- هوای نفس
مانع دیگری که سبب دور شدن انسان از رسیدن به تربیت دینی می‌شود، پیروی از هواهای نفسانی است. انسان تا از خواهش‌های نفسانی دست نکشد و از حجاب ظلمانی خود خارج نشود، لیاقت پیدا نمی‌کند که نور الهی در قلب او بتابد و رستگار شود.
در میدان کشمکش گرایش‌های فطری و کشش‌های غریزی، عقل و هوای نفس، همواره، با یکدیگر در جدال و ستیزند. اگر هوای نفس بر عقل غلبه یابد و آن را اسیر خود کند، وسیله‌ای فنی برای انحراف انسان از حق گردیده، موجب سقوط و شقاوت ابدی وی را فراهم می‌سازد. اگر به عقل میدان داده شود تا بر هوای نفس تسلط یابد، با به کارگیری آن برای تربیت و پرورش نفس انسان، رشد یافته، شرح صدر پیدا می‌کند و زمام امور خویش را به دست می‌گیرد و همیشه خدا را ناظر بر اعمال خویش می‌بیند. در این صورت، هر کنش و واکنشی که از انسان صادر می‌شود، بر اساس رضایت خداوند خواهد بود و در این صورت، انسان به مقام والای انسانی دست می‌یابد.
خطر هوای نفس آن‌قدر جدی و تهدید کننده است که خداوند متعال خطاب به حضرت داود، خطر هوای نفس را گوش‌زد نموده، می‌فرماید:
«ای داوود! ما تو را خلیفه و (نماینده خود) در زمین قرار دادیم؛ پس در میان مردم به حق داوری کن، و از هوای نفس پیروی مکن که تو را از راه خدا منحرف سازد…» (1)
پیروی از هوای نفس، انسان را از راه حق و صراط مستقیم باز می‌دارد و گمراه می‌سازد. وقتی مجاری ادراکی، یعنی سمع و بصر و قلب، اسیر شهوات و هواهای نفسانی شد و با گناه آلوده گشت، جایی برای تابش نور هدایت باقی نمی‌ماند.
در آیات قرآن آمده است که هواپرستی و هوامحوری، باعث می‌شود که خداوند سمع و قلب انسان را مُهر زند و بر چشم او پرده‌ای ضخیم افکند که پس از آن حق را نمی‌شنود و نمی‌بیند و نمی‌فهمد.
خداوند در این‌باره می‌فرماید:
«آیا دیدی کسی را که معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهی (بر این‌که شایسته هدایت نیست) گمراه ساخته و بر گوش و قلبش مُهر زده و بر چشمش پرده‌ای افکنده است؟! با این حال چه کسی می‌تواند غیر از خدا او را هدایت کند؟! آیا متذکّر نمی‌شوید؟!» (2)
نيل به درجات عالي و كمالات معنوى، در پرتو مجاهده با نفس ميسر است، زيرا هواىِ نفس آدمى را از علم و كمال و كرامت و عزّت و تجلّى استعدادهاى انسانى باز می‌دارد.
—————————–
1- «يَا دَاوُدُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْکُمْ بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَ لاَ تَتَّبِعِ الْهَوَى فَيُضِلَّکَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِينَ يَضِلُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ بِمَا نَسُوا يَوْمَ الْحِسَابِ«؛ سوره ص، آیه 26.
2- «أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَوَاهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَنْ يَهْدِيهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلاَ تَذَکَّرُونَ»؛ سوره جاثيه، آیه 23.
