- اشاره به نیاز امت به امام در قرآن
مسأله امامت و رهبری یک امر فطری و ضروری است که بشریت در طول تاریخ با آن مواجه بوده و خداوند هیچ‌گاه روی زمین را خالی از حجت نگذارده است و این، همان چیزی است که هم کتاب خدا (قرآن) و هم سنت پیامبر و هم عقل و خرد بدان گواهی می‌دهد.
بر اساس آیات وارده در این موضوع اینگونه استنباط می‌شود که: خداوند قادر، به مقتضای لطف و عنایت خداوندی خود از زمانی که بشر را آفریده، هرگز روی زمین را خالی از حجت نگذارده است، بلکه همیشه پیامبرانی را برایشان فرستاده و خلافت و حکومت روی زمین را به آنان ارزانی داشته تا مردمان را به راه راست و صراط مستقیم حق رهبری کنند، و جامعه‌ای سالم و صالح و خداشناس به وجود آورند، و تشخیص راه از چاه را به مردم بشناسانند، و در میان آنان به عدالت رفتار نمایند و با دلایل روشن و آشکار حق و حقیقت را بیان و شرایع آسمانی را پاس دارند.
آنان از راه تبلیغ و گفتگو با مردم اتمام حجت می‌کردند تا اگر کسانی دانسته و عمداً راه خلاف پیمایند، با آنان اتمام حجت شود، و برای وعده عذاب و کیفری که به آنها داده شده دلیل وجود داشته باشد، و کسی نتواند ایراد بگیرد که اگر رهبری الهی و آسمانی برای ما فرستاده می‌شد و دست ما را می‌گرفت و به سوی حق و حقیقت رهنمون می‌گشت، ما هرگز خلاف نمی‌کردیم.
به این وسیله تمامی راه‌های عذر بسته شده و دلایل حق به اندازه کافی بیان می‌گردد، و به ناآگاهان آگاهی، و به آگاهان اطمینان خاطر و تقویت قلب داده می‌شود.
در این زمینه آیات فراوانی در قرآن کریم وارد شده که برای روشن شدن مطلب به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
- در مورد اراده خداوند بر خلقت آدم علیه‌السلام و مسأله خلافت و جانشینی او در زمین در سوره «بقره»، آیه 30 چنین آمده است:
«(به خاطر بياور) هنگامى را كه پروردگارت به فرشتگان گفت: «من در روى زمين، جانشينى [نمايندهاى] قرار خواهم داد…». (1)
- در سوره «یونس»، آیه 47 در مورد بعثت پیامبران و بسط عدالت و خالی نبودن زمین از حجت و اینکه خداوند برای هدایت و راهنمایی هر امتی پیامبری فرستاده است تا آنان را به راه راست هدایت نموده و از انحراف و کجروی بازشان دارد، چنین آمده است:
«براى هر امّتى، رسولى است هنگامى كه رسولشان به سوى آنان بيايد، به عدالت در ميان آنها داورى مىشود». (2)
- در سوره «طه»، آیه 134، در مورد لزوم اتمام حجت و اینکه خداوند هرگز کسی و یا گروهی را بدون اتمام حجت عذاب نخواهد کرد، خطاب به پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله چنین آمده است:
«اگر ما آنان را پيش از آن (كه قرآن نازل شود) با عذابى هلاك مىكرديم، (در قيامت) مىگفتند: (پروردگارا! چرا پيامبرى براى ما نفرستادى تا از آيات تو پيروى كنيم، پيش از آنكه ذليل و رسوا شويم!)». (3)
- در سوره «اسراء» آیه 71، در مورد اینکه خداوند در هر عصر و زمانی برای هر قوم و ملتی، امام و پیشوایی قرار داده و در روز قیامت آنها را به همراه امام زمانشان فرا می‌خواند، تا درباره آنان به عدالت حکم شود، چنین آمده است:
«(به ياد آوريد) روزى را كه هر گروهى را با پيشوايشان مىخوانيم». (4)
- در سوره «رعد»، آیه 7 در مورد رسالت رسول گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و مسأله امامت و خلافت و جانشینی آن حضرت چنین آمده است:
«تو فقط بيمدهندهاى! و براى هر گروهى هدايتكنندهاى است!». (5)
و جالب توجه اینکه در تفسیر این آیه شریفه روایات بسیار زیادی از طرق شیعه و اهل سنت رسیده است که مقصود از: «منذر: بیم‌دهنده» رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و مقصود از: «هادی: هدایت‌کننده» علی‌بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام است.
در اینجا لازم است این نکته را توضیح دهیم که گر‌چه برخی از مفسران گفته‌اند که: صفت «منذر» و «هادی» که در آیه مذکور آمده است هر دو صفت، به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله بر می‌گردد، ولی این تفسیر بر خلاف ظاهر آیه و روایاتی است که طرق شیعه و سنی در تفسیر آن وارد شده است. زیرا:
اولاً- هدف آیه این است که بفهماند دعوت‌کننده دو تا است یکی دعوت‌کننده‌ای که کارش انذار است و دیگری دعوت‌کننده‌ای که کارش هدایت است.
و ثانیاً- انذار برای آن است که گمراهان و منحرفان را از بیراهه و انحراف به راه آورد و در متن صراط مستقیم حق قرار دهد، ولی هدایت برای این است که مردم را پس از به راه آمدن به پیش ببرد.
بنابراین، در حقیقت «منذر» همچون ایجادکننده است و «هادی» به منزله نگهدارنده و پیش‌برنده می‌باشد. و این همان چیزی است که ما از آن تعبیر به «رسول» و «امام» می‌کنیم. زیرا: «رسول» مؤسس و بنیانگذار شریعت و «امام» حافظ و نگهبان آن است.
—————–
1- «وَ إِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَليفَة…»؛ سوره بقره، آیه 30.
2- «وَ لِكُلِّ أُمَّةٍ رَسُولٌ فَإِذا جاءَ رَسُولُهُمْ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْ»؛ سوره یونس، آیه 47.
3- «وَ لَوْ أَنَّا أَهْلَكْناهُمْ بِعَذابٍ مِنْ قَبْلِهِ لَقالُوا رَبَّنا لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَيْنا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آياتِكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزى»؛ سوره طه، آیه 134.
4- «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»؛ سوره اسراء، آیه 71.
5- «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ»؛ سوره رعد، آیه 7.
