- تعریف علم اخلاق
با مراجعه به اصلی‌ترین منابع علم اخلاق در حوزه علوم اسلامی و دقت در موارد کاربرد آن در قرآن و احادیث، علم اخلاق را می‌توان به شرح زیر تعریف کرد:
«علم اخلاق، علمی است که صفات نفسانی خوب و بد و اعمال و رفتار اختیاری متناسب با آن‌ها را معرفی می‌کند و شیوه تحصیل صفات نفسانی خوب و انجام اعمال پسندیده و دوری از صفات نفسانی بد و اعمال ناپسند را نشان می‌دهد».
علم اخلاق علمي است كه از صفات نيك و زشت، پسند و ناپسند و ريشه‌ها و آثار آن‌ها درحوزه‌هاي فردي و اجتماعي سخن مي‌گويد و راه‌هاي كسب صفات نيك و مبارزه با صفات زشت را به انسان آموزش مي‌دهد.
بر اساس این تعاریف، علم اخلاق علاوه بر گفت‌وگو از صفات نفسانی خوب و بد، از اعمال و رفتار متناسب با آن‌ها نیز بحث می‌کند. غیر از این، راه‌کارهای رسیدن به فضیلت‌ها و دوری از رذیلت‌ها – اعم از نفسانی و رفتاری- را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد.
بنابراین، موضوع اخلاق، عبارت است از: صفات و اعمال خوب و بد، از آن جهت که برای انسان قابل تحصیل و اجتناب و یا انجام و ترک‌اند.
از آن‌جا که مبدأ و بازگشت رفتار و صفات خوب و بد انسان به روح و روان آدمی می‌باشد، نظر بعضی از عالمان اخلاق این است که این علم، انسان را به کمال و سعادت حقیقی خود(که همانا هدفِ اصلی خلقت جهان و انسان است) میرساند. تفسیر واقعی و تحقق این کمال و سعادت به آن است که انسان به قدر ظرفیت و استعداد خود، چه در صفات نفسانی و چه در حوزه رفتاری جلوه‌گاه اسماء و صفات الهی گردد؛ تا در حالی که همه جهان، طبیعی و بی‌اراده به تسبیح جمال و جلال خداوندی مشغول‌اند، انسان با اختیار و آزادی خویش، مقرّب‌ترین، گویاترین و کامل‌ترین مظهر الهی باشد.
علم اخلاق دانشی است که به آدمی می‌آموزد:
- خُلق‌های پسندیده و خوی‌های ناپسند کدام است؛
- راه پیراستن نفس از خُلق‌های ناپسند چیست؛
- روش آراستن نفس به سجایای پسندیده کدام است.
شایان ذکر است که منابع اصلی در علم اخلاق اسلامی؛ قرآن کریم، سنت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و ائمه معصومین علیهم‌السلام و عقل و شهود و فطرت آدمیان است.
