- مسجدهاى هفتگانه (مساجد سبعه)
1- فتح
اين مسجد بر دامنه شمال غربى كوه سلع و در جنوب غربى خندق واقع شده و به وادى بطحان مشرف است. خداوند- تبارك و تعالى- دعاى رسول گرامى را براى پيروزى در جنگ بر فراز اين تپه مستجاب ساخت و خبر فتح و پيروزى سپاه اسلام در اين محل به آن حضرت رسيد. پيامبر صلى الله عليه و آله سه روز در اين مكان دعا كردند و دعاى ايشان مستجاب شد. دعاى پيامبر صلى الله عليه و آله چنين بود:
«الَّلهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ هَدَيْتَنِي مِنَ الضَّلالَةِ فَلا …». «خدايا! تو را سپاس كه ما را ره نمودى و هدايت كردى. كسى كه تو را كوچك شمارد بزرگ و گرامى نمىشود و كسى كه گرامىات شمارد خوار نمىشود. كسى كه تو را خوار كند عزيز نمىشود و كسى كه عزيزت كند خوار نمىگردد. كسى كه تو را كوچك شمارد يارى نمىشود و ….»
از دعاهاى ديگر آن حضرت است: «الَّلهُمَّ مُنْزِلَ الْكِتابِ وَ مُنْشِىءَ السَّحابِ …».
اين دعاها هنگامى درخواست شد كه كار بر مسلمانان سخت و مقاومت در خندق طولانى گرديد. سرانجام مشركان رو به هزيمت گذاشتند و اين امر با امدادهاى غيبى و تلاش مجاهدان تحقق يافت. پيامبر صلى الله عليه و آله در وسط جاى مسجد فتح؛ يعنى در صحن كنونى آن، كنار ستونى نماز خوانده، دعا مىفرمودند. بعضى نيز گفتهاند: سوره فتح در اين مكان بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد و در روايت ديگرى است كه آيه إِنْ تَسْتَفْتِحُوا فَقَدْ جَاءَكُمْ الْفَتْحُ … در اين جا نازل شده است و آن را به اين سبب «مسجدالفتح» ناميدهاند.
در داخل محراب مسجد فتح، بوى بسيار خوشى به مشام مىرسد كه همانند اين بو در دو نقطه ديگر، يكى در شكاف كوه احد كه پيامبر صلى الله عليه و آله را پنهان ساختند و ديگرى در غار حِرا استشمام مىشود.
2- سلمان فارسى
مسجد سلمان پس از مسجد فتح و در جنوب آن است. مساحت آن حدود 40 متر مىباشد.
3- علىّ بن ابىطالب عليه السلام
به روايت سمهودىاين مسجد در جنوب مسجد سلمان فارسى بوده و بناى آن، به مرور رو به تخريب رفت. زين الدين ضيغم امير مدينه، در سال 976 ق. آن را تجديد بنا كرد و سقفى بر آن نهاد. مساحت اين مسجد 35 متر بوده است. موقعيت مشهور امروزى آن با گفته سمهودى مطابقت ندارد؛ زيرا مسجد على عليه السلام را امروزه آن مسجدى مىدانند كه كمى بالاتر از مسجد فاطمه عليها السلام بر روى بلندى و ارتفاعى قرار دارد و با پلههايى به آن راه مىيابند. امروزه به سبب ساخت مسجد جديد امكان حضور در آن مسجد نيست و جلو آن را نرده ساختهاند. سمهودى اين مسجد را مسجد ابوبكر و مسجد معروف ابوبكر را مسجد على عليه السلام مىداند. اگر گفته سمهودى صحيح باشد، مسجد على عليه السلام در سال 1380 ش تخريب شده است و اگر اشتهار امروزين صحيح باشد. مسجد ابوبكر را خراب كردهاند.
4- ابوبكر بن ابىقحافه
اين مسجد، پس از مسجد سلمان و در جنوب آن قرار داشته كه سوّمين مسجد از سمت مسجد فتح است. سمهودى آن را مسجد على عليه السلام دانسته است ولى امروزه به ابوبكر معروف است. در سال 1380 اين مسجد تخريب و اكنون اتوبوسهاى زائران در آنجا توقف مىكنند. اگر گفته سمهودى صحيح باشد، مسجد ابوبكر آن مسجدى است كه در انتهاى مساجد سبعه بر روى بلندى قرار گرفته است.
5- عمر بن خطّاب
مسجد عمر بن خطاب در مجاورت مسجد ابوبكر به سمت جنوب و چهارمين مسجد است.
6- فاطمه عليها السلام
در مغرب مسجد على عليه السلام، به ياد دختر گرامى پيامبر صلى الله عليه و آله مسجدى كوچك و بدون سقف ساختهاند. حضرت فاطمه عليها السلام هنگام جنگ خندق در اين مكان براى پدر و همسرشان على عليه السلام غذا و نان تهيه مىكردند. اين مسجد پايينترين مساجد اين منطقه و كنار خيابان اصلى قرار دارد. در سالهاى قبل در مسجد باز و مؤمنان به اهلبيت و دوستداران فاطمه عليها السلام در آن نماز مىگزاردند. اما چند سالى است كه درِ آن را با بتون و آجر بستهاند.
7- ذو قبلتين
پيامبر صلى الله عليه و آله در شانزدهمين يا هفدهمين ماه از هجرت، در ميان قبيله بنى سلمه و مسجد آنان به نماز ايستاد. آن حضرت، بهويژه شبها از خداوند مىخواستند تا مسلمانان را از سرزنش يهوديان برهاند. به روايتى، در روز دوشنبه، نيمه ماه رجب، ميان نماز ظهر، آيات تغيير قبله بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد:
«قَدْ نَرى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّماءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ ….* ما توجه تو را بر آسمان (به انتظار وحى و تغيير قبله) بنگريم و البته روى تو را به قبلهاى كه به آن خشنود شوى بگردانيم. پس شما مسلمانان هر جا كه باشيد، در نماز رو به طرف مسجد الحرام كنيد. گروه اهل كتاب به خوبى مىدانند كه اين تغيير قبله به حق و راستى از جانب خداست، نه به دلخواه كسى و خدا غافل از كردار آنان نيست. سوره بقره آیه 144».
پيامبر خدا، هنگام نزول اين آيات، در حالى كه دو ركعت از نماز ظهر را خوانده بودند، بهصورت نيم دايره برگشتند و رو به سمت جنوب كردند. لذا مردان درمكان زنان؛ يعنى صفوف عقب و زنان در مكان مردان، يعنى صفوف جلو واقع شدند و همراه پيامبر صلى الله عليه و آله دو ركعت نماز باقيمانده ظهر را به سوى مسجدالحرام به صورت فرادى اقامه كردند. به سبب نزول اين آيات، آن مسجد به ذو قبلتين مشهور شد؛ زيرا يك نماز را به دو قبله خواندند.
خبر نزول آياتِ تغيير قبله، كه باعث خشنودى مسلمانان شده بود، شتابان به مسجد قبا و مسجد النّبى صلى الله عليه و آله و ديگر مساجد رسيد و مسلمانان نماز عصر را رو به سوى مسجدالحرام اقامه كردند.
مسجد ذو قبلتين در حرّة الوبره، شمال غربى مدينه و غرب مساجد سبعه (كوه سلع) قرار دارد.
