- رابطه ایمان و عمل صالح
هرگاه نامی از ایمان برده میشود، در پی آن از عمل صالح سخن به میان میآید، به عنوان مثال در اکثر آیات که خطاب آن به افراد با ایمان است و یا نامی از ایمان بـرده شده است در خصوص عمل صالح هم صحبت میشود.
این نکته بیانگر آن است که ایمان و عمل صالح در آیین ما دو مقوله جدایی ناپذیر هستند.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) میفرمایند:
«چیزی محبوب تر از ایمان و عمل صالح و ترک کردن آنچه امر به ترک آن نشده نزد خداوند نیست». (1)
اگر انگیزه و ایمان صحیح در کار نباشد غالباً عمل آلوده میشود، اما اگر ریشههای درختِ عمل صالح از آب توحید و ایمان به الله سیراب گردد، کمتر ممکن است آفاتی همچون عجب، ریا، تظاهر و خود بینی، تقلب، و منّت گذاری و امثال آن به آن راه یابد و به همین دلیل قرآن مجید، غالباً ایمان و عمل صالح را با هم پیوند میدهد، چرا که پیوندشان یک واقعیت عینی و ناگسستنی است.
اسلام و شرع همه جا عمل صالح را میوه ی درخت ایمان میشمرد، چرا که عمل همیشه پرتوی از نیّات و عقاید آدمی است و همیشه شکل و رنگ آن را به خود می گیرد، نیّتهای ناپاک ممکن نیست عمل پاکی به وجود آورد و محصول مفیدی از خود نشان دهد چرا که عمل همیشه بازتاب نیّات و عقائد است.
لذا بر اساس آنچه در قرآن و روایات وارد شده است، انجام عمل نیك عمدهترین شرط ایمان است. در بسیاری از آیات قرآن، ایمان در كنار عمل نیكو مطرح شده است و در اكثر آنها بلافاصله پس از ایمان، عمل صالح و پسندیده مطرح شده است. اگرچه عمل نیك از عنصر ایمان نیست، ولی ایمان بدون عمل نیكو، سود و بهره مطلوب را در پی نخواهد داشت. بنابراین انجام عمل شایسته را می توان شرط بهره وری ایمان دانست.
در قرآن كریم آمده است:
« وَ أَمَّا مَنْ أمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلَهُ جَزاءً الْحُسْنى وَ سَنَقُولُ لَهُ مِنْ أَمْرِنا یُسْرا * و امّا هر كه ایمان آورد و كار شایسته انجام دهد، پاداشی نیكوتر خواهد داشت، و به فرمان خود، او را به كاری آسان وا خواهیم داشت. سوره کهف آیه 88».
قرآن ادعای مؤمن بودن را بدون عمل نیك، ادعایی دروغین می داند:
«وَ یَقُولُونَ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالرَّسُولِ وَ أَطَعْنا ثُمَّ یَتَوَلَّی فَرِیقٌ مِنْهُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ ما أُولئِكَ بِالْمُؤْمِنِینَ * و میگویند: به خدا و پیامبر او ایمان آوردیم و اطاعت كردیم. آنگاه دستهای از ایشان پس از این (اقرار) روی بر میگردانند، و آنان مؤمن نیستند. سوره نور آیه 47».
امام علی علیه السّلام نیز با همین بیان میفرماید:
«كسی كه به دستورات الهی عمل كند، فقط او است كه مؤمن است».
بنابراین از نظر اخلاق اسلامی ادّعای ایمان بدون پایبندی به دستورات الهی، گزاف و دورغین است؛ مگر آنكه فرد مؤمن قدرت و فرصت عمل را نداشته باشد.
عمل صالح بازتاب ایمان
اصولاً عمل صالح نمیتواند بدون ایمان، وجود پیدا کند و اگر هم گاهی افرادی بی ایمان، اعمال نیکی انجام دهند، بی شک محدود، ضعیف و استثنائی خواهد بود و به تعبیر دیگر برای اینکه عمل صالح به طور مستمر و ریشه دار انجام گیرد باید از عقیدهی پاک و اعتقاد صحیح سیراب گردد.
نیّت و عقیدهی انسان زیر بنای اعمال و کردار اوست. پس آنچه از او تعبیر به عمل صالح می گردد، اعمالی است که روح ایمان، انسان را به سوی انجام آنها سوق داده است.
————————
(1) بحار الانوار ج 64 ، ص 71.
