- اهتمام قرآن به مسأله معاد
بیش از یک سوم آیات قرآن، ارتباط با زندگی ابدی و جهان دیگر داردکه می توان این آیات را در چهار گروه دسته بندی کرد:
- در یک دسته از آیات، بر لزوم ایمان به آخرت، تأکید شده است به عنوان نمونه قرآن کریم یکی از ویژگیهای محسنین ومومنین را ایمان و یقین به آخرت میداند:
«وَ الَّذينَ يُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ * آنان كه بدانچه به سوى تو فرود آمده، و به آنچه پيش از تو نازل شده است، ايمان مى آورند؛ و به آخرت يقين دارند. سوره بقره آیه4»؛
«الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ * آنان كه نماز برپا مىدارند و زكات مىدهند و به آخرت يقين دارند. سوره نمل آیه 3»؛
- در دسته ی دیگر، نتیجه انکار معاد و ایمان نیاوردن به آن را هشدار داده است:
«وَ أَنَّ الَّذينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ أَعْتَدْنا لَهُمْ عَذاباً أَليماً * همانا براى كسانى كه به آخرت ايمان نمىآورند عذابى پر درد آماده كردهايم.سوره اسراء آیه 10».
«بَلْ كَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَ أَعْتَدْنا لِمَنْ كَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعيراً * بلكه آنها رستاخيز را دروغ خواندند و براى هر كس كه رستاخيز را دروغ خوانَد آتشِ سوزان آماده كردهايم. سوره فرقان آیه11».
- در دستهی سوم، نعمتهای ابدی و همیشگی آخرت را به تصویر کشیده است: در سوره الرحمان از آیه 46 تا انتهای سوره به توصیف بهشت و نعمتهای بهشتی پرداخته است و همچنین در سوره واقعه و دهر به این موضوع پرداخته است:
«وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ * فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ * فيهِما عَيْنا تَجْرِيانِ * فيهِما مِنْ كُلِّ فاكِهَةٍ زَوْجانِ * مُتَّكِئينَ عَلى فُرُشٍ بَطائِنُها مِنْ إِسْتَبْرَقٍ وَ جَنَى الْجَنَّتَيْنِ دانٍ * فيهِنَّ قاصِراتُ الطَّرْفِ لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ *كَأَنَّهُنَّ الْياقُوتُ وَ الْمَرْجانُ * هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلاَّ الْإِحْسانُ * و برای هر كس كه از مقام پروردگارش بترسد دو باغ بهشتی است. كه داراى شاخساران میباشند. در آن دو باغ دو چشمه روان است. در آن دو باغ از هر ميوهاى دو گونه است. مومنان در بهشت بر بسترهايى كه آستر آنها از ابريشم درشت بافت است، تكيه زنند و چيدن ميوه از آن دو باغ به آسانى در دسترس است. در آن زنانی پاک چشم وجود دارد كه دست هيچ انسان و جنّى پيش از ايشان به آنها نرسيده است. گويى كه آنها ياقوت و مرجانند. مگر پاداش احسان جز احسان است؟ و غير از آن دو باغ، دو باغ ديگر نيز هست. كه از شدّت سبزى سيهگون مىنمايد. در آن دو باغ دو چشمه همواره جوشان است. در آن دو، ميوه و خرما و انار است.»
- در دسته چهارم ویژگیهای عذابهای جاودانی، بیان شده است:
«أَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِشِمالِهِ فَيَقُولُ يا لَيْتَني لَمْ أُوتَ كِتابِيَهْ * خُذُوهُ فَغُلُّوهُ .ثُمَّ الْجَحيمَ صَلُّوهُ .في سِلْسِلَةٍ ذَرْعُهاسَبْعُونَ ذِراعاً فَاسْلُكُوهُ . ِانَّهُ كانَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ الْعَظيمِ * فَلَيْسَ لَهُ الْيَوْمَ هاهُنا حَميمٌ * وَ لا طَعامٌ إِلاَّ مِنْ غِسْلينٍ * لا يَأْكُلُهُ إِلاَّ الْخاطِؤُنَ * و امّا كسى كه كارنامهاش به دست چپش داده شود به اوگويند: بگيريد او را و در غُل و زنجیركشيد. سپس او را ميان آتش اندازيد. پس در زنجيرى كه طول آن هفتاد ذراع است او را در بند كشيد. چرا كه او به خداى بزرگ ایمان نمیآورد. پس امروز در اينجا کسی او را حمايت نمیکند. و خوراكى جز چركابه ندارد. كه آن را جز خطاكاران نمىخورند. سوره الحاقه آیات20-27»
همچنین در آیات فراوانی رابطهی بین اعمال نیک و بد با نتایج اخروی آنها ذکر گردیده؛ و نیز با شیوههای گوناگونی امکان و ضرورت رستاخیز مورد تأکید و تبیین قرار گرفته و به شبهات منکران، پاسخ داده شده؛ چنانکه منشأ تبهکاریها و کج رویها فراموش کردن یا انکار قیامت و روز حساب، معرفی شده است.
«فَذُوقُوا بِما نَسيتُمْ لِقاءَ يَوْمِكُمْ هذا إِنَّا نَسيناكُمْ وَ ذُوقُوا عَذابَ الْخُلْدِ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ * پس به سزاى آنكه ديدار اين روز را از ياد برديد عذاب را بچشيد؛ ما نيز فراموشتان كرديم، و همچنین به سزاى آنچه انجام مىداديد عذاب جاودان را بچشيد. سوره سجده آیه 14»
از دقت در آیات قرآنی بدست میآید که بخش عمدهای از سخنان پیامبران و بحثها و جدالهای ایشان با مردم، اختصاص به موضوع معاد داشته است و حتی میتوان گفت که تلاش آنها برای اثبات این اصل، بیش از تلاشی بوده که برای اثبات توحید کرده اند زیرا اکثر مردم، سرسختی بیشتری برای پذیرفتن این اصل، نشان میدادهاند. علت این سرسختی را میتوان در دو عامل، خلاصه کرد: یکی غیبی و نامحسوس بودن مسائل مربوط به آخرت، و دیگری دنیاگرایی و میل به بی بند و باری و عدم مسئولیت، زیرا اعتقاد به قیامت و روز حساب، پشتوانهی نیرومند برای احساس مسئولیت و پذیرفتن محدودیتهای رفتاری و خودداری از ظلم و تجاوز و فساد و گناه است و با انکار آن، راه برای هوسرانیها و شهوت پرستیها و خودکامگیها باز میشود:
قرآن کریم با اشاره به این عامل می فرماید:
«اَیَحسَبُ الانسانُ اَن لَن نَجمَعَ عِظامَهُ * بَلی قادرینَ عَلی اَن نُسَوِّیَ بَنانَهُ * بَل یُریدُ الانسانُ لِیَفجُرَ اَمامَه * آيا انسان مىپندارد كه هرگز استخوانهايش را جمع نخواهيم کرد؟! آرى ما قادریم كه خطوط سر انگشتانش را بازسازىكنيم. ولى، انسان مىخواهد كه در مقابل او فساد و گناه كند. سوره قیامت آیات 5-3».
