قبرستان ابوطالب‏

• قبرستان ابوطالب‏

از عبداللَّه بن مسعود نقل شده كه گفت: پيامبر صلى الله عليه و آله زمانى وارد اين مقبره شد كه قبرى‏ از مسلمانان در آن نبود و در اينجا بود كه فرمود: از اين مكان و از حرم خداوندى هفتاد هزار نفر بدون حساب به بهشت مى‏روند و هر يك هفتاد نفر را شفاعت مى‏كنند. اين در حالى است كه صورت‏هاى آنان؛ چه از اولين و چه از آخرين، همانند ماه شب بدر مى‏درخشد. كسانى كه در مكه و حرم وفات يابند، روز قيامت ايمن برانگيخته خواهند شد. عبداللَّه‏بن مسعود افزود:

«همراه پيامبر صلى الله عليه و آله به اين قبرستان آمديم. آن حضرت فرمودند: به زيارت قبور برويد و براى اموات خود استغفار كرده، نماز بخوانيد كه ديدار قبور، شما را به فكر مرگ خواهد انداخت.» (1)

براى زيارت قبور اين قبرستان و هر يك از آبا و اجداد پيامبر صلى الله عليه و آله دعاهاى خاصى ذكر شده است.

در اين قبرستان، آبا و اجداد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و بسيارى از صحابه آن حضرت در خاك آرميده‏اند كه مهم‏ترين آنان عبارت‏اند از:

1- قُصَىّ بن كِلاب (جدّ اعلاى پيامبرخدا صلى الله عليه و آله)

وى فرزند كلاب بن مُرَّه است. مادرش فاطمه دختر سعد بن سيل بود. قصىّ چهار پسر به نام‏هاى عبد مناف، عبد الدّار، عبدالعزّى و عبد قصىّ و دو دختر داشت كه همه در اين قبرستان مدفون‏اند.  لقب او ابوالمغيره و مُجَمَّعْ بود.

قصىّ هنگام نوجوانى همراه حاجيان قُضاعه به مكه برگشت. در اين زمان، كليددارى كعبه با قبيله خزاعه بود كه پس از جرهميان بر مكه غالب بودند. قصى دست آنان را پس از جنگى، از اجازه حج كوتاه كرد و امور كعبه و مكه را در دست گرفت. وى نخستين كسى است كه قبيله قريش را از ميان طوايف پراكنده گرد آورد و آنان را به عزّت و سربلندى رسانيد و ضيافت حاجيان را واجب ساخت و مناصب كعبه را بنيان نهاد و آنان را ميان فرزندان خود تقسيم كرد. قصىّ نخستين كسى بود كه در اين قبرستان به خاك سپرده شد و پس از او، قبايل مردگان خود را كنار وى دفن كردند.

2- عبدالمطّلب بن هاشم‏

وى فرزند هاشم بن عبد مناف بن قُصىِّ بن كِلاب است. مادرش «سَلْمى‏» دختر عمرو بن زيد بود.

كنيه عبدالمطّلب «ابو الحارث» و نامش «شيبة الحمد» بود. او پس از مرگ عمويش مطّلب همه كاره قريش شد و چاه زمزم را مجدداً حفر و مردم را به يگانگى خداوند و پرستش او و ترك بت‏ها دعوت كرد. سنت‏هاى پسنديده و نيكى را در دوران جاهلى به‏جاى گذاشت كه بسيارى از آن‏ها در دوران اسلام نيز پا بر جا ماند. در زمان او بود كه ابرهه با سپاه فيل به مكه روى آورد. گويند وى نخستين كسى بود كه در غار حِرا به اعتكاف مى‏پرداخت و در تمام ماه مستمندان را اطعام مى‏كرد. مدفن وى در نزديكى قبر ابوطالب و شمال قبر منسوب به آمنه بنت وهب است. قبر عبداللَّه بن زبير نيز در كنار او، در زير يك گنبد قرار داشته است.

3- ابوطالب بن عبدالمطّلب‏

وى پدر گرامى امام على عليه السلام، طالب، عقيل، جعفر، امّ هانى و جُمانه است. ابوطالب در آغاز ظهور اسلام، چتر حمايت خود را بر سر برادر زاده‏اش، محمد صلى الله عليه و آله گسترانيد و به‏طور بسيار جدّى از آن حضرت دفاع كرد. داستان تبعيد بنى‏هاشم و خاندان ابوطالب در «شعب ابى‏طالب» در منابع تاريخى ضبط و ثبت است. ايمان ابوطالب به اسلام يقينى است و تاكنون رساله‏ها و كتب متعدّدى از سوى محدّثان و محقّقان شيعه در باره اين موضوع به رشته نگارش درآمده است. در سال دهم بعثت، با وفات او، پيامبرخدا صلى الله عليه و آله بزرگترين حامى خود را از دست داد. او را كنار قبر پدر گرامى‏اش به خاك سپردند. بر مقبره آن دو، گنبد و بارگاهى ساختند كه در 1325 ق. تعمير و بازسازى شد.

4- خديجه عليها السلام‏

خديجه بنت «خويلد بن اسد بن عبدالعزّى بن قصىّ بن كلاب»، همسر گرامى پيامبر صلى الله عليه و آله نخستين زنى است كه مسلمان شد و با مال و ثروت خويش پيامبر را يارى كرد.

علاقه‏اى كه پيامبر به ايشان داشت، به هيچ يك از زنان ديگرش نداشت. روايات زيادى از آن حضرت در مورد اوصاف و القاب حضرت خديجه نقل شده است؛ از جمله:

«أَفْضَلُ نِساءَ أَهْلَ الْجَنَّةَ خَدَيجَة …» (2)

در جاى ديگر مى‏فرمايد: «همانا من خديجه را بر زنان امّتم برترى مى‏دهم، همان‏گونه كه مريم بر زنان عالم برترى داده شد. (3) به خداوند سوگند كه بهتر از خديجه، پس از او براى من جايگزين نكرد … او ايمان آورد هنگامى كه مردم مرا تكفير كردند و هنگامى كه مردم مرا تكذيب كردند، او مرا تأييد كرد، هنگامى كه مردم مالشان را از من دريغ كردند، او اموالش را در اختيار من گذاشت. خداوند از او فرزندانى به من عطا كرد در حالى كه از زنان ديگر نداد.» (4) پيامبر خدا صلى الله عليه و آله از خديجه صاحب دو فرزندِ پسر، به نام قاسم و عبداللَّه و چهار دختر به نام‏هاى زينب، امّ‏كلثوم، فاطمه و رقيه شدند. شب‏هاى تاريك راه خانه خديجه تا غار حِرا، به روزى روشن از اخلاص و اميد و فداكارى بدل شد. كوه بزرگ نور، كه امروزه بعضى از مردان نيز از صعود به آن عاجزند، در سايه اخلاص و فداكارى و عظمت گام‏هاى خديجه كوچك مى‏نمود. آن بانوى فداكار به رغم آن همه ثروت و مكنت، سه سال در شعب ابى طالب، گرسنه در كنار پيامبر صلى الله عليه و آله ماند و آرامشِ جان او بود. سرانجام نيز در پايان آن محاصره وفات يافت و پيامبر صلى الله عليه و آله او را در قبرستان حَجُون به خاك سپردند. در سال 905 ق. «محمد بن سليمان چركسى» امين الدفاتر مصر در دوران سليمان قانونى، پادشاه عثمانى، گنبدى بر قبر خديجه عليها السلام ساخت كه پيش از آن، تابوتى چوبين و ضريحى بر روى قبر او بود. اين گنبد در سال 1298 ق. بازسازى شد. در كنار اين بانوى بزرگ اسلام، شانزده تن از اشراف در يك چهار ديوارى مدفون شده‏اند.

5- قاسم بن محمد صلى الله عليه و آله‏

قاسم، فرزند رسول اللَّه صلى الله عليه و آله بود كه آن حضرت به سبب نام اين فرزند، كنيه‏اش‏ «ابوالقاسم» شد. وى نخستين مولودى است كه خداوند از خديجه عليها السلام به پيامبر صلى الله عليه و آله ارزانى كرد. قاسم زودتر از فرزندان ديگرِ پيامبر صلى الله عليه و آله دار فانى را وداع كرد و آن حضرت او را در جايى كه اكنون نزديك قبر خديجه عليها السلام است دفن كرد.

———————-

1. فاكهى ، ج 4، صص 56- 51.
2. احمد بن حنبل، المسند، ج 6، صص 117 و 118.
3. هيثمى، مجمع الزوائد، ج 9، ص 223.
4. هيثمى، همان.