- مراقبه و محاسبه
از دیگر عوامل اثرگذار در تربیت انسان، «مراقبه و محاسبه» است.
مراقبه؛ یعنی مراقبت انسان از اعمال خویش تا مبادا کاری برخلاف دستورهای الهی از او سر بزند.
شهید مطهری در این‌باره می‌گوید:
مراقبه یعنی با خود، معامله یک شریکی را بکن که به او اطمینان نداری و همیشه باید مواظبش باشی. مثل یک بازرسی که در اداره است. یعنی نفس را به منزله یک اداره تلقی کن و خودت را به منزله بازرس این اداره که تمام جزئیات را باید بازرسی و مراقبت کنی. مراقبه، چیزی است که همیشه باید همراه انسان باشد. مرحوم آقای بروجردی، چند روز قبل از فوت‌شان، بعضی‌ها که خدمت ایشان بودند، گفتند: خیلی ایشان را ناراحت دیدیم و ایشان گفتند که خلاصه عمر ما گذشت و ما رفتیم و نتوانستیم خیری برای خودمان پیش بفرستیم و عملی انجام دهیم. یکی از حضار گفت: آقا شما دیگر چرا، ما بیچاره‌ها باید این حرف‌ها را بزنیم، شما الحمدللّه این همه آثار خیر از خودتان به جا گذاشتید… . آقای بروجردی در جواب گفت: «خَلِّصِ العَمَلَ فَاِنَّ النّاقِدَ بَصیرٌ بَصیرٌ؛ عمل را باید خالص انجام داد، چرا که نقّادِ آگاه، اعمال را بررسی خواهد کرد.»
شهید مطهری درباره محاسبه نیز می‌گوید:
یک دستور دیگری هست که نام آن را محاسبه می‌گذارند، چنان‌که علی علیه‌السلام می‌فرماید: «پیش از آن‌که از شما در قیامت حساب بکشند، از خودتان حساب بکشید و خودتان را این‌جا وزن کنید، قبل از آن‌که شما را وزن کنند.» (1)
هم‌چنین در روایتی از امام موسی کاظم علیه‌السلام آمده است:
«هر کس که هر شبانه روز یک‌بار به حساب خودش رسیدگی نکند، از ما نیست.» (2)
بنابراین مراقبت انسان از کارهای خویش و محاسبه او از نفس خود، از عوامل مهم تأثیرگذار بر تربیت و اصلاح انسان است.
————————–
1- «حاسِبُوا اَنفُسَکُم قَبلَ اَن تُحاسَبُوا وَ زِنُوها قَبلَ اَن تُوزَنُوا»؛ غرر‌الحكم و درر‌الكلم، ص 352.
2- «لَیسَ مِنّا مَن لَم یُحاسِبْ نَفسَهُ»؛ مستدرك‌الوسائل، ج 12، ص153.
