- حزن و اندوه
حزن؛ حالتی است که به خاطر وقوع امری ناخوشایند یا از دست دادن امری مورد علاقه، در انسان پدید می‌آید.
ریشه‌های حزن ناشایسته می‌تواند چند چیز باشد:
– حاکم بودن خواسته‌های نفسانی و نرسیدن به آن‌ها
– انتظار ماندگاری و بقاء مادی
– ضعف شخصیت و نداشتن تعریف درست از کمالات حقیقی
– ضعف ارتباط با خدا.
- مفاسد حزن و اندوه
حزن و اندوه، مفاسد بسیاری در پی دارد. از آن جمله این است که به نفس انسان ضرر می‌زند، تمرکز فکری او را به هم می‌ریزد، سطح انرژی مفید و کارایی انسان را پایین می‌آورد و باعث ایجاد سستی در امور زندگی و انجام وظایف می‌شود. همان‌طور که امام علی علیه‌السلام فرمودند:
«الْحُزْنُ يَهْدِمُ الْجَسَدَ * افسردگی و اندوه، بدن را تخریب و تضعیف می‌کند.» (1)
و نیز فرموده‌اند:
«الْهَمُّ أَحَدُ الْهِرَمَيْنِ * اندوه و افسردگی یکی از دو پیری است.» (2)
از آن‌جایی که یکی از حیله‌های شیطان محزون ساختن مؤمنین است، فرد غمگین و ناراضی، لذّت مناجات با خدا را از دست می‌دهد، عقاید دینی‌اش سست شده و در نهایت زیان اخروی می‌بیند.
محزون نمودن، گاهی از طریق شایعه‌پراکنی و گفته‌های بی‌مبنا است و گاهی از طریق عمل، و این شیوه حتی در مورد پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌واله نیز اِعمال می‌شده است.
- درمان رذیله اخلاقی حُزن و اندوه نابجا
پرهیز از صفاتی مانند حسادت، و کینه می‌تواند در درمان حزن و اندوه مؤثر باشد. همان‌طور که امام علی علیه‌السلام به این موضوع اشاره کرده‌اند:
«الْحَسُودُ وَ الْحَقُودُ لَا تَدُومُ لَهُمَا مَسَرَّةٌ * انسان‌های حسود و کینه‌ای، سرورشان پایدار نخواهد بود.» (3)
تقویت صبر و یقین در خویشتن و اعتقاد به قضا و قدر الهی و ایمان به مهربانی و رحمت خداوند باعث نشاط قلبی و اعتماد به تقدیر الهی و حکمت او می‌گردد.
هر غمی برطرف شدنی است مگر غم دوزخیان و با هر غمی، یک شادی است.
اندیشیدن به پستی دنیا، و بی ارزش بودن خواسته‌های دنیایی و این‌که در این عالم، همه چیز در معرض زوال و فناست و نعمت‌های الهی، به صورت امانت در اختیار انسان گذارده شده است، از بهترین راه‌های فرار از اندوه بی‌اساس است.
نقل شده كه امير المؤمنين علیه‌السلام جابر بن عبد الله رحمة‌اللَّه‌عليه را ديد كه آهى سرد كشيد. فرمود: «ای جابر! اين آه را براى چه كشيدى. از كمبود و ناراحتي‌هاى دنيا بود؟
جابر گفت: آرى.
فرمود: «جابر! آنچه موجب لذت مىشود در دنيا هفت نوع است. خوردني‌ها، آشاميدني‌ها، پوشيدني‌ها، همبسترى و وسائل سوارى و بویيدني‌ها و شنيدني‌ها.
لذيذترين خوردني‌ها عسل است؛ كه آب دهان زنبور است و گواراترين مشروبات آب است؛ كه فراوان و آزاد در روى زمين جارى است. عالىترين لباس‌ها ابريشم است؛ كه لعاب دهان كرمى است و بهترين همبسترى؛ با زنان است كه آن عمل، نزدیک شدن دو محل ادرار و دو چيز مشابه است و بهترين قسمت خوبى زن در بدترين عضو او قرار گرفته و عالىترين وسائل سوارى اسب است كه كشنده است. بهترين بوئيدني‌ها مشك است كه خون ناف حيوانى است. بهترين شنيدني‌ها غنا است كه آن هم گناه است. پس چيزى كه داراى چنين مشخصاتى باشد عاقل نبايد براى او آه بكشد.
جابر گفت: به خدا بعد از آن ديگر دنيا برايم ارزشى نداشت.
توصیه‌های دیگری نیز برای رفع اندوه‌های گاه به گاه انسان وارد شده است؛ از آن جمله: استغفار از گناهان، خوردن انگور سیاه، خوردن عسل، استفاده از عطر، زیارت اهل قبور، شستن لباس‌ها، شستن سر در مواقع بروز اندوهی که علتش نامشخص است، غسل کردن، نماز اول وقت، صدقه دادن، مداومت بر ذکر یونسیّه (لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ)، مداومت بر ذکر حوقله (لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ). (4)
——————
1- تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 321.
2- تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 321.
3- تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 301.
4- بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج 75، ص 11.
