فلسفه غيبت امام

• فلسفه غيبت امام

به راستي چرا امام و حجت خدا در پس پرده غيبت قرار گرفته است و کدام علت سبب گرديد تا مردم از برکات ظهور او محروم گردند؟

درباره اين موضوع سخنان فراواني گفته شده و روايات فراواني نيز در دست است ولي پيش از پاسخ گفتن به سؤال فوق لازم است به نکته‏اي اساسي اشاره کنيم:

ما ايمان داريم که خداوند عالم هيچ کار کوچک و بزرگي را جز بر اساسِ حکمت و مصلحت انجام نمي‏دهد خواه اين مصلحت‏ها را بشناسيم يا خير. و نيز همه رويدادهاي خرد و کلانِ جهان با تدبير پروردگار و به اراده او انجام مي‏پذيرد که يکي از مهمترين آنها، حادثه غيبت امام مهدي‏عليه السلام است. بنابراين غيبت آن سرور نيز مطابق حکمت و مصلحت است اگرچه ما فلسفه آن را ندانيم.

امام صادق‏عليه السلام فرمود:

«بي‏ترديد براي صاحب الامرعليه السلام غيبتي است که هر اهل باطلي در آن به شک مي‏افتد.

راوي از علت غيبت سؤال کرد. حضرت فرمود:

غيبت به سبب امري است که اجازه نداريم آن را براي شما بيان کنيم. غيبت، سرّي از اسرار الهي است ولي چون مي‏دانيم که خداوند بزرگ حکيم است مي‏پذيريم که همه کارهاي او براساسِ حِکمت است و اگرچه علّت آن کارها براي ما معلوم نباشد». (1)

البتّه چه بسا انساني که همه افعال خداوند را حکيمانه مي‏داند و در برابر آنها سر تسليم فرود مي‏آورد، به دنبال دانستن راز و رمز بعضي از رويدادهاي عالم باشد تا به سبب علم به فلسفه يک پديده، آرامش نفس و اطمينان قلبي بيشتري يابد. بنابراين به بحث و بررسي پيرامون حکمت‏ها و آثار غيبت حضرت مهدي‏عليه السلام مي‏پردازيم و به روايات مربوط به آن اشاره مي‏کنيم:

1. تأديب مردم

وقتي امّت نسبت به پيامبر و امام قدر نشناسند و وظايف خود را در برابر او انجام ندهند بلکه اوامر او را نافرماني کنند، رواست که خداوند، پيشواي ايشان را از آنها جدا کند تا به خود آيند و در روزگار غيبت او، ارزش و برکت وجود او را دريابند و در اين صورت، غيبت امام به مصلحت امت است گرچه آنها ندانند و درک نکنند.

از امام باقرعليه السلام روايت شده:

«وقتي خداوند همراهي و همنشيني ما را براي قومي خوش ندارد ما را از ميان آنها برگيرد». (2)

2. استقلال و نبودن تحت پيمان ديگران

آنها که به دنبال ايجاد يک تحول و انقلاب هستند به ناچار در ابتدايِ قيام با بعضي از مخالفان، عهد و پيماني مي‏بندند تا بتوانند اهداف خود را دنبال کنند، ولي مهدي موعودعليه السلام آن مصلح بزرگي است که در راه برپايي انقلاب و حکومت عدل جهاني با هيچ قدرت ستمگري سازش نخواهد کرد زيرا که مطابق روايات فراوان او مأمور به مبارزه قاطع و آشکار با همه ظالمان است. به همين جهت تا آماده شدن شرايط انقلاب، در غيبت مي‏رود تا مجبور نباشد که با دشمنان خدا عهد و پيماني ببندد.

در روايتي از امام رضاعليه السلام علت غيبت اينگونه بيان گرديده است:

«براي اينکه آن زمان که با شمشير قيام مي‏کند، کسي بر عهده او (امام مهدي‏عليه السلام) بيعتي نداشته باشد». (3)

3. آزمايش مردم

امتحان کردن مردم يکي از سنّت‏هاي خداوند است. او بندگان خود را به اسباب گوناگون مي‏آزمايد تا ميزان استواريشان در مسير حق روشن شود. البتّه نتيجه امتحان براي خداوند معلوم است ولي در کوره آزمايشها اين بندگان هستند که ساخته مي‏شوند و به جوهر وجود خود پي مي‏برند.

امام کاظم‏عليه السلام فرمود:

«هنگامي که پنجمين فرزندم غايب شد، مواظب دين خود باشيد تا کسي شما را از آن بيرون نکند براي صاحب اين امر (امام مهدي‏عليه السلام) غيبتي خواهد بود که گروهي از پيروان او از اعتقاد خود دست بر مي‏دارند و اين غيبت، آزموني است که خداوند با آن بندگانش را امتحان مي‏کند». (4)

4. حفظ جان امام

يکي از عواملي که سبب کناره‏گيري پيامبران از قوم خود مي‏شد، حفظ جان خويش بود. آنها براي اينکه بتوانند در فرصتي ديگر رسالت خود را به انجام رسانند در شرايطي که مورد تهديد قرار مي‏گرفتند مخفي مي‏شدند همانگونه که پيامبر اسلام‏عليه السلام از مکّه بيرون رفت و در غار پنهان شد. البته همه اينها به دستور و اراده خداوند است.

درباره حضرت مهدي‏عليه السلام و علت غيبت او نيز در روايات متعدد چنين امري بيان شده است.

امام صادق‏عليه السلام فرمود:

امام منتظر، پيش از قيام خود، مدتي از چشم‏ها غايب خواهد شد. از علّت آن سؤال شد. حضرت فرمود: برجانِ خويش بيمناک است». (5)

هر چند شهادت آرزوي مردان خداست ولي شهادتي مطلوب است که در ميدان انجام وظيفه الهي و به صلاح جامعه و دين خدا باشد. امّا آنگاه که کشته شدن فرد به معني به هدر رفتن و از دست رفتن اهداف باشد، ترس از قتل، امري عقلي و پسنديده است. کشته شدن امام دوازدهم که آخرين ذخيره الهي است به معني فرو ريختن کعبه آمال و آرزوي تمام انبياء و اولياءعليهم السلام و تحقق نيافتن وعده پروردگار در تشکيل حکومت عدل جهاني است.

گفتني است که در روايات نکته‏هاي ديگري نيز درباره علّت غيبت امام دوازدهم‏عليه السلام بيان گرديده است که براي رعايت اختصار از ذکر آنها خودداري مي‏شود ولي آنچه مهم است اينکه همانگونه که پيش از اين گذشت؛ «غيبت»، سرّي از اسرار الهي است و علت اصلي و اساسي آن پس از ظهور آشکار خواهد شد و آنچه بيان شد عواملي است که در غيبت امام عصرعليه السلام تأثير گذار بوده است.

5. آمادگي و استعداد مردم

قانون عرضه و تقاضا در جوامع بشري همواره و در همه جا جاري است و عرضه مطابق تقاضا مي‏باشد. در غير اين صورت نظام زندگي به هم خورده و تعادل خود را از دست مي‏دهد. اين قانون تنها جنبه اقتصادي ندارد بلکه در مسائل اجتماعي نيز جاري است.بدون تقاضا، عرضه بي‏فايده است.

نياز به رهبر و پيشوا براي جامعه نيز از اين قاعده و قانون مستثني نبوده و در قالب استعداد و آمادگي مردم تحقق پيدا مي‏کند.

در دوران غيبت، مردم جهان به تدريج براي ظهور آن مصلح حقيقي و سامان‏دهنده وضع بشر، آمادگي علمي، عملي و اخلاقي پيدا مي‏کنند. روش آن حضرت مانند روش انبياء و اولياء درگذشته نيست تا مبتني بر اسباب و علل عادي و ظاهري باشد، بلکه روش او در رهبري بر جهان بر مبناي حقايق و حکم به واقعيات و ترک تقيه و… است، که انجام اين امور نياز به تکامل علوم و معارف و ترقي و رشد فکري و اخلاقي بشر دارد، به طوريکه قابليت براي حکومت واحد جهاني در راستاي تحقق احکام الهي فراهم باشد و جامعه بشري به اين مطلب برسد که هيئت‏هاي حاکمه با روش‏هاي گوناگون نمي‏توانند از عهده اداره امور برآيند و مکتب‏هاي سياسي و اقتصادي مختلف دردي را درمان نمي‏کنند، اجتماعات و کنفرانس‏ها و سازمان‏هاي بين‏المللي و طرح‏ها و کوشش‏هاي آن‏ها به عنوان حفظ حقوق بشر نمي‏توانند نقشي را ايفاء کنند و از تمام اين طرح‏ها که امروز و فردا مطرح مي‏شود مأيوس شود.

وقتي اوضاع و احوال اين گونه شد و مردم از تمدن منهاي دين، معنويت و انسانيت، کنوني به ستوه آمدند و تاريکي و ظلمت جهان را فرا گرفت، ظهور يک مرد الهي در پرتو عنايت حق، مورد استقبال مردم جهان قرار مي‏گيرد. در اين شرايط پذيرش جامعه از نداي روحانيِ يک منادي آسماني بي‏نظير خواهد بود، زيرا در شدّت ظلمت و تاريکي، درخشندگي نور نمايان‏تر مي‏گردد.

—————————–

(1) کمال الدین ج2، باب 44، ح11.

(2) علل الشرایع ص244، باب 179.

(3) کمال الدین ج2، باب 44، ح4.

(4) غیبت طوسی، فصل 5، ح284، ص237.

(5) کمال الدین ج2، باب 44، ح7.