- حسد
«حسد» در لغت به معنی بدخواهی است و یک صفت اخلاقی بد محسوب می‌شود. همان‌طور که امام علی‌علیه‌السلام در توصیف آن فرموده‌اند:
«حسد؛ خوی فرومایگان است.» (1)
حسد؛ احساس اندوه، ناراحتی و ناخوشایندی نسبت به نعمت‌ها، امکانات، پیشرفت‌ها و خوبی‌های دیگران و آرزو و تلاش برای از دست رفتن و نابودی این خوشی‌ها و امکانات است.
البته بايد دانست كه حسد با غبطه و منافسه تفاوت دارد. غبطه و منافسه بدين معناست كه شخص نمىخواهد نعمتهايى كه خداوند به ديگران داده، از ميان برود، بلكه دوست دارد همان نعمت‌ها را او نيز داشته باشد. بنابراين حسد از صفتهاى رذيله است، اما غبطه و منافسه نه تنها مذموم و ناپسند نيست، بلكه در برخى موارد ممدوح نيز هست.
از نشانه‌های حسود این است که:
فرد حسود؛ حاضر است از محسود (فردی که به او حسادت می‌شود) نعمت‌ها گرفته شود، حتی اگر به این خاطر، خودش هم نعمت‌هایش را از دست بدهد!
در طول تاریخ یکی از علت‌های مبارزه با اهل حق و اولیاء و انبیاء، حسد بوده است. شخص حسود در واقع با خداوند متعال به خاطر اعطا و تدبیرش در جنگ است و راضی به کار خدا نیست.
یکی از عمده‌ترین عوامل تخریب و فساد در جهان، تخریب و فسادی است که از ناحیه افراد حسود نشأت می‌گیرد و بدون شک ارتکاب هر گناهی برای تأمین یکی از خواسته‌های نفسانی است.
قرآن؛ حسادت را عامل نخستین قتلی که در روی کره زمین رخ داده است، معرفی کرده و در سوره مائده، آیه 27 می‌فرماید:
«وَ اتْلُ عَلَيهِمْ نَبَأَ ابْنىْ ءَادَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَ لَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الاْخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ * و داستان دو فرزند آدم را بحقّ بر آنها بخوان: هنگامى كه هر كدام، كارى براى تقرّب (به پروردگار) انجام دادند امّا از يكى پذيرفته شد، و از ديگرى پذيرفته نشد (برادرى كه عملش مردود شده بود، به برادر ديگر) گفت: به خدا سوگند تو را خواهم كشت! (برادر ديگر) گفت: خدا، تنها از پرهيزگاران مىپذيرد!»
در زمان حضرت آدم مراسم قربانی وجود داشته و هابیل و قابیل که فرزندان حضرت آدم بودند، به دستور پدرشان عبادت قربانی را انجام دادند، ولی تنها، قربانی هابیل پذیرفته شد و برادر دیگر که قربانی‌اش پذیرفته نشده بود، به شدت خشمگین شد و آتش حسادت به برادرش هابیل در دل او شعله کشید و سرانجام، او را به قتل رسانید.
داستان دیگر در تاریخ در مورد یوسف پیامبر (ع) است. آنجا که برادران او به خاطر حسادت به یوسف، تصمیم به قتل او گرفتند و در نهایت او را در چاه انداختند.
در سوره یوسف، آیات 8 و 9 می‌خوانیم:
«إِذْ قَالُواْ لَيُوسُفُ وَ أَخُوهُ أَحَبُّ إِلىَ أَبِينَا مِنَّا وَ نَحنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبَانَا لَفِى ضَلَالٍ مُّبِينٍ * اقْتُلُواْ يُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضًا يَخْلُ لَكُمْ وَجْهُ أَبِيكُمْ وَ تَكُونُواْ مِن بَعْدِهِ قَوْمًا صَالِحِينَ * هنگامى كه (برادران) گفتند: يوسف و برادرش [بنيامين] نزد پدر، از ما محبوب‌ترند در حالى كه ما گروه نيرومندى هستيم! مسلّماً پدر ما، در گمراهى آشكارى است! * يوسف را بكشيد يا او را به سرزمين دور دستى بيفكنيد تا توجه پدر، فقط به شما باشد و بعد از آن، (از گناه خود توبه مىكنيد و) افراد صالحى خواهيد بود!»
دو نفر از پسران حضرت يعقوب، (يوسف و بنيامين) از يك مادر و بقيه از مادرى ديگر بودند. علاقه پدر به يوسف، به دليل خردسال بودن يا به دليل كمالاتى كه داشت، موجب حسادت برادران شده بود. آنها علاوه بر حسادت، دچار غرور و تكبّر شده و در اثر اين غرور و حسد، پدر را متّهم به اشتباه و انحراف در مهرورزى به فرزندان مىكنند. (2)
- روش‌های دوری از حسودان
برای ایمنی از شرّ حسودان، اولین راه، استعاذه و پناه بردن به خداست.
خداوند در سورۀ فلق حسد را از بدترین و زشت‌ترین صفات برشمرده و دستور داده که از شر شخص حسود به خدا پناه ببرید:
«وَ مِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ * و از شرّ هر حسودى هنگامى كه حسد مىورزد!»
دعاهای مخصوصی نیز در زمینه ایمن شدن از شرّ حاسدان وارد شده است.
انسان می‌تواند با حفظ اسرار و رازهای زندگی خود از بسیاری شرها از جمله شرّ حسودان در امان بماند. از این رو بایستی از تحریک حس حسادت در دیگران اجتناب کرد.
- آثار سوء حسد
حسد آثار سوئى دارد كه برخى از آنها را بهاختصار بيان مىنماييم:
- از بين بردن آرامش: چنانكه بيمارى جسمى آرامش آدمى را مىربايد، حسادت نيز به همينسان زندگى را بر انسان تلخ مىكند. اميرالمؤمنين عليه السلام مىفرمايد:
«سه چيز است كه دارنده آن از زندگى شيرين بىبهره است: كينه، حسد و بدخلقى». (3)
- تحليل رفتن بدن و نابود كردن آن: بر پايه بسيارى از روايات، حسد سلامت بدنى انسان را از ميان مىبرد و بدن را تضعيف مىكند. در روايتى از امام على عليه السلام آمده است:
«قلبهايتان را از حسد پاك كنيد كه حسد بدن را مىخورد و مىسوزاند. چنانكه زنگار، آهن را مىخورد و نابود مىكند، حسد نيز بدن را مىخورد و از ميان مىبرد». (4)
- از بين بردن ارزش اعمال نيكو: اميرالمؤمنين عليه السلام مىفرمايد:
«حسد رفتارهاى نيكوى انسان را مىخورد و از ميان مىبرد، چنانكه آتش هيزم را مىخورد و نابود مىكند». (5)
- نابود كردن دين و ايمان: امامصادق عليه السلام مىفرمايد:
«حسد و خودبينى و فخر فروشى، آفت دين هستند».
خلاصه آنكه حسد همانگونه كه اميرالمؤمنين عليه السلام مىفرمايد:
«درختى است كه ميوهاى جز بدبختى دنيا و آخرت ندارد». (6) از اين رو بر هر مؤمنى است كه براى پاك كردن قلب خود از اين صفت بكوشد.
بنابراین میتوان آثار حسادت را به طور خلاصه اینگونه بیان کرد:
– حسود دائماً ناراحت است و این سبب بیماری جسمی و روحی او می‌شود.
– حسد ریشه ایمان را خورده و انسان را نابود می‌کند.
– حسد حجاب ضخیمی در برابر معرفت و شناخت حقایق است.
– فرد حسود به همه مردم حتی نزدیکانش حسادت می‌کند و این امر باعث از دست دادن دوستانش می‌شود.
– حسود هرگز به سیادت و بزرگی نمی‌رسد.
– حسود بسیار حسرت و اندوه دارد و گناهانش پیوسته افزوده می‌شود.
——-
1- تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 299.
2- تفسير نور، ج 6، ص 35.
3- غررالحكم و دررالكلم، ص 299
4- همان، ص 301
5- الكافى، ج 2، ص 307
3- الكافي (ط – دارالحديث)، ج 3، ص 749.
