- مراتب و سطوح مختلف خداشناسي
- شناخت ذات الهي
گاه ممكن است خداشناسي به معناي «شناخت ذات خداوند» در نظر گرفته شود. آيا خداشناسي به اين معنا امرممكني است؟ پاسخ اين سوال در نظر عموم متكلمان و حكماي الهي، منفي است و دلايل عقلي و نقلي بيانگر آنند كه شناسايي ذات خداوند، نه تنها براي انسان، بلكه براي هيچ مخلوقي از مخلوقات خداوند ممكن نيست. چرا كه ذات خداوند نامتناهي و مطلق است و ساير موجودات از جمله انسان همگي محدود و متناهي اند. از سوي ديگر علم، شناخت و ادراك مستلزم نوعي احاطه علمي عالم بر معلوم است و از آنجا كه موجود محدود نمي تواند بر موجود نامحدود احاطه يابد، ممكن نيست مخلوقات خداوند بر ذات او آگاهي يابند؛ بنابراين نه تنها كنه ذات الهي براي ما ناشناخته است، بلكه اساساً چنين شناختي ممتنع به شمار مي آيد. قرآن كريم نيز اين مدعا را تأييد مي كند آن جا كه مي فرمايد «ولا يُحيطون بِه علماً * برذات خداوند آگاهي نمي يابند. سوره طه آیه110».
- شناخت موجود بودن خداوند
مرتبه ديگر خداشناسي عبارت است از اين كه بدانيم خدا هست. براساس اين شناخت، انسان از صف ملحدان (آنان كه منكر وجود خدا هستند) و شكاكان (آنانكه در وجود خدا شك دارند) جدا مي گردد و در جرگه خدا باوران وارد مي شود. اين شناخت نه تنها براي انسان امكان دارد بلكه پايه و اساس سطوح ديگر خداشناسي است.
- شناخت اوصاف و افعال الهي
مرتبه ديگر خداشناسي، آگاهي از اوصاف و افعال خداوند است. پس از آنكه انسان اصل وجود خداوند را تصديق كرد و گزاره «خداوند وجود دارد» را پذيرفت، درصدد شناسايي تفصيلي اوصاف و افعال او برمي آيد. (1)
از مهمترين راههاي شناخت حق تعالي شناختن اسماء و صفات اوست و در اين باب انبياء و جانشينان آنان، حكيمان، عارفان و متكلمان گروههاي مختلف فكري سخنها بسيار گفته اند؛ تا آنجا كه برخي صاحبان علم ربوبي شناخت حق را به واسطه صفات ممكن دانستهاند. چنان كه امام رضا عليه السلام ميفرمايند: «معرفت خداي سبحان با شناخت صفات و اسماء او به دست مي آيد». (2)
—————————————
(1) آموزش کلام اسلامی، محمد سعیدی مهر، ج اول، ص27و28
(2) توحيدوصفات الهي، علي الله بداشتي، ص259
