علل بروز جنگ‏هاى صليبى‏

• علل بروز جنگ‏هاى صليبى‏

1. انگيزه دينى و مذهبى‏

يكى از دلايل اصلى جنگ‏هاى صليبى برانگيختن شور مذهبى در اروپا به منظور اعطاى قدرت مجدد سياسى و مذهبى كليسا و تعميق مفاهيم سطحى مسيحيت بود. رهبران و متوليان كليساى مسيحى با برانگيختن احساسات مذهبى صليبيان نقش مؤثرى در احياى تفكر مذهبى غرب، بازگشت مجدد هيبت از دست رفته كليسا و پا گرفتن شعله‏هاى جنگ ايفا نمودند؛ چنان كه‏ پاپ اوربانوس با ايراد سخنرانى مهيج در مجمع كلرمونت فرانسه در سال 1095 ميلادى با بيان اينكه «اين است اراده خدا» موفق شد زمينه وحدت دو كليساى شرق و غرب را فراهم آورد.

مهم‏ترين هدف اتحاد كليساى مسيحى صرفاً جنگ با مسلمانان بود. احمد شلبى، محقق تاريخ تمدن اسلامى در تأييد اين مطلب مى‏نويسد:

تعجبى ندارد كه ما بر اين نكته تأكيد كنيم كه هدف فعاليت مذهبى در اين برهه از تاريخ مسيحيت، بيدار كردن احساس مذهبى از درون و نابودى اسلام بود كه براى مدتى طولانى علامت خطرى عليه مسيحيت اروپا بود.

2. اوضاع آشفته اروپا و مغرب زمين‏

وضعيت بد اقتصادى و فرهنگى اروپا شرايط دشوارى را براى مردم مغرب‏زمين ايجاد كرده بود.

قوانين دست و پاگير اجتماعى، نظام خشن ارباب و رعيتى، گرانى، قحطى و خشكسالى و رشد بيمارى‏هاى واگيردار موجب شد غربيان با علاقه‏اى وافر به سوى شرق اسلامى متمايل شوند و در جنگ‏هاى صليبى شركت جويند. بدين ترتيب آنان هم از رنج فقر و گرسنگى كاستند و هم از بند استثمار اربابان گريختند.

3. تحريك عواطف مسيحيان با ادعاهای دروغین‏

يكى از موارد مؤثر تحريك عواطف مسيحيان براى حمله به سرزمين‏هاى اسلامى، ادعاهای درويش مسيحى، پطرس زاهد مبنى بر آزار و اذيت زائران مسيحى بيت‏المقدس توسط مسلمانان بود. اين ادعاى دروغين بهانه‏اى شد تا مسيحيان را مترصد صف‏آرايى جنگ‏هاى صليبى نمايد و عزم آنان را در تنبيه مسلمانان و گرفتن سرزمين‏هاى مقدس جزم نمايد. اين در حالى است كه تسامح مسلمانان در طول تاريخ نسبت به اهل‏ذمه بسيار مهم و درخور توجه است. به جز مواردى اندك كه برخاسته از ميل خلفا و يا عناد متعصبان مذهبى بوده است، در ساير موارد همواره مسلمانان و حكمرانان اسلامى نسبت به اهل‏ذمه رفتارى مسالمت‏آميز داشته‏اند.

گفتنى است منابع اسلامى از عملكرد پر تسامح فرماندهان نظامى مسلمان در جنگ‏هاى صليبى نسبت به اسراى جنگ و يا صليبيان مغلوب گزارش‏هاى مفصلى به دست داده‏اند.

4. دلايل اقتصادى‏

دلايل و انگيزه‏هاى قوى چون كسب تجارت پر سود، رهايى از فقر و تنگدستى و گريختن از مشكلات اقتصادى داخلى، صليبيان را به سوى تصرف شهرهاى بزرگ اسلامى سوق داد. اشغال بيت‏المقدس و سلطه سياسى بر سواحل شام موجب شد، بازرگانان ونيزى و جنوايى‏ از پرداخت عوارض گمركى معاف شوند و افزون بر تجارت بى‏رقيب در سرزمين‏هاى فتح‏شده، بخشى از درآمد شهرها را نيز به خود اختصاص دهند.

 افزون بر اين، تصرف شهرهاى مرزى و گسترش سياسى سلطه غرب بر شهرهاى بزرگ تا فلسطين، ارتباط تجارى شرق و غرب را نيز تسهيل مى‏كرد. بنابراين چندان به گزاف نيست اگر بگوييم جنگ‏هاى صليبى اولين تجربه استعمار غرب بود كه براى بهره‏بردارى‏هاى همه‏جانبه اقتصادى صورت گرفت.

5. هرج و مرج داخلى جهان اسلام‏

در كنار عوامل بيرونى جنگ‏هاى صليبى، شرايط داخلى و آشفتگى‏هاى موجود در جهان اسلام نيز در تحريك صليبيان براى حمله به مرزها و شهرهاى اسلامى مؤثر بود.

تشتت سياسى جهان اسلام بر اثر نزاع سياسى و رقابت‏هاى خلفاى فاطمى و عباسى با يكديگر و آشوب‏ها و انقلاب‏هاى مذهبى در اقصى نقاط جهان اسلام و همچنين قدرت‏گيرى سلجوقيان، شرايط ناامن و مشكلات داخلى فراوانى را در مناطق تحت سلطه خلافت اسلامى به وجود آورد.

همه اين عوامل به انضمام انگيزه‏هاى قوى مذهبى و اقتصادى صليبيان، فرصتى مناسب براى تحقق اهداف مهاجمان بود. بنابراين جنگ‏هاى صليبى به مدت دو قرن جهان اسلام را درگير قتل و غارت نمود.