- نتایج و برکات توبه
توبه و قبولی آن از نعمت‌ها و مواهب کم‌نظیر الهی است و دارای آثار و نتایج بسیار درخشانی است. در این گفتار به بیان چند فایده و برکت و اثر مثبت از توبه می‌پردازیم:
- توبه نشانه پرهیزکاران
خداوند در سوره آل عمران آیه 135 می‌فرماید:
«وَ الَّذِينَ إِذَا فَعَلُواْ فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ ذَكَرُواْ اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُواْ لِذُنُوبِهِمْ * و از و آنها پرهیزکاران …كه وقتى مرتكب عمل زشتى شوند، يا به خود ستم كنند، به ياد خدا مىافتند و براى گناهان خود، طلب آمرزش مىكنند.»
- بهره‌مندی از غفران الهی
در قرآن کریم، از ذات پاک خداوند، با نام «غفور» و «غفّار»؛ به معنای «بسیار بخشاینده» یاد شده و در آیات بسیاری، مردم به استغفار و طلب آمرزش از درگاه خدا دعوت شده‌اند؛ و سخن از توبه و پذیرش توبه به میان آمده است.
خداوند متعال در سوره نساء، آیه 110 فرموده است:
«وَ مَن يَعْمَلْ سُوءًا أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللَّهَ يَجِدِ اللَّهَ غَفُورًا رَّحِيمًا * كسى كه كار بدى انجام دهد يا به خود ستم كند، سپس از خداوند طلب آمرزش نمايد، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد يافت.»
- بقای روح امید
خدای یگانه در آیه 53 سوره زمر فرموده است:
* قُلْ يَا عِبَادِىَ الَّذِينَ أَسْرَفُواْ عَلىَ أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُواْ مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ * بگو: ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‌اید، از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می‌آمرزد و او بسیار بخشنده و مهربان است.»
در اين آيه مطابق با تفسیر المیزان، خداوند رسولش را دستور مىدهد تا مردم كافر را از طرف خداوند و با لفظ «يا عبادى- اى بندگان من» صدا بزند. خدا كفار را به عبادت خود دعوت مىكند. و نيز آنان را به پذيرفتن دعوت ترغيب می‌کند، براى اين كه يادآورى كند ايشان عبد اويند و او مولاى ايشان است.
تعبير «بندگان من» ايشان را بر مىانگيزد تا به ذيل رحمت و مغفرت او متمسك شوند.
اسراف که در این آیه شریفه آمده به معناى تجاوز از حد در هر عملى است كه كسى انجام دهد، و اسراف بر نفس، تعدى بر نفس به جنايت كردن و به ارتكاب گناه است چه شرك باشد و چه گناهان كبيره و چه گناهان صغيره. کاربرد عبارت «بندگان من» در آيه شريفه در مورد مشركين نیز جاى هيچ ترديد نيست.
مراد از «رحمت» در اينجا مغفرت است. آن كسى كه مىگويد «اى بندگان من! از رحمت من نوميد نشويد» اللَّه است كه اسمايى حسنى دارد از جمله: «غفور» و «رحيم». گويا فرموده: از رحمت من نوميد مشويد، چون كه من اللَّه هستم، همه گناهان را مىآمرزم، چون اللَّه غفور و رحيم است.
اعلام مىدارد كه تمامى گناهان قابل آمرزش‌اند پس مغفرت خدا عام است، ليكن آمرزش گناهان هر كسى سبب مىخواهد و آنچه كه قرآن سبب مغفرت معرفى فرموده دو چيز است: يكى شفاعت و يكى هم توبه. حال ببينيم در جمله مورد بحث كه گفتيم خطاب در آن به عموم بندگان خدا اعم از مشرك و مؤمن است، به طور مسلم شفاعت نمىتواند باشد، چون شفاعت به نص قرآن كريم در آياتى چند شامل شرك نمىگردد.
كلام خداى تعالى صريح در اين است كه خدا همه گناهان حتى شرك را هم با توبه مىآمرزد. از كلام خداى تعالى اين معنا معلوم است كه شرك جز با توبه آمرزيده نمىشود. آیه شریفه از نوميد شدن نهى مىكند و سپس امر به توبه و اسلام و عمل صالح مىفرمايد.
- مِهر الهی و محبت خاص خدا به توبه کنندگان
خداوند قبول کننده توبه است و توبه کنندگان را دوست دارد. همان‌طور که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌واله فرمودند:
«اللَّهُ أَفْرَحُ بِتَوْبَةِ الْعَبْدِ مِنَ الظَّمْآنِ الْوَارِدِ وَ الْمُضِلِّ الْوَاجِدِ وَ الْعَقِيمِ الْوَالِدِ * (1) خداوند از توبه بنده خويش بيش از عقيمى كه بزايد و گم كردهاى كه بيابد و تشنهاى به آب درآيد خرسند است.»
رسول اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله در جایی دیگر نیز فرمودند:
«لَيْسَ شَيْءٌ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ مُؤْمِنٍ تَائِبٍ أَوْ مُؤْمِنَةٍ تَائِبَة؛
هیچ موجودی در پیشگاه خدا، محبوب‌تر از مرد یا زن توبه کننده نیست.» (2)
توبه حقیقی انسان را محبوب خدا می‌کند، آن هم به عنوان محبوب‌ترین بندگان، چنان‌که امام کاظم علیه السلام نیز می‌فرماید:
«وَ أَحَبُّ الْعِبَادِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى الْمُفَتَّنُونَ التَّوَّابُونَ * (3)
و محبوب‌ترین بندگان در پیشگاه خدا، آنهایی هستند که در فتنه (گناه) واقع شوند و بسیار توبه کنند.»
- تبدیل سیئات به حسنات
از آیه 70 سوره فرقان بر می‌آید که گناهان توبه کنندگان به حسنات و پاداش‌ها، تبدیل می‌گردد و خداوند به آنها نوید رحمت و امن داده است:
«إِلَّا مَن تَابَ وَ ءَامَنَ وَ عَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُوْلَئكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيَّئاتِهِمْ حَسَنَاتٍ * مگر كسانى كه توبه كنند و ايمان آورند و عمل صالح انجام دهند، كه خداوند گناهان آنان را به حسنات مبدّل مىكند.»
به واسطه توبه، انسان نه تنها تاریکی گناه را برطرف می‌کند، بلکه نور طاعت جایگزینش می‌شود و گناه مبدل به ثواب می‌گردد.
- زندگی نیکو و بارش باران
خداوند متعال در سوره هود، آیه سوم؛ وعده زندگانی نیکو به توبه‌کاران می‌دهد و می‌فرماید:
«وَ أَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُمَتِّعْکُمْ مَتاعاً حَسَناً إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی * و اين‌كه: از پروردگار خويش آمرزش بطلبيد سپس به سوى او بازگرديد تا شما را تا مدّت معيّنى، (از مواهب زندگى اين جهان،) به خوبى بهرهمند سازد.»
در آیه پنجاه و دوم از همین سوره؛ نزول باران و برکت یکی از برکات توبه معرفی شده است:
«وَ يَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُم مِّدْرَارًا وَ يَزِدْكُمْ قُوَّةً إِلىَ قُوَّتِكُمْ * و اى قوم من! از پروردگارتان طلب آمرزش كنيد، سپس به سوى او بازگرديد، تا (باران) آسمان را پى در پى بر شما بفرستد و نيرويى بر نيرويتان بيفزايد!»
- نجات از عذاب الهی
با دقت در آیات بسیاری از قرآن، به خوبی می‌توان دریافت که توبه به عنوان وسیله نجات از عذاب الهی نام برده شده است. به طور نمونه در سوره انفال، آیه33 آمده است:
«و مَا كاَنَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُون * و (نيز) تا استغفار مىكنند، خدا عذابشان نمىكند.»
توبه، عذاب جهنّم را از آدمی دور می‌کند و او را مستحقّ بهشت و نعیم الهی می‌گرداند. انسانی که با کردار زشت خویش، جهنّم و عذاب آن را بر خویش واجب گردانیده است، با توبه واقعی می‌تواند ورود به بهشت و بهره‌مندی از نعمت‌های آن را برای خود رقم بزند.
ممکن نیست بنده‌ای حقیقتاً راه کج را، رها کند و به سوی راه راست و مستقیم باز گردد و از عمق باطن و روح خود به سوی خداوند بیاید ولی خداوند او را در جوار رحمت خود نپذیرد.
———
1- نهج الفصاحة، ص 620.
2- كفاية الأثر، ص 119.
3- الكافي (ط – دارالحديث)، ج 4، ص 227.
