- تكبر
يكى از صفات ناپسند اخلاقى كه احتمال نفوذ آن در مسئولان و حاكمان بسيار است، «تكبر و تفاخر» است. همان‌طور که امام على عليه‌السلام فخر و تكبر را از بدترين حالات و صفات حاكمان و واليان دانسته و مىفرمايد:
«و از پستترين حالات حاكمان نزد مرد شايسته اين است كه به آنان گمان عشق به فخر و خودستايى برده شود، و كارشان قيافه کبر و برترى‌جويى به خود گرفته باشد، و من ميل ندارم كه در خاطر شما بگذرد كه من به خودستايى علاقه مندم و عاشق شنيدن مدح و ثنايم، به حمد خدا اين گونه نيستم.» (1)
آن حضرت در كلام ديگرى، فخر را به عنوان آفت و آسیبی برای ریاست معرفی کردند:
«آفت رياست، فخر است.» (2)
انسانهاى شريف و با ظرفيت، هرگز فريفته پست و مقام دنيوى نشده و به سبب آن مبتلا به آفت تكبر و خودخواهى نخواهند شد. به گواه سخنی دیگر از امام على عليه‌السلام:
«افراد با شرف اگر به منزلتى هرچند بزرگ برسند از شادى تكبر نمىورزند؛ مانند كوهى كه بر اثر بادها نمىجنبد، و افراد پست با كمترين مقام از شدت شادى به غرور مبتلا مىشوند؛ مانند گياهى كه گذر نسيمى او را به حركت در مىآورد.»
به هر روى، راه مبارزه با اين آفت خطرناك اين است كه:
عظمت و كبريايى خداوند را در نظر داشته باشيم و بدانيم كه در محضر خداى بزرگ، جايى براى بزرگى كردن بندهاى ناچيز و بىمقدار كه حتىاختيار تنفس خود را نيز ندارد، نيست.
باید بدانیم که با رسیدن به یک مقام دنیوی و گرفتن حکم ریاست و حکومت بر یک بخش یا شهر یا استان و کشور، چیزی بر ارزش‌های فردی انسان افزوده نمی‌شود، بلکه فقط بار مسئولیت انسان سنگین‌تر می‌گردد. کسی که به سبب رسیدن به یک مقام دنیوی، با دیگران برخوردی متکبرانه داشته باشد، حماقت و نادانی خود را آشکار ساخته است:
«هر كه در امارت خود تكبّر كند، كم‌عقلى و حماقت خود را ظاهر كند.» (3)
و به فرموده امام علی علیه‌السلام هیچ دولتی ماندگار نیست و روزی از شخص پس گرفته می‌شود:
«دولت همچنان كه رو مىآورد پشت مىگرداند.» (4)
همچنين، به عاقبت كار متكبران بينديشيم كه چگونه در همين دنيا، خوار و ذليل مىشوند. امام على عليه السلام، در اينباره به مالك اشتر چنين توصيه مىكند:
«بپرهيز كه در بزرگى فروختن، خدا را هم نبرد خوانى و در كبريا و عظمت، خود را همانند او دانى كه خدا هر سركشى را خوار مىسازد و هر خودبينى را بىمقدار.» (5)
بايد به كمبودها و ناتوانىهاى خود، بيشتر توجه كرد. اگر انسان دركى واقعبينانه از خود داشته باشد، هرگز دچار كبر و غرور نخواهد شد. به تعبير زيباى امير مؤمنان عليه السلام:
«فرزند آدم را با غرور چكار؟ اولش نطفه، و آخرش مردار است، روزى خود را نمىدهد، و مرگش را از خود نمىراند!» (6)
————–
1- نهج البلاغة، صبحي صالح، خطبه 216.
2- تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 346.
3- تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 346.
4- تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 342.
5- نهج البلاغه، نامه 53.
6- نهج البلاغه، صبحی صالح، حكمت 454.
