل بالش بگذارد و پيشانى را طورى بر آن بگذارد كه بگويند سجده كرده است، ولى بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول بر زمين بگذارد

اگر نمى تواند خم شود، بايد براى سجده بنشيند و با سر اشاره كند، ولى احتياط آن است كه مهر را بالا بياورد و پيشانى را بر آن بگذارد.

• سجده واجب قرآن

در چهار سورة قرآن، آية سجده وجود دارد كه اگر انسان آن آيه را بخواند يا وقتى كه ديگرى آن را مى خواند به آن گوش دهد، بعد از تمام شدن آن آيه بايد فوراً سجده كند.

چنانچه سجده را فراموش كند، هر وقت يادش آمد بايد سجده كند.

• تشهّد

در ركعت دوم و آخر نماز، نمازگزار بايد بعد از سجده دوم بنشيند و در حال آرام بودن بدن، تشهد بخواند، يعنى بگويد:

«اشهد ان لا اله الاّ الله وحده لا شريك له و اشهد انّ محمّدا عبده و رسوله اللّهمّ صلّ على محمّد و ال محمّد».

• سلام

در ركعت آخر هر نماز پس از تشهد بايد سلام دهد و نماز را به پايان ببرد.

مقدار واجب سلام يكى از اين دو جمله است :

* «السّلام علينا و على عباد الله الصّالحين».

* «السّلام عليكم و رحمۀ الله و بركاته».

• ترتيب

نماز بايد بدين ترتيب خوانده شود: تكبيرْالاحرام ، قرائت ، ركوع ، سجود، و در ركعت دوم پس از سجود، تشهد بخواند و در ركعت آخر، پس از تشهد، سلام دهد.

• مُوالات

موالات يعنى پشت سر هم بودن اجزاى نماز و فاصله نينداختن بين آنها. در نتیجه اگر بقدرى بين اجزاى نماز فاصله بيندازد كه نگويند نماز مى خواند، نمازش باطل است.

• قنوت

در تمام نمازهاى واجب و مستحب، بعد از قرائت و قبل از ركوع ركعت دوم مستحب است قنوت بخواند. مستحب است در قنوت دستها را مقابل صورت و كف آنها را رو به آسمان و پهلوى هم نگهدارد و غير شست انگشتهاى ديگر را به هم بچسباند و به كف دستها نگاه كند.

در قنوت هر چه بر زبان بيايد از دعا و مناجات و ذكر، اگر چه يك‌ «سبحان اللّه» باشد كافيست

• مبطلات نماز

دوازده چيز نماز را باطل مى‌كند و آنها را مبطلات مى‌گويند:

1- انجام ندادن یکی از واجبات نماز.

2- پيش آمدن چيزى كه وضو يا غسل را باطل مى كند.

3- خوردن و آشاميدن.

4- سخن گفتن.

5- خنديدن.

6- گريستن.

7- روى از قبله برگرداندن.

8- كم يا زياد كردن اركان نماز.

9- بر هم زدن صورت نماز.

10- دستها را بر هم گذاشتن.

11- آمين گفتن بعد از حمد.

12- پيش آمدن يكى از شكهايى كه مبطل نماز است.

• نماز جماعت

مستحب است نمازهاى واجب، خصوصا نمازهاى يوميّه را با جماعت بخوانند، درباره نماز جماعت آيات و روايات فراوانى وارد شده است. بنابر نظر مفسران قرآن، آياتى كه در آن‏ها امر به اقامه نماز شده است، اشاره به نماز جماعت دارند، زيرا اقامه صلوة به معناى زنده نگه‏داشتن نماز و برپاداشتن آن در اجتماع مسلمان است و در برخى از آيات، شواهد روشن‏ترى در اين زمينه وجود دارد. به عنوان نمونه در سوره بقره مى‏فرمايد:

«وَ أقيِمُوا الصَّلَوة وَ آتُوا الزَّكَوة وَ اركَعُوا مَعَ الرَّاكِعيِنَ * و نماز را بر پا داريد و زكات بدهيد و با ركوع كنندگان ركوع كنيد. سوره بقره آیه 43 »

شخصى كه نماز را به صورت فُرادا و با حضور قلب به‏جا مى‏آورد و مستحبّات و تعقيبات نماز را نيز انجام مى‏دهد، مى‏توان گفت نماز خوانده، ولى آن را اقامه نكرده است و در فرهنگ قرآنى چنين نمازى كامل نيست؛ نماز بايد در مسجد، در ميان مردم و با جماعت خوانده شود. نماز بايد در اجتماع مسلمانان زنده و پويا باشد. نماز جماعت يك شعار است و اين شعار بايد زنده نگه داشته شود.

همچنين در باب نماز جماعت و اهميّت آن، احاديث فراوانى از پيامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) نقل شده است. مضمون احاديث اين است كه اگر شخصى بدون دليل نماز جماعت را ترك كرد، با او همنشينى، معاشرت و داد و ستد نكنيد و با او پيوند ازدواج نيز برقرار ننماييد. و در مقابل، كسانى كه به نماز و نماز جماعت اهميّت مى‏دهند و آن را برپا مى‏دارند را داراى مقام و منزلت بالايى دانسته و گرامى داشته است.

پيامبراكرم (ص) درباره نماز جماعت مى‏فرمايند:

«مَن صَلَّى الصَّلوَاة الخَمسَ جَمَاعَة فَظَنّوا بِهِ كُلَّ خَيرٍ * كسى كه نمازهاى پنجگانه را به جماعت بگزارد، هر خير و نيكى را به او گمان ببريد.». (14)

امام صادق (ع) فرمودند: «مسلمانى كه نمازهاى صبح و عشا را به جماعت بخواند، در پناه خداوند عزوجل است؛ كسى كه به چنين شخصى ستم روا دارد، به خدا ستم كرده است و كسى كه او را كوچك شمارد، خدا را كوچك شمرده است. هنگامى كه باران مى‏بارد يا سرماى شديدى وجود داشته باشد، در آن صورت براى مرد جايز است كه در خانه‏اش نماز بخواند و در مسجد حاضر نشود. چنان‏كه پيامبراكرم (ص) فرمودند: «هرگاه بر اثر باران كفش‏ها تر شود، نماز را در خانه به‏جا آوريد. مؤمنان نبايد به خواندن نماز فُرادا اكتفا كنند. آن چيزى كه مورد تأكيد اسلام است، زنده نگه‏داشتن نماز است.» (15)

در جامعه اسلامى، هنگامى كه مؤذن اذان مى‏گويد، بايد همه كارها تعطيل شود، همه مردم به مسجد روى آورند و در نماز جماعت شركت كنند. همه با هم تكبير بگويند و با هم ركوع و سجود را انجام دهند. اين يك وظيفه مهم براى مسلمانان است.

در روايات آمده است از جمله چيزهايى كه در دنيا و آخرت نفرين مى‏كند، مسجدى است كه مردم در آن نماز برپا ندارند.

پيامبراكرم (ص) فرمودند:

 «إذَا رَايتُمُ الرَّجُلَ يَعتَادُ المَساجِد فَاشهَدوا لَهُ بِالايمانِ * وقتى ديديد مردى به حضور در مسجد مداومت دارد، به ايمان او شهادت دهيد.» (16)

در روايتى نقل شده است: «چون قيامت برپا مى‏شود، قومى محشور مى‏شوند كه صورت‏هاى آن‏ها مانند ستاره مى‏درخشد. ملائكه ازآن‏ها مى‏پرسند، اعمال شما چه بوده است؟ آن‏ها پاسخ مى‏دهند: ما با شنيدن اذان براى گرفتن وضو حركت مى‏كرديم و به كار ديگرى مشغول نمى‏شديم. بعد دسته‏اى ديگر محشور مى‏شوند كه چهره‏هاى آنان مانند ماه درخشان است. از آن‏ها نيز همان سؤال مى‏شود، جواب مى دهند: ما قبل از اذان وضو مى‏گرفتيم و براى اداى نماز آماده مى شديم. سپس طايفه ديگرى محشور مى‏شوند كه چهره‏هاى آنان همچون خورشيد مى‏درخشد؛ آنان در پاسخ فرشتگان مى‏گويند: ما قبل از اذان وارد مسجد مى‏شديم و اذان را در مسجد مى‏شنيديم.» (17)

مرحوم شيخ صدوق در روايتى براى فردى كه نماز را اوّل وقت و به جماعت نخواند، هجده عقوبت ذكر مى‏كند. از جمله آن‏ها اين است كه مالش بى‏بركت مى‏شود، عمر و زندگى او بى‏خير و بركت مى‏شود، عاقبت به خير نمى‏شود. لحظه مرگ و عالم برزخ براى او سخت مى‏شود و روز قيامت حسابرسى از او بادقّت و سختگيرى صورت مى‏گيرد.

علّامه مجلسى (رح)از پيامبراكرم صل الله علیه و آله نقل كرده است كه فرمودند:

«سَلّمُوا اليَهود وَ النَّصَارى وَ لَا تُسَلِّمُوا عَلَى يَهود امَّتِى. قِيلَ يَا رَسُول الله وَ مَن يَهود امَّتكَ؟ قَالَ الذِّينَ يَستَمِعُونَ الاذانَ وَ الاقامَة وَ لَم‏يَحضَروا الجَماعَة * به‏يهوديان و نصرانى‏ها سلام كنيد، ولى به يهود امّت من سلام نكنيد. سؤال شد، اى رسول خدا! يهود امّت تو كيست؟ پيامبر (ص) فرمودند: كسانى‏كه اذان و اقامه را مى‏شنوند و در نماز جماعت شركت نمى‏كنند.»

شايد حكمت آنكه پيامبراكرم (ص) از رويگردانان نماز جماعت به يهود امّت خود تعبير فرموده‏اند، اين باشد كه عدم شركت در نماز جماعت، به وحدت و اجتماع مسلمانان آسيب مى‏رساند و جامعه اسلامى را دچار تفرقه مى‏كند. يهوديان در طول تاريخ اسلام از روى آگاهى و غرض‏ورزى به اسلام و وحدت امّت اسلامى زيان رسانده‏اند و مسلمانان بى‏اعتنا به جماعت، ناخودآگاه به اسلام‏ صدمه مى‏زنند. در اين صورت، نتيجه عمل اين‏گونه مسلمانان شكستن شكوه مسجد و جماعت است.

————————————–

(1) الكافى، ج 3، ص 264؛ بحارالانوار، ج 82، ص 226.

(2) الكافى، ج 2، ص 276.

(3) بحارالانوار، ج 82، ص 202.

(4) من لايحضره الفقيه، ج 1، ص 206.

(5) الكافى، ج 3، ص 269.

(6) من لايحضره الفقيه، ج 1، ص 208.

(7) بحارالانوار، ج 84، ص 230.

(8) وسائل الشیعه جلد 4 صفحه 12.

(9) وسائل الشیعه جلد 1 صفحه 22.

(10) تفسیر نور الثقلین جلد 4 صفحه 205.

(11) بحار الانوار جلد 42 صفحه 256.

(12) کافی جلد 3 ص 268.

(13) اصول السته العشرصفحه 56.

(14) من لايحضره الفقيه، ج 1، ص 376.

(15) المحجةالبيضاء، ج 1، ص 358.

(16) مستدرك الوسائل، ج 3، ص 362.

(17) المحجةالبيضاء، ج 1، ص 344.