احتضار

• احتضار

احتضار یعنی در آستانه مرگ قرار گرفتن و زمانی که انسان آماده جان دادن و رفتن به عالم برزخ می­شود؛ این حالت به جهت حضور مرگ يا حضور فرشتگان براي قبض روح، احتضار نامیده شده است. به شخصی که در این حالت قرار می­گیرد محتضر گفته می­شود.

لحظه احتضار كه تمام حواس و مجاري ادراكي محتضر از دنيا قطع شده و محتضر در آستانه ورود به برزخ است.

از جمله ویژگی­های حالت احتضار این است که توبه در این حال پذیرفته نیست. زيرا در هنگام احتضار است كه همه احكام و تكاليف و از جمله تكليف توبه برداشته شده و هيچ عملي، اثر ندارد و از انسان پذيرفته نمي‏شود، چون در آن زمان انسان حواس و قوای درک خود را از دست داده و هيچ اختياري درباره امور دنيا ندارد و همه راه‏ها براي نجات به روي او بسته مي‏شود زیرا در آن لحظه اختیار و تکلیف ندارد. اما در روزهاي پايان زندگي، که دارای اختیار و انتخاب است همه تكاليف بر عهده اوست و بايد توبه كند و توبه‏اش نيز قبول مي‏شود.

حضرت صادق عليه السّلام فرمود: رسول خدا (ص) فرموده است: هر كه يك سال پيش از مرگش توبه كند خداوند توبه‏اش را می­پذيرد سپس فرمود: همانا يك سال زياد است هر كه يكماه پيش از مرگش توبه كند خدا توبه‏اش را می­پذيرد، سپس فرمود: يكماه نیز زياد است، هر كه يك هفته پيش از مرگش توبه كند خدا توبه‏اش را می­پذيرد، سپس فرمود: يك هفته نیز زياد است هر كه يك روز پيش از مرگش توبه كند خدا توبه‏اش را می­پذيرد، سپس فرمود: يك روز هم زياد است هر كه پيش از ديدار مرگ (ملك الموت) توبه كند خدا توبه‏اش را می­پذيرد. (1)

• مشاهدات محتضر

بنابر احادیث نورانی ائمه علیهم السلام انسان محتضر در هنگام مرگ اموری را مشاهده می­کند که انسانهای زنده در دنیا توان مشاهده آن را ندارند. طبق بیانات ائمه علیهم السلام محتضر در هنگام رفتن از این عالم پنج چیز را مشاهده می­کند:

1. جایگاه خود را در بهشت و یا دوزخ: در روایتی از امام صادق (ع) است که وقتی که جایگاه مومن را در بهشت برزخی به او نشان می­دهند، به ملائکه­ی مرگ خطاب می­کند که آیا به من اجازه می­دهید به خانواده­ی خود خبر دهم؟ می­گویند دیگر فرصتی نیست.

2. فرشته مرگ: دومین چیز از مشاهدات شخص محتضر، حضور حضرت عزرائیل (ع) یا ملائکه تحت فرمان او می­باشد. در هنگام احتضار ملائکه­ی رحمت و غضب صف می­کشند. اگر شخص محتضر از مومنین باشد ملائکه­ی رحمت به او بشارت داده و به خوش آمد می­گویند و همینطور برخورد بسیار خوبی با او خواهند داشت؛ و اگر اهل عذاب باشد از همان لحظه با او برخورد سختی می­کنند و عذاب او شروع می­شود.

3. پیامبر و ائمه علیهم السلام: امام صادق (عليه‏السلام) مي‏فرمايد: براي مؤمن در هنگام مرگ، رسول خدا، اميرالمؤمنين، فاطمه، حسن، حسين و ائمه طاهرين عليهم‏السلام تمثل يافته، نمودار مي‏شوند. به او گفته مي‏شود ایشان (عليهم‏السلام) رفقاي تو هستند. آنگاه او چشم مي‏گشايد و مي‏نگرد. در اين هنگام ندا كننده‏اي از جانب خداوند متعال ندا مي‏دهد: اي دلي كه آرام يافته‏اي به محمّد و اهل بيت او، به سوي پروردگارت شادمان برگرد. از ثواب و پاداش خرسند باش و در جمع بندگان من، يعني محمد و اهل بيتش داخل شو و در بهشت من در آي. در اين هنگام هيچ چيز محبوب‏تر از اين نيست كه روح از بدن مؤمن مفارقت كند و به نداكننده بپيوندد. (2)

4. شیاطین: چون احتضارآخرین مرحله­ی دنیا است، بعد از مرگ و در عالم برزخ دیگر شیطان نمی­تواند دسترسی داشته باشد بنابراین تمام تلاش او بر این است که بتواند انسان را در آخرین لحظات عمرش وسوسه کند. برای همین در این لحظه­ی آخر تمام توان خود را بکار می­برد که مومن را نسبت به اعتقادات خود در توحید و یگانگی خدا، در ایمان و ولایت امامان و در سایر اعتقادات دینی به شک بیندازد و ایمان را از او سلب کند.
5. اموال، اعمال، فرزندان: انسان هنگام مرگ مال و فرزندان و عمل خود را متمثّل مي‏بيند و به مال خود مي‏گويد: من براي كسب و اندوختن تو بسيار حريص و بخيل بودم. تو براي من چگونه­اي؟ مال در پاسخ گويد: به مقدار كفن از من برگير. سپس به فرزندان مي‏گويد: به خدا سوگند من شما را بسيار دوست داشته و حفاظت مي‏كردم. شما براي من چه مي‏كنيد؟ آنان مي‏گويند: تو را به قبر رسانده، در آن دفن مي‏كنيم. آنگاه به كردار خويش گويد: من به تو رغبتي نشان نمي‏دادم و برايم سنگين بودي. تو براي من چه مي‏كني؟ عمل انسان مي‏گويد: من در قبر و قيامت با تو خواهم بود، تا به حضور پروردگارت برسيم.

————————–

(1) اصول کافی ج4، ص242.

(2) نورالثقلين، ج 5، ص 577، ح 28.

(3) علم اليقين علامه مجلسی، ج 2، ص 1070.