- خلف وعده
بی‌اعتنایی و کوتاهی در عمل به تعهدات و پیمان‌ها و عدم التزام به آن‌چه انسان برای خود یا دیگران تعیین کرده است، از تعریف‌های خلف وعده می‌باشد.
از گناهانی که به کبیره بودنش تصریح شده، وفا نکردن به عهد و پیمان است. آیه 25 از سوره رعد گواه این مطلب است:
«وَ الَّذِینَ یَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فیِ الْأَرْض أُوْلَئکَ لهَمُ اللَّعْنَةُ وَ لهُمْ سُوءُ الدَّارِ * و كسانى كه پيمان خدا را پس از محكم كردنش مىشكنند، و چيزى را كه خدا به پيوستن آن فرمان داده قطع میکنند، و در زمين تباهى مىكنند، لعنت و دوری از رحمت خدا و منزلگاه عذاب سخت دوزخ براى آنان است.»
مطابق با تفسیر این آیه، در حقيقت تمام مفاسد عقيدتى و علمى «مفسدان و آنها كه عقل و انديشه واقعى خود را از دست دادهاند»، در سه جمله خلاصه شده است:
1- شكستن پيمان‌هاى الهى كه شامل پيمان‌هاى فطرى، و پيمان‌هاى عقلى، و پيمان‌هاى تشريعى مىشوند.
2- قطع رابطهها: رابطه با خدا، رابطه با رهبران الهى، رابطه با خلق، و رابطه با خويشتن.
3- آخرين قسمت كه ثمره دو قسمت قبل است، فساد در روى زمين است.
كسى كه پيمان‌هاى خدا را بشكند، و پيوندها را از هر سو ببرد، آيا كارى جز فساد انجام خواهد داد؟! اين تلاش‌ها و كوشش‌ها از ناحيه اين گروه به خاطر رسيدن به مقاصد مادى، و يا حتى خيالى، صورت مىگيرد، و به جاى اين‌كه آنها را به هدف ارزندهاى نزديك كند، دور مىسازد، چرا كه لعنت به معنى دورى از رحمت خدا است.
خلف وعده از صفات منافقین است. همان‌طور که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله در حدیثی گرانقدر، خلف وعده را از نشانه‌های نفاق و دورویی دانسته و فرمودند:
«نشان منافق سه چیز است، سخن به دروغ گوید، از وعده تخلف کند و در امانت خیانت نماید.» (1)
خلف وعده، موجب خشم خدا است. همان‌گونه که امیرمؤمنان علیه‌السلام در فرمان خود به مالک اشتر فرمود:
«إِیَّاک… أَنْ تَعِدَهُمْ فَتُتْبِعَ مَوْعِدَکَ بِخُلْفِک… وَ الْخُلْفَ یُوجِبُ الْمَقْتَ عِنْدَ اللَّهِ وَ النَّاسِ قَالَ اللَّهُ [سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی] تَعَالَی کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ… * بپرهیز از این‌که به مردم وعده بدهی و تخلّف کنی… زیرا (تخلف از وعده) موجب خشم خدا و مردم خواهد شد، چنانکه قرآن می‌فرماید: نزد خدا بسیار خشم آور است که بگویید چیزی را که به آن عمل نمی‌کنید …» (2)
هشام بن سالم می‌گوید: امام صادق علیه‌السلام فرمود:
«وعده‌ای که مؤمن به برادر دینی خود می‌دهد نوعی نذر است که وفا کردن به آن لازم است جز این‌که کفاره ندارد و هر کس از وعده ای که داده است تخلّف کند با خدا مخالفت کرده و خود را در معرض خشم پروردگار قرار داده و این همان است که قرآن می‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! چرا سخنی می‌گویید که عمل نمی‌کنید؟» (3)
اخباری که در واجب بودن وفای به عهد و حرمت پیمان‌شکنی رسیده است بسیار است و برای اهمیت این موضوع، همین بس که خداوند، پیمان‌شکنان را از مقام عالی انسانیت طرد و در زمره حیوانات قرار داده است. در سوره انفال، آیات 55 و 56، می‌فرماید:
«إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الَّذینَ کَفَرُوا فَهُمْ لا یُؤْمِنُونَ * الَّذِینَ عَاهَدتَّ مِنهُمْ ثم یَنقُضُونَ عَهْدَهُمْ فیِ کُل مَرَّةٍ وَ هُمْ لَا یَتَّقُونَ * به یقین، بدترین جنبندگان نزد خدا، کسانی هستند که کافر شدند و ایمان نمی‌آورند. همان كسانى كه با آنها پيمان بستى؛ سپس هر بار عهد و پيمان خود را مىشكنند؛ و (از پيمان شكنى و خيانت،) پرهيز ندارند.»
این آیه درباره یهودیان بنی‌قریظه نازل شده که با رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله عهد کرده بودند به دشمنان اسلام کمک ندهند ولی نقض عهد کرده در جنگ بدر، مشرکین را با سلاح یاری کردند و بعد از آن به رسول خدا گفتند ما عهد را فراموش کرده بودیم.
برای بار دوم عهد بستند و باز در جنگ خندق پیمان را شکسته با ابوسفیان برای جنگ با پیامبر متحد شدند.
آنان عهد کردند که خیانت نکنند و ضرری نرسانند و دشمنان آن حضرت را یاری نکنند و در عوض بر دین خود ثابت بمانند و مسلمانان در امان باشند و چون چند مرتبه نقض عهد کردند پس خداوند در این آیات امر فرموده با آنها قتال کنند.
خداوند متعال در سوره آل عمران، آیه 77 می‌فرماید:
«إِنَّ الَّذِینَ یَشْترُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ أَیْمَانهِمْ ثَمَنًا قَلِیلاً أُوْلَئکَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فیِ الاَخِرَةِ وَ لَا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَ لَا یَنظُرُ إِلَیهْمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ لَا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ * کسانی که پیمان الهی و سوگندهای خود (به نام مقدس او) را به بهای ناچیزی می‌فروشند، آنها بهره‌ای در آخرت نخواهند داشت؛ و خداوند با آنها سخن نمی‌گوید و به آنان در قیامت نمی‌نگرد و آنها را (از گناه) پاک نمی‌سازد؛ و عذاب دردناکی برای آن‌هاست».
روایات وارده در اهمیت وفای به عهد بسیار است.
حضرت امیر المؤمنین علیه‌السّلام می‌فرماید:
«هر کس با همسر خود شرط و عهدی کرده باید به آن وفا کند زیرا مسلمان با هر عهدی که میکنند استوارند و به آن وفادار مگر شرطی که حلال خدا را حرام یا حرامی را حلال کرده باشد.» (4)
باید دانست که خداوند پیمان‌شکنی را به هیچ وجه حتی درباره مشرکین و کفار، اجازه نفرموده و وفای به پیمان آنها را هم واجب فرموده است.
—————
1- نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله)، ص 156.
2- نهج البلاغه، صبحی صالح، نامه 53.
3- وسائل الشیعة، ج 12، ص 165.
4- بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج 100، ص 137.
