فاطمه معصومه (س)

• فاطمه معصومه (س)

فاطمه معصومه، دختر موسی بن جعفر (هفتمین امام شیعه) و نجمه خاتون است. وی از شخصیت‌های مورد احترام شیعیان است و آرامگاهش در شهر قم در ایران است.

تاریخ تولدشان به طور دقیق مشخص نیست، ولی کتاب مستدرک سفینه البحار تاریخ تولد ایشان را طبق اسناد به دست آمده، در روز ۱ ذیقعده سال ۱۷۳ قمری در شهر مدینه نوشته ‌است.

• سفر به ایران

پس از آن که مامون خلیفه وقت، برادر فاطمه معصومه، امام علی بن موسی الرضا علیه السلام، را در سال ۲۰۰، از مدینه به مرو خواند، فاطمه معصومه همچون تعدادی از علویان، در سال ۲۰۱ هجری به ایران روی آورد. وقتی که به ساوه رسید، بیمار شد. در ساوه از همراهان خود پرسید که تا قُم چقدر فاصله‌ است؟ گفتند که نزدیک است. گفت: مرا به شهر قم ببرید، زیرا از پدرم شنیدم که می‌فرمود: شهر قم مرکز شیعیان ما است.

پسران سعد اشعری که از شیعیان برجسته بودند و نیز دیگر بزرگان شهر قم که از موضوع حرکت فاطمه معصومه به قم باخبر شده بودند، از وی استقبال باشکوهی به عمل آوردند. فاطمه معصومه به خانه موسی بن خزرج بن سعد اشعری وارد شد.

• رحلت

فاطمه معصومه تنها هفده روز در قم زنده ماند و پس از آن در سن ۲۸ سالگی، در حالی که هنوز ازدواج نکرده بود. پیکر او را در جایی که آن زمان به باغ بابلان مشهور بود به خاک سپردند که هم اکنون زیارتگاهی باشکوه مشهور به حرم حضرت معصومه است. پس از به پایان رسیدن مراسم دفن، موسی بن الخزرج سایبانی از حصیر و بوریا بر قبر او ساخت و این سایبان بر قرار بود تا زمانی که زینب دختر محمد بن علی جواد (امام نهم شیعه)، بر آن گنبدی بنا کرد.

مقام علم و عرفان او در مرحله اي است كه در فرازي از زيارتنامه غير معروف او چنين مي خوانيم: «سلام بر تو اي فاطمه دختر موسي بن جعفر و حجت و امين از جانب موسي بن جعفر». و باز مي خوانيم: «سلام بر تو اي بانوی پسنديده نيك سرشت، اي بانوي رشد يافته، پاك طينت، پاك روش، شايسته و پسنديده». بدين لحاظ و مقامات عالي معنوي آن بانوست كه حضرت رضا عليه السلام در فرازي از زيارتنامه معروفش به ما آموخته كه در كنار مرقدش خطاب به او بگوييم:«اي فاطمه! در بهشت از من شفاعت كن چرا كه تو در پيشگاه خداوند داراي مقامي بس ارجمند و والا هستي». امام صادق عليه السلام سالها قبل از ولادت حضرت معصومه عليها سلام در توصيف قم سخن گفته و آن مكان را حرم خاندان رسالت خوانده بود. آنگاه فرمود: به زودي بانويي از فرزندانم به سوي آن كوچ كند كه نامش فاطمه دختر موسي بن جعفر است و با شفاعت او همه شيعيانم وارد بهشت مي شوند.

• نگاهی به فضایل حضرت معصومه علیها السلام

1. حضرت رضا علیه السلام در مورد پاداش زیارت مرقد مطهر حضرت معصومه علیها السلام فرمود: «كسی كه او را در حالی كه حقش را شناخته، زیارت كند، برای او بهشت واجب است». (1)
2. امام صادق (ع) می فرمایند:

«در قم بانویی از فرزندانم رحلت می كند كه به شفاعت او همه شیعیانم وارد بهشت می گردند. و هر كس (مرقد) او را در قم زیارت كند، بهشت بر او واجب است». (2)

3. عصر امام كاظم (علیه السلام) بود، روزی جمعی از شیعیان برای دریافت پاسخ از سؤال های خود، به مدینه وارد شدند تا به محضر امام كاظم (علیه السلام) برسند، آن حضرت در مسافرت بود، نظر به اینكه آنها ناگزیر به مراجعت بودند، پرسش های خود را نوشتند و به خانواده امام كاظم (علیه السلام) تحویل دادند تا در سفر بعد، به آن نائل شوند، مدتی بعد هنگام خداحافظی، دیدند حضرت معصومه (علیهاالسلام) پاسخ پرسش های آنها را نوشته و آماده كرده است، آنها شادمان شدند و آن پاسخ ها را دریافت كردند و به سوی وطن رهسپار شدند، در مسیر راه به امام كاظم (علیه السلام) برخورد نمودند، و ماجرا را به عرض آن حضرت رساندند، امام كاظم (علیه السلام) آن نوشته را از آنها طلبید و مطالعه كرد، پاسخ های حضرت معصومه (علیهاالسلام) را درست یافت، سه بار فرمود:

«فَداها اَبْوها؛ پدرش به فدایش باد».

با اینكه حضرت معصومه(علیهاالسلام) در آن هنگام خردسال بود، این ماجرای جالب نیز، ما را به عظمت ویژه حضرت معصومه (علیهاالسلام) از نظر علم و معرفت آشنا می كند، ‌و در جای خود بی نظیر و استثنایی است. (3)

4. امام صادق علیه السّلام می‎فرمایند: «اَلا اِنَّ قم حَرَمی و حرم وَلدی من بعدی… (4) بدانید قم حرم من و حرم فرزندانم پس از من است، زنی از فرزندان من در این شهر در می‎گذرد كه او دختر موسی است».
5. یكی از عالی‌ترین نمونه‎های عبادت و بندگی خدا از خاندان ولایت و امامت، كریمه اهل بیت فاطمه معصومه سلام الله علیها می‎باشد. او با عبادت و شب زنده‎داری هفده روزه‎اش در واپسین روزهای عمر شریفش در مدت اقامتش در منزل موسی بن الخزرج، گوشه‎ای از یك عمر عبودیت و خضوع و خشوع آن زاده عبد صالح خدا در برابر ذات پاك الهی است.
6. از ویژگی‎های حضرت معصومه سلام الله علیها این بود كه به علوم اسلام و آل محمد صلّی الله علیه و آله آگاهی کامل داشت و آن حضرت از جمله روایت كنندگان حدیث بود و چندین حدیث است كه در سند آنها نام حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها به چشم می‎خورد كه علامه بزرگوار امینی در كتاب شریف الغدیر به بعضی از آنها استناد می‎كند. نقل این احادیث حاكی از مقام علمی والای آن بانو می‎باشد.
7. روایت شده حضرت رضا علیه السّلام فرمودند: «كسی كه معصومه را در قم زیارت بكند مانند آن است كه مرا زیارت كرده است». (5)
8. یكی از شواهد عظمت استثنایی حضرت معصومه سلام الله علیها زیارتنامه‎ای است كه به خصوص، حضرت رضا علیه السّلام در شأن او صادر فرموده است. زیرا بعد از فاطمه زهرا سلام الله علیها تنها زیارتی كه از امام معصوم برای یك زن نقل شده، زیارت حضرت معصومه سلام­الله­علیها است و هیچ یك از بانوان خاندان عصمت و طهارت زیارت مخصوص از امام ندارد.

• قم در نگاه روایات

در فضلیت شهر قم و اهل آن، روایات بی شماری وجود دارد. علامه بزرگوار شهید قاضی نورالله شوشتری در این زمینه می گوید: «اخباری که درفضلیت قم و اهل قم از رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (علیهم السلام) روایت شده، فراوان است». تعدادی از روایات به این شرح است:

1. پيامبر (ص) فرمـود: هنگامـى كه به آسمان چهارم برده شدم، به گنبدى از لولـوء كه چهار ركـن و چهار در داشت و گويا از حرير سبز بود، نگريستم. گفتـم: جبرئيل، ايـن گنبـدى كه بهتر از آن را در آسمان چهارم نـديـده ام، چيست؟

جبرئيل گفت: محبوبم محمد، اين صورت شهرى است كه بدان قم گويند. در آن بندگان مومن خدا جمع مى شوند و منتظر محمد و شفاعتش در روز قيامت و حسابرسى هستند. بر آنان غم و اندوه و ناراحتيها و ناخشنوديها وارد مى شود». (6)

2. شخصى به نام حماد ناب گفت: به همراه جماعتى در حضور امام صادق (ع) بوديم كه عمران بـن عبدالله قمى وارد شد. امام از او احوالپرسى كرد و خوشحالش نمود. وقتى او برخاست و رفت به ابى عبدالله (ع) عرض كردم: اين چه كسى بـود كه با او ايـن گـونه خوشرفتارى كرديد؟ امام فرمود: او از جمله خاندان نجيبان ـ اهل قـم ـ است. هيچگاه هيچ گردنكشى از طاغيان نسبت به آنان سـوء قصد نمى كند مگر اينكه خداوند او را در هم مى شكند. (7)

3. امام صادق (ع) فرمـود: «خداوند به شهر كـوفه بر ديگر شهرها احتجاج كرده و به مـومنان آن سامان بـرغير آنان از ساكنان شهرها. و خداوند به شهر قـم بر ساير شهرها به واسطه اهالى آن بر تمامى سـاكنـان مشـرق و مغرب از جـن و انـس اجتجـاج كرده است. خـداونـد اهل آن را مستضعف (در ديـن) نمى­گذارد بلكه تـوفيقشان مى­دهد و تأييدشان مى­كند. زمانى می آید كه شهر و اهل قـم بر ديگـر مـردم حجت انـد و آن در زمان غيبت قائم ماست تـا ظهور او. اگر چنين نباشد، زميـن ساكنان خـود را فرو مـى برد. مسلما ملائكه دشواريها را از قـم و ساكنانش دفع مى كنند. هيچگاه گردنكشى نسبت به قميان سـوء قصد نمى كند مگر آنكه درهم شكننده جباران او را نابود و به مصيبت يا درد سر يا دشمنى مشغولش مى نمايد. خداوند قم را از ياد سركشان در زمان حكومتشان مى برد همانگونه كه آنان ياد خدا را به فراموشى سپردند». (8)

4. زمانى امام صادق (ع) شهر كـوفه را ياد كرد و فرمود: در آينده كـوفه از مـومنان خالـى مى شـود و علـم و دانـش بـدان پشت مى كند همچنانكه مار در لانه خـويـش پشت مـى كند.
   آنگاه علـم در شهرى به نام قـم ظاهـر و آنجـا معدن علـم و فضليت مى شـود به طورى كه ديگر به روى زميـن كسى كه به امور دينى آگاه نباشد، پيدا نمى شود. در آن زمان حتى زنان پرده نشين هم از مسايل دينى آگاهى دارند. و اين هنگام نزديك شدن ظهور قائم ماست. در آن هنگام خداوند قـم و ساكنانش را قائم مقام حجت قرار مى دهد. و اگر چنين نباشد، زمين ساكنان خود را فرو مى برد و ديگر بر روى آن حجتى باقى نخواهد ماند، در آن عصر علم از قم به ديگر نقاط جهان در شرق و غرب جارى مى­شود. لذا حجت خدا بر مردم تمام مى گردد به گونه اى كه ديگر كسى يافت نمى شود كه دستورهاى دينى و علم الهى بـدو نرسيده باشد. آنگاه قائم (ع) ظهور مى كند و وسيله انتقام و خشم خداوند بر بندگان مى گردد؛ چـون خداوند از مردم انتقام نمى گيرد مگر بعد از آنكه حجت را انكار كننـد. (9)

5. امام صادق (ع) فرمود: «هرگاه بلا و ذلتـى به شما رسيد، به قـم برويـد. چـون آنجا پناهگاه فرزندان فاطمه و استراحتگاه مومنان است. زمانى فرا مى­رسد كه اوليا و دوستداران ما از ما مى­گريزند و دور مى شوند تا به دوستى با ما شناخته نشوند و خـون و داراييشان محفوظ بماند. اين به نفعشان است. كسى نسبت به قم و ساكنانش سوء قصد نمى كند، مگر اينكه خداوند او را خوار و از رحمت خـويش دور مى نمايد». (10)
6. صفـوان يحيى ـ فروشنده پارچه هاى شاپـورى ـ گويد:

روزى نزد امام كاظم (ع) يا امام رضا (ع) بودم كه نام قم و ساكنانش و تمايل آنان به حضرت مهدى (ع) به ميان آمد. در پى آن امام رحمتشان فرستاد و فرمود: خداوند از آنان خشنود باشد. سپس افزود: بهشت داراى هشت در است و يكى از آنها از آن قميان است. اهل قم بهترين شيعيان ما از ميان ديگر شهرها هستند. خداوند دوستى ما را در سرنوشتشان آميخته است. (11)

7. ابو مسلـم عبدى گويد: امام صادق (ع) فرمود: «خاك قم مقدس است و ساكنانش از ما هستند و ما از آنان. هيچگاه گردنكشى نسبت به آنان سوء قصد نمى كند مگر اينكه به كيفر خود شتاب ورزد، البته تا زمانى كه احوال خويش را تغيير ندهند. در آن صورت خداوند سركشان را بر آنان مسلط مى كند. اهل قـم يارى دهندگان قائم ما هستند و به حق ما دعوت مى كنند. راوى گـويد: آنگاه امام سرش را به سـوى آسمـان بلنـدكـرد و گفت: بـار الها! آنان را از هـر فتنه اى حفظ كـن و از هـر هلاكتـى نجـات ده». (12)

8. عفان مـى گـويد: امام صادق (ع) به مـن فرمـود: «آيا مـى دانى علت ناميده شدن ايـن شهر به قم چيست؟

عفان عرض كرد: خدا و رسـولـش و شما داناتريد. امام فرمـود: ايـن شهر قـم نامگذارى شد چون مردمش با قائم آل محمد (ص) اجتماع و با او قيام، و براى او استقامت مى كنند و ياريـش مى نمايند». (13)

9. از اميرمومنان على بن ابى طالب (ع) درباره سالم ترين و بهترين شهرها و مـوضعها به هنگام نازل شدن فتنه ها و ظاهر شـدن شمشيرها سـوال شد. حضرت فرمـود: «سالمتريـن نقاط در آن روز، شهر قم است. زمانى كه در خراسان اغتشاش روى دهد و ميان مردم گرگان و طبرستان جنگ درگيرد و سيستان خراب شود، در آن هنگام سالمترين مواضع، شهر قم است. قم شهرى است كه از آنجا بهتريـن مردم از جهت پـدر و مادر و جد و جده و عمـو و عمه بر مى خيزند». (14)

————————–

1. بحارالانوار، ج 48، ص 317، و ج 102، ص 266.
2. منهاج الدموع، ص 441.
3. بحارالانوار، ج 60، ص 117.
4. سفینة البحار، ج 2، ص 276.
5. ریاحین الشریعه، ج 5، ص 35.
6. بحار الانوار, ج 57, ص 207.
7. بحارالانوار، ج 57، ص 214.
8. بحارالانوار، ج 57، ص 213.
9. بحارالانوار، ج 57، ص 215.
10. بحارالانوار، ج 57، ص 214.
11. بحارالانوار، ج 57، ص 218.
12. بحارالانوار، ج 57، ص 216.
13. بحارالانوار، ج 57، ص 214.
14. بحارالانوار، ج 57، ص 214.