فروتنی

• فروتنی

فروتنی و تواضع از اخلاق پسندیده‌ای است که در تعالیم دین ما به آن سفارش شده است.

 در درجه اول انسان باید نسبت به خالق و پروردگار خود فروتن باشد و سپس نسبت به کسانی که خداوند به فروتنی در برابرشان امر فرموده است، (امام، والدین و مؤمنان).

خداوند در سوره حجر، آیه 88، به پيامبرش دستور مى‏دهد كه:

 «وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِلْمُؤْمِنينَ * بال (عطوفت) خود را براى مؤمنان فرو گستر.»

مفسرین گفته‌اند: این جمله کنایه است از تواضع و نرمخویی و بدین جهت تواضع را «خَفض جَناح» یا «بال گستراندن» نامیده‌اند مرغ وقتی می‌خواهد جوجه‌هایش را در آغوش بگیرد پر و بال خود را باز می‌کند و بر سر جوجه‌ها می‌گستراند، و خود را تسلیم آن‌ها می‌کند.

خفض جناح عبارت است از صبر و خویشتنداری و سازگاری با مؤمنین، و این صبر کنایه از زیر بال گرفتن مؤمنین، و همه همّ و توان خود را صرف معاشرت و تربیت و تادیب آن‌ها به آداب الهی نمودن، است و یا کنایه از ملازمت با آنان و تنها نگذاشتن و جدا نشدن از ایشان، هم‌چنان که مرغ وقتی خفض جناح می‌کند دیگر پرواز را تعطیل کرده از جوجه‌هایش جدا نمی‌شود. (1)

 در مورد کارگزاران حکومت اسلامی، فروتنی نسبت به رعیت یک بایستة بسیار مهم است که موجب رفعت مقام کارگزار نزد خداوند می‌شود و نتیجه اجتماعیش ایجاد الفت و محبوبیت حاکم نزد مردم است.

در بعضی نامه‌های حضرت أمیر علیه‌السلام به کارگزارانش نیز از تواضع و فروتنی با تعبیر زیبای خفض جناح یاد شده است. که در کلام خداوند در مورد تواضع برای والدین هم آمده است. مثلاً حضرت در نامه 46 می‌فرماید:

«و براى مردم بالت را فرود آور.» (2)

در بیانات امیر مؤمنان علیه‌السلام تأکید خاصی نسبت به اقشار پایین و ضعیف جامعه وجود دارد. در عهدنامه مالک اشتر بعد از آن‌که حضرت، او را با تعبیر «اللَّهَ اللَّهَ فِي الطَّبَقَةِ السُّفْلَى‏» به عنایت به امور محرومان و ادای حقوق ایشان تشویق می‌کند، می‌فرماید:

«با تکبّر روی از ایشان برمگردان.» و بعد می‌فرماید:

«کسانی را برای رسیدگی به امور ایشان بگمار که اهل خشیت و تواضع باشند.»

این تأکید حضرت برای تواضع در مقابل طبقات پایین جامعه از این روست که از سویی طبیعت بشر مخصوصاً اگر حاکم و کارگزار هم باشد، متمایل است که در مقابل افراد ضعیف و به ظاهر فقیر، گردنکشی کند و تکبر بورزد و از دیگر سو طبقات محروم جامعه نوعاً دچار احساس حقارت هستند و نیاز عاطفی شدید دارند که سایر مردم و مخصوصاً حاکمان و کارگزاران برایشان تواضع کنند تا آن‌ها بتوانند بدون احساس حقارت، مشکلات خود را بیان کرده و حق خود را بستانند. به این خاطر است که می‌بینیم حضرت در ادامة توصیه‌های فوق باز هم مالک اشتر را مخاطب قرار داده و می‌فرماید:

«و بخشی از وقت خود را برای نیازمندان قرار بده و خود را بر ایشان فارغ بگردان و در مجلس عام بنشین و در آن تواضع و فروتنی کن برای خدایی که تو را خلق فرمود.» (3)

———————–

1- ترجمه المیزان، ج 12، ص 285.

2- نهج البلاغه، نامه 46.

3- نهج البلاغه، نامه 53.