- امامت در قرآن
قبل از هر چیز باید توجه داشت که گرچه در قرآن کریم آیات چندی درباره مسأله «امامت» وارد شده و مورد استدلال دانشمندان اسلامی در باب «امامت عامه» قرار گرفته و جای هیچگونه شک و تردید در رابطه با اصل مسأله امامت برای احدی باقی نگذاشته است، اما در عین حال باید دانست که در قرآن کریم کلمه «امامت» وجود ندارد، ولی کلمه «امام» به صورت مفرد، و جمع آن «ائمه»، در دوازده مورد آمده است (و از آن می‌توان به عنوان اعجاز قرآن نام برد) که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
1- در سوره «بقره» درباره امامت حضرت ابراهیم علیه‌السلام چنین می‌فرماید:
«و چون ابراهيم را پروردگارش با كلماتى بيازمود، و وى آن همه را به انجام رسانيد، خدا به او فرمود: من تو را پيشواى مردم قرار دادم. ابراهيم پرسيد: از دودمانم چطور؟ فرمود: پيمان من به بيدادگران نمىرسد». (1)
2- در سوره «انبیاء» در مورد پیشوایی حضرت ابراهیم و اسحاق و یعقوب علیه‌السلام چنین می‌فرماید:
«و آنان را پيشوايانى قرار داديم كه به فرمان ما هدايت مىكردند، و به ايشان انجام دادن كارهاى نيك و بر پا داشتن نماز و دادن زكات را وحى كرديم و آنان پرستنده ما بودند». (2)
3- در سوره «سجده» درباره پیشوایان به حق و عادل، چنین می‌فرماید:
«و چون شكيبايى كردند و به آيات ما يقين داشتند، برخى از آنان را پيشوايانى قرار داديم كه به فرمان ما [مردم را] هدايت مىكردند». (3)
4- در سوره «فرقان» ضمن بیان ویژگی‌های «عبادالرحمن» و بندگان شایسته خدا، چنین می‌فرماید:
«و كسانىاند كه مىگويند: پروردگارا، به ما از همسران و فرزندانمان آن ده كه مايه روشنىِ چشمان [ما] باشد، و ما را پيشواى پرهيزکاران گردان». (4)
5- در سوره «قصص» در مورد وعده خداوند به مستضعفان که سرانجام در آینده تاریخ در زمان حضرت مهدی عج‌الله‌تعالی‌فرجه به حکومت خواهد رسید و بر سرتاسر جهان حکمفرمایی خواهند نمود، چنین می‌فرماید:
«و خواستيم بر كسانى كه در آن سرزمين فرو دست شده بودند منّت نهيم و آنان را پيشوايان [مردم] گردانيم، و ايشان را وارث [زمين] كنيم». (5)
در اینجا ذکر این نکته را ضروری می‌دانیم که گر چه کلمه «امام» در آیات یاد شده در مورد پیشوایی «پیشوایان به حق» به کار رفته است ولی در عین حال در آیات دیگری بر دین، شریعت و کتاب‌های آسمانی و پیشوایان گمراه، نیز اطلاق گردیده است. مانند:
«آرى! ماييم كه مردگان را زنده مىسازيم و آنچه را از پيش فرستادهاند، با آثار [و اعمال]شان درج مىكنيم، و هر چيزى را در كارنامهاى روشن برشمردهايم». (6)
«و [حال آنكه] پيش از آن، كتاب موسى، راهبر و [مايه] رحمتى بود». (7)
«[ياد كن] روزى را كه هر گروهى را با پيشوايشان فرا مىخوانيم». (8)
«و آنان را پيشوايانى كه به سوى آتش مىخوانند گردانيديم». (9)
«پس با پيشوايان كفر بجنگيد». (10)
البته ناگفته نماند که نفس کلمه «امام» به خودی خود مفهوم مقدسی ندارد زیرا چنان که گفتیم کلمه «امام» به معنای «پیشوایی و رهبری» است، و «پیشوا» کسی است که پیشتاز و پیشرو بوده و عده‌ای تابع و پیرو او باشند، -خواه عادل باشد و خواه باطل- و همانگونه که اشاره کردیم قرآن کریم هم کلمه «امام» را در هر دو مورد به معنای «پیشوا» به کار برده است، چنان که در یکجا در مورد پیشوایان به حق می‌فرماید:
«و آنان را پيشوايانى قرار داديم كه به فرمان ما هدايت مىكردند». (11)
و در جای دیگر در مورد پیشوایان باطل می‌فرماید:
«و آنان را پيشوايانى كه به سوى آتش مىخوانند گردانيديم». (12)
و در آیه دیگر درباره فرعون، کلمه‌ای نظیر کلمه امام بکار برده و می‌فرماید:
«روز قيامت پيشاپيش قومش مىرود و آنان را به آتش درمىآورد». (13)
—————-
1- «وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتي قالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمين»؛ سوره بقره، آیه 124.
2- «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَيْنا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إيتاءَ الزَّكاةِ وَ كانُوا لَنا عابِدين»؛ سوره انبیاء، آیه 73.
3- «وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ كانُوا بِآياتِنا يُوقِنُون»؛ سوره سجده، آیه 24.
4- «وَ الَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيَّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقينَ إِماما»؛ سوره فرقان، آیه 74.
5- «وَ نُريدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثينَ»؛ سوره قصص، آیه 5.
6- «إِنَّا نَحْنُ نُحْيِ الْمَوْتى وَ نَكْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ وَ كُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْناهُ في إِمامٍ مُبين»؛ سوره یس، آیه 12.
7- «وَ مِنْ قَبْلِهِ كِتابُ مُوسى إِماماً وَ رَحْمَة»؛ سوره احقاف، آیه 12.
8- «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِم» سوره اسراء، آیه 71.
9- «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ»؛ سوره قصص، آیه 41.
10- «فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْر»؛ سوره توبه، آیه 12.
11- «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا»؛ سوره انبیاء، آیه 73.
12- «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ»؛ سوره قصص، آیه 41.
13- «يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ فَأَوْرَدَهُمُ النَّارَ»؛ سوره هود، آیه 98.
