خدامحوری و توحید

• خدامحوری و توحید

یکی از فضیلت‌های اخلاقی در حوزه فردی اعتقاد به توحید است که مقابل شرک قرار دارد.

توحید در لغت از ماده وَحد به معنی یگانه‌باوری و یگانه‌پرستی است و در اصطلاح معارف دینی عبارت است از اعتقاد به یگانگی و یکتایی خدا در مقام ذات، صفت‌ها، فعل و عبادت.

توحید در مقام ذات، صفت‌ها و افعال توحید نظری است و به معرفت و شناخت انسان از خدا و به معنی یگانه باوری است.

و توحید در مقام عبادت که از آن به توحید عبادی و یگانه پرستی تعبیر می‌شود، نتیجه یگانه باوری و به پرستش و عبادت‌هایی گفته می‌شود که از انسان صادر می‌گردد.

یگانه پرست به کسی گفته می‌شود که یک معبود دارد و جز او را لایق پرستش نمی‌داند.

هدف نهایی خلقت انسان رسیدن به توحید است و اولین و مهم‌ترین و اصلی‌ترین دعوت انبیاء نیز توحید و خدامحوری و تَخلُق به این صفت فرشته‌خویی است.

سرچشمه تمام خُلق‌های الهی، توحید است و شرها و مفاسد و تهدیدهای انسان در دنیا و آخرت ناشی از شرک است.

خدامحوری و توحید؛ در حقیقت خداسالاری در فکر، عمل، سکون، حرکت، قول و فعل است.

با دقت در آیات قرآن کریم نیز در می‌یابیم که اولین دعوت انبیاء، دعوت به توحید و خدامحوری است به عنوان نمونه:

در سوره توحید آیه اول سفارش خداوند متعال به حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله چنین است.

«قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ * اللَّهُ الصَّمَدُ * لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ * وَ لَمْ يَكُن لَّهُ كُفُوًا أَحَدُ * بگو: خداوند، يكتا و يگانه است * خداوندى است كه همه نيازمندان قصد او مى‏كنند * (هرگز) نزاد، و زاده نشد، * و براى او هيچگاه شبيه و مانندى نبوده است!»

در سوره اعراف، آیه 59، آمده است:

«لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً إِلی قَوْمِهِ فَقالَ یا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّه * ما نوح را به سوى قومش فرستاديم؛ او به آنان گفت: اى قوم من! تنها خداوند يگانه را پرستش كنيد».

و در آیه 65 از سوره اعراف، نیز می‏فرماید:

«وَ إِلی عادٍ أَخاهُمْ هُوداً قالَ یا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّه * و به سوى قوم عاد، برادرشان هود را فرستاديم؛ گفت: اى قوم من! تنها خدا را پرستش كنيد».

و در این سوره، آیه 73 می‏فرماید:

«وَ إِلی ثَمُودَ أَخاهُمْ صالِحاً قالَ یا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّه * و به سوى قوم ثمود، برادرشان صالح را فرستاديم؛ گفت: اى قوم من! تنها خدا را بپرستيد».

در سیره معصومین علیهم‌السلام نیز توحید، محور تلاش‌های ایشان بوده است.

بر همین اساس، طبق فرمایش حضرت سیدالشهدا علیه‏السلام؛ اساس جدال ایشان با خاندان اموی، خدامحوری و تقابل خدا و غیرخدا بوده است، حضرت می‌فرمایند:

«ما و بنی امیه بر محور خدا نزاع داشتیم. ما گفتیم خدا راست گفته است و آنان می‌گفتند خدا دروغ گفته است». (1)

امام حسین علیه‏السلام در مناجات‌های خود نیز می‏فرمایند:

«ای خدای من! ای بزرگ من! دوست دارم که هفتاد هزار بار در راه اطاعت و محبّت تو کشته شوم و زنده گردم، … به خصوص آن‏گاه که کشته شدن من عامل پیروزی دین تو و زنده شدن فرمان تو و محفوظ ماندن شریعت تو باشد». (2)

 توحید دارای مراتبی است. توحید؛ طبق اصطلاح مشهور در علم کلام دارای سه مرتبه است:

1. توحید ذاتی: توحید در مقام ذات عبارت است از اینکه انسان خدا را ذات یگانه و یکتا بداند. به این معنا که باور کند وجودش بی‌نهایت است. هیچ حدی ندارد، شبیه و نظیر و ضدی ندارد. دچار هیچ نقص و نیازی نیست و ذات مقدسش از ترکیب منزه است. زیرا هر مرکّبی به اجزای خود نیازمند است و خداوند از نیاز منزه است.
2. توحید صفاتی: عبارت است از این‌که انسان باور کند صفت‌های خدا همگی عین ذات اوست و در نتیجه صفت‌هایش عین یکدیگرند.
3. توحید افعالی: توحید افعالی به معنی اعتقاد به یکتایی خدا در مقام فعل و عمل است. یعنی انسان باور کند که جهان و تمام نظام‌های موجود در آن و قوانین حاکم بر آن آفریده خدا و معلول اراده اوست. به فرموده قرآن کریم در سوره زمر آیه 62:

«اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شىَ‏ءٍ وَ هُوَ عَلىَ‏ كلِّ شىْءٍ وَكِيل * خداوند آفريدگار همه چيز است و حافظ و ناظر بر همه اشيا است».

 مقصود از این سخن آن است که غیر خدا به طور مستقل هیچ کاری نمی‌کنند و هیچ تأثیری ندارند. موجودات جهان همان طور که در اصل وجود خود به خدا وابسته هستند و از خود استقلالی ندارند، بدون اراده او هیچ تأثیری ندارند. علل و اسباب همان طور که اصل وجود خود را به خدا مدیونند، تأثیرات خود را نیز از آن خالق یکتا می‌گیرند. خداوند متعال در آفرینش، روزی‌دهی، حیات‌بخشی، حفظ و هدایت جهان، پرورش مخلوقات تا رسیدن به کمال، میراندن زنده‌ها، بخشش و دیگر افعال خود شریکی ندارد. او با قدرت کامل خود همه کارها را انجام می‌دهد و در هیچ عملی به یار و یاور نیاز ندارد.

—————————–

1- موسوعة الامام الحسين، عليه‏السلام، ج ‏23، ص 339.

2- موسوعة الامام الحسين عليه‏السلام، ج ‏10، ص 632.