- حسادت
حسادت، یکی از موانع تربیت صحیح است. می‌توان حسادت را چنین تعریف کرد: هر کس از از دیدن یا شنیدن نعمتی مانند مال یا فرزند یا داشتن فضیلت یا کمالی مثل علم و شجاعت و سخاوت که دیگری دارد ناراحت و ناخشنود شود و نتواند این نعمت را در او ببیند و گرفته شدن این نعمت‌ها را برای او آرزو کند حسود است و عملش حسادت است.
ریشه‌های حسادت را باید در کودکی جستجو نمود. زیرا شکل‌گیری شخصیت افراد از تربیت دوران کودکی و قبل از آن است. حسادت در تمام سنین گریبان‌گیر انسان است و گاه مرتبه و درجه و شغل افراد هم مانعی برای آن نیست.
البته باید گفت حسد با غبطه فرق دارد و در تربیت صحیح این دو مقوله نباید با هم اشتباه شوند.
مسئله حسادت از همه ابعاد سیاسی، اجتماعی، تربیتی، اقتصادی، فرهنگی، قابل بررسی است.
در کلام اهل بیت چنین مشخص است که حسادت یکی از اصول کفر است پیامبر گرامی در این باره فرموده‌اند:
حضرت رسول فرموده‌اند: «اصول کفر سه چیز است و یکی از آن‌ها حسادت است.» (1)
بنابراین برای از بین بردن چنین خصلت ناپسندی ابتدا باید به ریشه‌یابی پرداخت. ریشه‌یابی حسادت به دلیل خودکم‌بینی نفس است.
قرآن کریم علت حسادت را، عداوت و دشمنی می‌داند. «(نشانه‌های) دشمنی از دهان (و کلام) شان آشکار شده؛ و آن‌چه در دل‌هایشان پنهان می‌دارند، از آن مهم‌تر است. ما آیات (و راه‌های پیش‌گیری از شرّ آن‌ها) را برای شما بیان کردیم اگر اندیشه کنید!» (2)
همچنین قرآن در جاهای دیگر ریشه حسادت را ترس از مزاحمت بیان نموده و به داستان هابیل و قابیل و ماجرای حضرت یوسف و برادرانش اشاره کرده است.
امام علی علیه‌السلام نشانه‌های حسود را در سه مورد بیان فرموده است:
1- موقعی که دوستش رفت غیبت او را می‌کند.
2- در حضور او تملق می‌گویند.
3- وقتی مصیبتی به شخص رسید او را سرزنش می‌کند. (3)
- روش‌های مبارزه با حسادت
توحید باعث می‌گردد انسان همه چیز را متعلق به خدا بداند و نسبت به داشته‌های دیگران حسادت نورزد.
کسی که مومن به قادر بودن خدا شد هرگز برای برادر دینی خود آرزوی سلب نعمت ندارد چون خزائن سماوات و زمین را برای خدا می‌بیند.
راه دیگری که باعث می‌شود انسان حسادت خود را کنار بگذارد دیدن آثار سوء حسادت است.
شخصی که حسادت می‌ورزد با دیدن آثار حسدش متوجه صدمات آن می‌شود. اولین اثر هم نداشتن آسودگی و ناراحتی برای خود فرد است.
پیامبر گرامی فرمودند: «کمترین لذت را حسود می‌برد.» (4)
انسان حسود همیشه در درونش ناراحت و عبوس است؛ و بنا بر گفته امام علی علیه‌السلام «شخص حسود همیشه حسرت می‌خورد.» (5)
همچنین ایشان فرمودند: «حسادت روح را دربند می‌کند.» (6)
اثر سوء دیگر حسادت ناراحتی و غمگین بودن است که می‌تواند خود دلیل مناسبی باشد که شخص حسادت خود را کنار بگذارد.
«انسان حسود همیشه ناراحت است.» (7)
آثار دیگر حسادت، زیاد شدن بیماری‌های جسمی، کوتاهی عمر، نداشتن قدرت دوست‌یابی، نداشتن رشد، مردن امنیت روحی و روانی (ایمان) است.
راه دیگر مبارزه با حسادت این است که ماهیت مادی دنیا و اشیاء و ناپایدار بودن و فانی بودن آن برای شخص حسود روشن گردد.
پیامبر اکرم فرمودند: «دنیا مثل مرداب بدبویی است که سگ‌های مرده‌خوار دنبال آن‌اند.» (8)
روحیه حسادت در کودکان معلول عوامل محیطی و تربیتی خاص است که بایستی برای از بین رفتن حسد نسبت به رفع این عوامل اقدام کرد.
رفتارهایی مانند تبعیض قائل شدن بین فرزندان، تعریف کردن از دیگر همسالان و مقایسه آن‌ها با کودک، بیان کمبودها و بزرگ جلوه دادن آن‌ها و … مواردی است که خود، عامل و زمینه‌ساز حسادت در کودک می‌گردد. با پرهیز از چنین رفتارهای نادرستی می‌توان تا حد زیادی از حسادت کودکان و سپس بزرگسالی آنان پیش‌گیری نمود.
—————————
1- «أُصُولُ الْکُفْرِ ثَلَاثَةٌ: … وَ الْحَسَد»؛ الکافی، ج 3، ص 709.
2- «وَدُّوا ما عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ أَفْواهِهِمْ وَ ما تُخْفی صُدُورُهُمْ أَکْبَرُ قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ إِنْ کُنْتُمْ تَعْقِلُونَ»؛ سوره آل‌عمران؛ آیه 118.
3- «لِلْحَاسِدِ ثَلَاثُ عَلَامَات: یَغْتَابُ إِذَا غَابَ وَ یَتَمَلَّقُ إِذَا شَهِدَ وَ یَشْمَتُ بِالْمُصِیبَة»؛
بحارالانوار، ج 13، ص 415.
4- أَقَلُّ النَّاسِ لَذَّةً الْحَسُود؛ من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 395.
5- الْحَسُودُ کَثِیرُ الْحَسَرَاتِ مُتَضَاعِفُ السَّیِّئَات؛ تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص 301.
6- «الْحَسَدُ حَبْسُ الرُّوحِ»؛ تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص 299.
7- «الْحَسُودُ مَغْمُومٌ»؛ تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص 299.
8- «الدُّنْیَا جِیفَةٌ وَ طالب‌ها کِلَابٌ»؛ مصباح‌الشریعه، ص 138.
