فدک

• فدک
• حدود فدک

فدک قریه‌ای در حجاز است که تا مدینه دو روز و به قولی سه روز راه است. این قریه را در سال هفتم هجرت، خداوند از راه صلح به فَیء رسول خود در آورد. از این رو، فدک خالصه رسول خداصلی‌الله‌علیه‌وآله بود و یک چشمه آب جوشان و نخل‌های فراوانی داشت.

عبد الله بن حماد انصار روایت کرده است که در آمد سالیانه فدک، بیست و چهار هزار دینار بود. (1)

این درآمد در روایت دیگران، سالیانه هفتاد هزار دینار بود. (2)

با این حال، همواره موضوع فدک در طول تاریخ اسلام یکی از موضوعات حساس بود؛ و همانند ابزاری برای سنجش سطح مناسبات حاکمان سلطه‌گر با اهل بیت علیهم‌السلام و شیعیان به شمار می‌رفت. گاهی اوقات این قریه را به اهل بیت علیهم‌السلام و فرزندان خانواده پیغمبرصلی‌الله‌علیه‌وآله می‌دادند و زمانی دیگر از آنان پس می‌گرفتند. (3)

 

• صاحب فدک

گویند: رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله- به دستور خداوند که توسط جبرئیل به آن حضرت ابلاغ شد- فدک را به دخترش فاطمه سلام‌الله‌علیها به احتجاج با ابوبکر پرداخت و به او گفت: همانا رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فدک را به من بخشیده است. ابوبکر گفت: گواهانی می‌خواهم که ادعای تو را گواهی دهند.

به گفته طریحی، فدک از آن رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله بود؛ زیرا او و امیرالمؤمنان علی علیه‌السلام آنجا را گشودند و احدی همراه آن دو نبود. فاطمه سلام‌الله‌علیها در پی علی، حسن و حسین، ام ایمن و اسماء بنت عمیس که همسر ابوبکر بود، فرستاد. آنان نزد ابوبکر آمدند و گواهی دادند که هرچه فاطمه سلام‌الله‌علیها گفته و ادعا کرده درست است. عمر گفت: علی، همسر او است؛ حسن و حسین فرزندانش، ام ایمن کنیزش و اسماء بنت عمیس همسر جعفر بن ابی طالب بوده است و به نفع بنی هاشم گواهی می‌دهد و نیز خدمتکار فاطمه سلام‌الله‌علیها. در پی همه اینان علی علیه‌السلام گفت: اما فاطمه سلام‌الله‌علیها پاره تن رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله است و هر که او را بیازارد، رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله آزرده است و هر که او را تکذیب کند، رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله را تکذیب کرده است.

اما حسن و حسین فرزندان رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و سرور جوانان بهشت‌اند، هر که آن دو را تکذیب کند، رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله را تکذیب کرده است؛ زیرا اهل بهشت، همه راستگویند.

اما من؛ رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود- تو از من هستی و من از تو، تو در دنیا و آخرت برادر منی، هر که تو را رد کند، مرا رد کرده است و هر که از تو فرمان برد، مرا اطاعت کرده است و هر که از فرمان تو سرکشی کند، از من نافرمانی کرده است.

اما ام ایمن؛ رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله گواهی داده که او اهل بهشت است و برای اسماء بنت عمیس و فرزندانش دعا فرموده است. عمر گفت: شما همان‌گونه هستید که خود را بدان توصیف کردید؛ ولی گواهی کسی که نفع می‌برد، پذیرفته نیست.

علی علیه‌السلام گفت: اگر ما چنان هستیم که می‌دانیم و انکار نمی‌کنید و گواهی ما به نفع خودمان پذیرفته نیست و گواهی رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله هم پذیرفته نمی‌شود، پس انا لله و انا الیه راجعون. هرگاه که چیزی به نفع خود ادعا کنیم، از ما درخواست بینه می‌کنی؟! پس هیچ یاوری نباشد که یاری کند.

شما به سلطنت خداوند و سلطه رسولش یورش بردید و آن را بدون حجت و بینه از خانه او به خانه دیگری کشاندید «وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُون‏». (4)

ابوبکر حق نداشت از فاطمه سلام‌الله‌علیها بینه بخواهد؛ زیرا چنان‌که خواهیم دید، او به حکم نص قرآن کریم از هر گونه آلودگی پاکیزه است و نمی‌توان هیچ‌گونه احتمال خلافی به او نسبت داد، وانگهی فدک در دست فاطمه سلام‌الله‌علیها بود و خلیفه مدعی می‌بایست بینه بیاورد تا ادعایش را اثبات کند و بلکه گواهی وی باید به دلیل تعارض با قرآن رد می‌شد.

در این باره احتجاجات گسترده‌ای میان فاطمه سلام‌الله‌علیها از یک سو و خلیفه نخست و مشاور عالی او، عمر بن خطاب از سوی دیگر انجام شد که به تفصیل در کتاب‌های تاریخ، حدیث و کلام آمده است.

در این باره، افزون بر منابع مختلف می‌توانید به کتاب‌های: ترجمه دلائل الصدق، جلد 3، ص38-68 و الصحیحمن سیره النبی الاعظم صلی‌الله‌علیه‌وآله جلد18؛ ص 219- 285 مراجعه کنید.

به هر حال، تردیدی نداریم که فدک مال زهرا سلام‌الله‌علیها بود و دلایل فراوانی در اثبات این مدعا وجود دارد. آن بانوی گرامی نیز به این ادله در احتجاجات خود با سلطه وقت اشاره کرد.

فدک در دست زهرا سلام‌الله‌علیها بود و نماینده حضرت و کارگرانش در آنجا مشغول به کار بودند. مگر نه این است که مطابق قاعده ید، فدک در تصرف فاطمه سلام‌الله‌علیها بود و ایشان مالک آن بود.

1. فدک عطیه رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله به فاطمه سلام‌الله‌علیها بود.
2. فدک می‌توانست ارث فاطمه سلام‌الله‌علیها باشد و آن حضرت، روی همین موضوع تأکید کرد و به استناد آیات قرآنی ادعای ابوبکر را در نقل روایتی موهوم مبنی بر اینکه پیامبران ارث نمی‌گذارند، رد کرد.
3. فدک حق ذی القربی بود که به دستور خداوند و ابلاغ جبرئیل، رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله به فاطمه سلام‌الله‌علیها داد؛ چنان‌که از ابو سعید خدری، علی علیه‌السلام، عبد الله بن عباس، جعفر بن محمد علیه‌السلام عطیه عوفی، امام باقر علیه‌السلام و امام رضا علیه‌السلام روایت کرده‌اند که وقتی آیه: «وَ آتِ ذَا الْقُرْبى‏ حَقَّهُ». (5)

پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، فاطمه سلام‌الله‌علیها را خواست و فدک را به او داد.

در برخی روایات، عوالی هم بدان افزوده شده است. (6)

————————-

1- الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ج 6، ص 346؛ برای مطالعه بیشتر ر.ک: بحار الانوار، ج 17، ص 379؛ ج 29، ص 116.

2- الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ج 6، ص 346.

3- الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ج 6، ص 346.

4- سوره شعرا، آیه 227.

5- سوره اسراء، آیه 26.

6- تفسیر عیاشی، ج 2، ص 310؛ کشف الغمه، ج 1، ص476؛ عیون اخبار الرضاء علیه‌السلام، ج 1، ص 233؛ نور الثقلین، ج 5، ص 275.