- خانههاى تخريب شده
- خانه ارْقَمْ بن ابى ارقم
اين خانه كه نخستين پايگاه سرّى تبليغ توحيد در صدر اسلام بود، در دامنه كوه صفا قرار داشت. پيامبر صلى الله عليه و آله در آغاز بعثت و پيش از اعلان رسمى رسالت، براى تبليغ اسلام در اين محل به تشكيل جلسات مخفى اقدام مىكرد. بسيارى از تازه مسلمان شدهها، مخفيانه و شب هنگام در اين پايگاه گرد پيامبر صلى الله عليه و آله حلقه زده و از محضر پرفيض او بهره مىبردند. بنابر آنچه در منابع آمده، نزديك به چهل تن، از جمله: حمزه سيد الشهدا عليه السلام و ابوذر غفارى رحمه الله در اين خانه به اسلام گرويدند. مَهدى عباسى آن خانه را به همسر خود خيزران، كه مادر هارون و هادى بود، بخشيد و از آن سال به «دار خيزران» معروف شد. در سالهاى مختلف آن را ترميم و تعمير كردهاند. خانه ارقم همچنان تا سال 1395 ق./ 1354 ش. بر سرِ پا بود و محل آن به كتابخانهاى تبديل شد كه در طرح توسعه سعودى (پشت صفا) تخريب گرديد. امروزه بر پلكان برقى سمت صفا كه مدخل ورودى به طبقه دوم است، نام «مدرج كهربائية ارقم بن ابى ارقم» ديده مىشود.
2- دارالنَّدوه يا انجمن مشورت
اين خانه، از كهنترين خانههاى مكه بوده كه «قُصَىّبن كِلاب» آن را ساخت تا مهمترين امور سياسى، نظامى و اقتصادى در آن، مورد بحث و مشورت قرار گيرد و از دوران جاهليّت تا هجرت پيامبر صلى الله عليه و آله اهميّت فراوانى داشته است. ازرقى گويد: آنجا محلّ سكونت قُصَىّ نيز بوده است. سرپرستى دارالنَّدوه پس از قُصى، به عبد مناف و سپس به هاشم رسيد. هنگام ظهور اسلام، حكيمبن حزام، دايى زاده حضرت خديجه عليها السلام اين خانه را به هزار درهم خريد. در اين خانه تصميمات شومى عليه پيامبر صلى الله عليه و آله و بنىهاشم گرفته شد كه نخستين آنها محاصره اقتصادى و اجتماعى در شعب ابىطالب و دوّمين آن نيز توطئه قتل پيامبر صلى الله عليه و آله بود.
بخشى از دار النَّدوه در توسعه عبد الملك و فرزند او ضميمه مسجد الحرام شد. بعدها دار النّدوه را از اساس تخريب و به جاى آن مسجدى ساختند كه مسقّف بود و دوازده در، از آن به داخل مسجد الحرام باز مىشد. اين مكان اكنون داخل مسجدالنبى صلى الله عليه و آله شده است.
- خانه خديجه عليها السلام
خانه همسر وفادار و گرامى رسول اللَّه صلى الله عليه و آله در نزديكى مولد پيامبر صلى الله عليه و آله در محلى معروف به «حىّ القشاشيه» و در كوچه حجر قرار داشت. اين خانه پس از مولد النّبى صلى الله عليه و آله به عنوان يكى از مهمترين و مقدسترين مكانها در مكّه محسوب و حوادث و وقايعى را در دل خود جاى داده است كه به آنها اشاره مىگردد:
1- ازدواج پيامبر صلى الله عليه و آله با حضرت خديجه عليها السلام.
2- تولد فاطمه عليها السلام، كه سنگ مرمرى به نشانه محلّ تولد ايشان در آنجا قرار داده بودند.
3- تولد سه دختر ديگر پيامبر خدا صلى الله عليه و آله از خديجه عليها السلام.
4- نزول جبرئيل عليه السلام در اين مكان بر پيامبر صلى الله عليه و آله كه اين خانه را پس از كعبه با فضيلتترين مكان مكه ساخته است.
5- آزار پيامبر صلى الله عليه و آله در اينجا از سوى همسايهاى چون ابو لهب.
6- حادثه ليلة المبيت؛ يعنى شبى كه على عليه السلام بر بستر پيامبر صلى الله عليه و آله خوابيد و جان آن حضرت را نجات داد.
7- آغاز هجرت پيامبر صلى الله عليه و آله.
8- وفات خديجه سلاماللَّه عليها.
اين خانه در سال 640 ق. از سوى خليفه عباسى الناصر باللَّه تعمير و كتيبهاى نيز بر آن نوشته شد. در دوران عثمانى نيز قسمتى از آن به آموزش قرآن اطفال اختصاص يافت. پادشاهان مصر، يمن و نيز سلطان سليمان قانونى، خانه خديجه را ترميم و تجديد بنا كردند. اين خانه در توسعه دوره سعودى تخريب شد. مكان تقريبى آن، حدود 150 مترى ميدان پشت صفا و مروه، در نزديكى زادگاه رسول اللَّه صلى الله عليه و آله بوده است؛ جايى كه اكنون پايانه اتوبوسرانى داخل شهرى (خيابان غزّه) در آنجا است. اين خانه درست مقابل باب بنىشيبه بود كه پيامبر صلى الله عليه و آله از منزل خود به سوى آن حركت مىكردند.
- خانه ابوطالب
از ديگر مكانهاى تاريخى مكه، خانه ابوطالب، پدر گرامى على عليه السلام است. اين خانه محلّ رشد پيامبر صلى الله عليه و آله نيز بوده است. هنگامى كه عبداللَّه، پدر گرامى حضرت محمد صلى الله عليه و آله از دنيا رفت، آن حضرت تحت سرپرستى عموى خود ابوطالب قرار گرفت و دوران طفوليت را در اين مكان پشت سر گذاشت. خانه ابوطالب در ابتداى منازل بنىهاشم و در چند مترى زادگاه پيامبر صلى الله عليه و آله بود كه در دوران سعودى و در توسعه ميدان پشت صفا تخريب شد.
- زادگاه حضرت حمزه، سيدالشهدا (ع)
زادگاه عموى گرامى پيامبر صلى الله عليه و آله در پايين مكه، در محلّى بهنام «بازان» بوده است؛ خانهاى كه ايشان در آنجا متولد شدند و تا قرن نهم بهطور كامل پا برجا بود.
- خانه عبداللَّه بن جُدعان
از اماكن مهمى كه يادآور خاطره نخستين دخالت پيامبر صلى الله عليه و آله در امور سياسى و اجتماعى در روزگار جوانىاش بوده، خانه عبداللَّه بن جدعان است. در اين خانه، پيمان معروف «حلف الفضول» بسته شد و پيامبر صلى الله عليه و آله پيش از بعثت، در انعقاد اين پيمان حضور يافتند و آن را امضا كردند. اين واقعه بيست سال پيش از بعثت رخ داد.
خانه ياد شده، پشت صفا و مروه و در دهانه «محله اجياد بزرگ و اجياد كوچك» قرار داشت.
- خانه حارث بن عبد المطّلب
از ديگر خانههاى مهم اين شهر، كه انذار عشيره در آن رخ داد، خانه حارث، فرزند عبد المطلب بود. پس از نزول آيه: «وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ. سوره شعرا آیه 214»، پيامبر صلى الله عليه و آله در آن خانه اقوام و خويشان خود را به اسلام دعوت كرد، اما هيچكس جز علىبن ابىطالب عليه السلام او را تأييد نكرد كه سه بار به پيامبر صلى الله عليه و آله لبّيك گفت. آنگاه رسول اللَّه فرمودند: «اين على، برادر، وصىّ و جانشين من است، سخن او را بشنويد و از او اطاعت كنيد.» در اين ميان، گروهى با حالت تمسخر به ابوطالب گفتند: «تو دعوت شدهاى تا از فرزند خردسالت (يعنى على) اطاعت كنى!». (1)
اين خانه كه در پشت صفا و مروه و در شعب بنىهاشم قرار داشت، در توسعههاى دوران سعودى تخريب شد.
- زادگاه امام جعفر صادق عليه السلام
ششمين امام شيعيان در خانهاى معروف به دار ابىسعيد، نزديك دارالعجله (سمت صفا و مروه) به دنيا آمدند. اين خانه علاوه بر آن كه زادگاه امام صادق عليه السلام بوده، پيامبر صلى الله عليه و آله نيز به آن وارد شده‌اند. خانه ياد شده در سال 623 ق. تعمير گرديد. گفته مىشود كه تولد «جعفر طيّار» نيز در همين خانه بوده است. زادگاه امام صادق عليه السلام در دوران سعودى، همراه دار العجله تخريب شد.
———————-
- تاريخ الطبرى، ج 2، ص 62.
