- كعبه، دين و معاش مردم
در جزيرة العرب وضع معاش مردم چندان مطلوب نبوده است. در اكثر مناطق، بى‌‌آبى و عدم وجود شرايط لازم براى كشاورزى باعث شده بود تا مردم با دشوارى زندگى كنند. در اين ميان، طائف و مدينه در مقايسه با ديگر مناطق وضع بهترى داشت.
از طرف ديگر عدم وجود راه‌هاى ارتباطى در جزيره، مشكل مردمى بود كه نياز به وسايل و امکانات سرزمین‌های ديگر داشتند؛ ولی براى آنها امكان‌پذير نبود تا هر موقع می‌خواستند، مایحتاج خود را تهیه کنند.
مكّه يك مركز دينى بود كه مردم جزيره از راه‌هاى دور به آن نقطه سرازير مىشدند و علاوه بر اداى وظايف مذهبى خود، از آن به عنوان يك مركز تجارى استفاده مىكردند؛ در آنجا علاوه بر فروش محصولات خود، وسايل مورد نیاز خود را نيز تهيه مىكردند.
خداوند در اين‌باره فرموده است:
«آيا آنها را در حرمى امن جاى ندادهايم كه همه گونه ثمرات در آن فراهم مىشود و اين رزقى است از جانب ما؛ ولى بيشترينشان نمىدانند…». (1)
ابن عباس مىگويد: در ايام حج بازارهاى «عكاظ»، «مجنه» و «ذى المجاز» وجود داشت. دو بازار اول نزديك به مكّه و سومى در نزديكى عرفات بود، اعراب در اين بازارها به تجارت مىپرداختند.
در جاى ديگرى از ابن عباس نقل شده است كه عرب بعد از اسلام از اين عمل ننگ داشت تا اين كه آيه ذيل نازل شد:
«لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّكُمْ؛ اگر به هنگام حج طالب روزى خدا باشيد مرتكب گناهى نشدهايد». (2)
آيه ديگرى كه منافع مادى و معنوى حج را يك جا مورد توجه قرار داده چنين است:
«وَ أَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ … لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ؛ و مردم را به حج فراخوان … تا سودهايى را كه از آنِ آنها است ببينند». (3)
——————-
1- سوره قصص، آیه 57.
2- سوره بقره، آیه 198.
3- سوره حج، آیه 28 و سیره رسول خدا صلیاللهعلیهوآله، ص 195.
