- خیانت
خیانت به معنای عدم رعایت آداب امانت در مال، ناموس، شخصیت و یا مقام افراد است و خائن به کسی اطلاق می‌گردد که به نوعی در مال و آبرو و مقام و موقیعت شخصی خیانت روا داشته باشد. اگر شخصی در تمام عمرش یک بار خیانت کرده باشد به او می‌توان خائن گفت. از آن جمله: خوردن مال مردم با حیله‌گری و پنهانی، حبس آن بدون دلیل و کم‌فروشی و غِشّ در معامله است.
در باره نشانه‌های خائن، پیامبر صلیاللهعلیهوآله چهار علامت را بیان فرموده‌اند:
– نافرمانی خدای رحمان
– آزار ساندن به همسایگان
– نفرت از همگنان
– نزدیک شدن به طغیان و سرکشی. (1)
در اسلام به همان اندازه که امانت‌داری، شریف و ارجمند است، خیانت در امانت، نکوهیده و زشت بوده و در ردیف گناهان کبیره جا گرفته است.
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرد خائن را از اسلام بیرون دانسته و فرموده است:
«هر کسی امانت را حقير شمارد تا آنجا كه چون به او سپرده شود نابودش كند، و آن‌که به ناموس و مال مسلمانی خیانت کند، از ما نیست.» (2)
امیر مؤمنان علی علیه‌السلام نیز فرمود:
«بدترین مردم کسی است که به امانت معتقد نباشد و از خیانت پرهیز نکند.» (3)
در روایت است که در آخر الزمان، یکی از شایع‌ترین و بدترین مفاسد، خیانت است.
خیانت مفاسد بسیاری به دنبال دارد. این صفت اخلاقی بد، در افراد، موجب بی‌اعتمادی و از دست دادن دوستان می‌شود، ایجاد ناامنی اخلاقی، اقتصادی و اجتماعی می‌نماید، باعث شیوع بدبینی، تقلّب و دورویی در جامعه شده و ارتباطات اجتماعی افراد را تضعیف می‌سازد. خیانت باعث ایجاد فقر و پریشان‌حالی می‌شود و دادوستدها را مختل می‌سازد.
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله در زمینه عواقب داشتن خُلق ناپسند خیانت‌کاری فرموده‌اند:
«امت من همیشه در خیر و سلامت است تا زمانی که به یکدیگر خیانت نورزند و ادای امانت کنند.» (4)
- اقسام خیانت
خیانت به چند قسم می‌تواند شکل بگیرد.
در یک دسته‌بندی خیانت‌ها می‌تواند به چهار شکل باشد:
الف) مالی (کم‌فروشی، مال بد را خوب جلوه دادن، …)
ب) ناموسی
ج) آبرویی
د) علمی
در دسته‌بندی دیگری، اقسام خیانت به سه شکل است:
الف) خیانت به خدا و رسول صلی‌الله‌علیه‌واله
ب) خیانت به نزدیکان
ج) خیانت به مردم.
قرآن مجید درباره نهی از خیانت به خدا و پیامبرش در سوره انفال، آیه 27 می‌فرماید:
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِکُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُون * ای مؤمنان! به خدا و پیامبر خیانت نورزید و به امانت‌های خود نیز.»
امام باقر علیه‌السلام در تفسیر این آیه شریفه می‌فرماید:
«واجبات الهی نزد هر انسانی به امانت سپرده شده است و عمل نکردن به آن، خیانت محسوب می‌شود.» (5)
از سویی دیگر، از رسول خدا درباره ولایت امیرالمؤمنین نیز نقل شده است:
«قسم به خدایی که مرا به حق مبعوث نموده اگر یکی از شما در عرصه قیامت بیاید و اعمال خوب همانند کوه‌ها با خود بیاورد اما فاقد ولایت علی بن ابی طالب باشد خداوند او را به رو در آتش دوزخ می‌افکند.»
بنابراین، بی‌اعتنایی به قوانین و دستورات شرعی که مجموعه‌ای از دستورات الهی و سیره و روش پیامبر و ائمه معصومین است، به منزله خیانت به آنان محسوب می‌شود که مؤمن باید از آن اجتناب ورزد.
همچنین کلیه اموال مؤسسات دولتی، جزء دارایی‌های عمومی یا بیت المال است که در دست کارمندان به امانت سپرده شده است و هر فردی به تنهایی موظف به حفظ و نگهداری و استفاده صحیح و قانونی از آن‌ها است. حیف و میل بیت المال و استفاده شخصی و ناصحیح از آن، خیانت به اموال مسلمانان بوده و گناهی نابخشودنی است و در واقع، خیانت به خود نیز محسوب می‌شود.
کم‌کاری، گران‌فروشی، کم‌فروشی، حقوق گرفتن و کار نکردن و… همه از موارد خیانت به مردم است.
خیانت اقتصادی، خیانت سیاسی، خیانت دینی، خیانت به مردم، خیانت به خانواده و خیانت در مشورت از مصادیق خیانت است.
خیانت خبری و خیانت مطبوعاتی از خیانت‌های شایع و بسیار خطرناک است.
کسانی که در مشاغل نظامی و سیاسی نیز اشتغال دارند، در حقیقت امانت‌دار مردم‌اند و اسرار تشکیلاتی به طور امانت، در اختیارشان قرار گرفته است. آنان باید دقت کافی به خرج دهند و آگاه باشند که حیات و نابودی یک ملت بسته به حفظ و افشای اسرار سیاسی، نظامی و اقتصادی آن کشور است، گاهی ممکن است افشای یک مسأله سیاسی یا نظامی، به خصوص اسرار جنگ، چنان ضربه‌ای به کشور وارد کند که هرگز جبران نشود.
ناموس و اسرار مردم نیز همچون اموالشان محترم است و اگر به شکلی در اختیار دیگران قرار گیرد، به منزله امانت است که باید به بهترین صورت از آن نگهداری شود. نگاه‌های هوس‌آلود به ناموس مردم و دست‌درازی به آن‌ها خیانت است. همچنین افشای راز مردم، نوعی خیانت به آن‌هاست. اطلاع و آگاهی از عیوب و نقاط ضعف آنان و بر ملا کردن آن، خیانت محسوب می‌شود. همچنین افشای محتوای پرونده‌ها و نامه‌های مردم، خبر دادن از وضع داخلی افراد.
در قرآن درباره همسر نوح و لوط پیامبر آمده که آن دو نسبت به مقام نبوت و پیامبری همسرانشان خیانت روا دانسته افشاگری کرده اطلاعات و اخبار را در اختیار دشمنان قرار می‌دادند. خداوند در سوره تحریم، آیه 10 درباره آن‌ها می‌فرماید:
«كَانَتَا تحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَلِحَينْ فَخَانَتَاهُمَا * آن دو تحت سرپرستى دو بنده از بندگان صالح ما بودند، ولى به آن دو خيانت كردند.»
مسأله خیانت گاه آن چنان زیرکانه و با مهارت انجام می‌گیرد که بسیاری از مردم از انجام آن غفلت می‌ورزند ولی خداوند که به اعماق دل‌ها و نیت‌های افراد آگاهی دارد از آنچه که چشمان خائن انجام می‌دهند با اطلاع است. آنجا که در سوره غافر، آیه 19 می‌فرماید:
«يَعْلَمُ خَائنَةَ الْأَعْينِ وَ مَا تخْفِى الصُّدُور * او چشم‌هايى را كه به خيانت مىگردد و آنچه را سينهها پنهان مىدارند، مىداند.»
اساساً خائن ایمان ندارد چون ایمان با خیانت سازگار نمی‌باشد در برخی از روایات معیار و ملاک سنجش و ارزیابی شخصیت ایمانی افراد هیچ گاه بر محور نماز و روزه و حج قرار داده نشده است و گفته شده که نماز و روزه پس از مدتی جزء عادات شده و ممکن است اصلا ارتباطی با ایمان واقعی نداشته باشند در شناخت ایمان راستین باید به راستگویی و امانت‌داری افراد تکیه کرد.
- درمان و معالجه خیانت‌کاری
در باره ریشه‌های خیانت می‌توان به ضعف اعتقادی به‌ویژه اعتقاد به قیامت اشاره کرد. ترس و بزدلی، ضعف شخصیت و نفاق اخلاقی نیز از دیگر ریشه‌ها هستند. بنابراین برای درمان این رذیله در ابتدا باید به نتایج آخرتی اعم از پاداش و عقاب در این زمینه اندیشید.
از دیگر راه‌های درمانی؛ تکلیف کردن رعایت امانت بر خود است.
دوری از خیانتکاران و توبه از خیانت‌ها راه دیگری برای درمان است.
—————
1- تحف العقول، النص، ص 22.
2- بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج 72، ص 172.
3- تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 460.
4- ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، النص، ص 252.
5- تفسير نور الثقلين، ج 2، ص 144.
