- به چه چیزی باید ایمان داشت
در نظام اسلام، ایمان به چیزی موجبات هدایت، و زمینهی آراستگی به فضایل اخلاقی و سیر معنوی را فراهم می سازد؟ یا به عبارت دیگر به چیزی باید ایمان داشت؟
اصلیترین چیزی که باید به آن ایمان آورد، بر پایه آنچه در قرآن و سنّت معصومان (علیهم السّلام) آمده به شرح زیر است.
- ایمان به عالم غیب:
قرآن كریم یكی از شروط بهرهمندی و هدایتیابی از كتاب الهی را، ایمان به غیب و قوای غیبی یعنی ملائكه میداند و در این باره میفرماید:
«ذلِكَ الْكِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدیً لِلْمُتَّقِینَ؛ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ… * اين است كتابى كه در حقانيت آن هيچ ترديدى نيست و مايه هدايت تقواپيشگان است؛ آنان كه به غيب ايمان مىآورند. سوره بقره آیات 2و3».
«غيب» در اصل به معناي چيزي است كه پوشيده و پنهان است و چون عالم ماوراي محسوسات از حس ما پوشيده است، به آن غيب گفته ميشود. غيب و شهود دو نقطه مقابل يكديگرند، شهود عالم محسوسات است و جهان غيب ماوراي حس است.
مؤمنان مرز جهان ماده را شكافته، و خويش را از چهار ديوارى آن گذراندهاند، آنها با اين ديد وسيع با جهان فوق العاده بزرگترى ارتباط دارند در حالى كه مخالفان آنها اصرار دارند انسان را همچون حيوانات در چهار ديوارى جهان ماده محدود كنند، و اين سير قهقرايى را تمدن و پيشرفت و ترقى نام مىنهند! در مقايسه درك و ديد اين دو، به اينجا مىرسيم كه «مؤمنان به غيب» عقيده دارند.
اعتقاد یک مومن این است که جهان هستى از آنچه ما با حس خود درك مىكنيم بسيار بزرگتر و وسيعتر است، سازنده اين عالم آفرينش، علم و قدرتى بى انتها، و عظمت و ادراكى بى نهايت دارد، او ازلى و ابدى است. و عالم را طبق يك نقشه بسيار حساب شده و دقيق پىريزى كرده، در جهان انسانها، روح انسانى فاصله زيادى ميان آنان و حيوانات ايجاد كرده، مرگ به معنى فنا و نابودى نيست، بلكه يكى از مراحل تكاملى انسان و دريچهاى است به جهان وسيعتر و پهناورتر.
در حالى كه يك فرد مادى معتقد است جهان هستى محدود است به آنچه ما مىبينيم و علوم طبيعى براى ما ثابت كرده است: قوانين طبيعت يك سلسله قوانين جبرى است كه بدون هيچگونه نقشه و برنامهاى پديد آورنده اين جهان است، نيروى خلاقه عالم حتى به اندازه يك كودك خردسال هم عقل و شعور ندارد، بشر جزئى از طبيعت است و پس از مرگ همه چيز پايان مىگيرد، بدن او متلاشى مىگردد، و اجزاى آن بار ديگر به مواد طبيعى مىپيوندند، بقايى براى انسان نيست و ميان او و حيوان چندان فاصلهاى وجود ندارد.
آيا اين دو انسان با اين دو طرز تفكر با هم قابل مقايسهاند؟! آيا خط سير زندگى و رفتار آنها در اجتماع يكسان است؟
اولى نمىتواند از حق و عدالت و خير خواهى و كمك به ديگران صرف نظر كند، و دومى دليلى براى هيچگونه از اين امور نمىبيند، مگر آنچه در زندگى مادى او براى امروز يا فردا اثر داشته باشد، به همين دليل در دنياى مؤمنان راستين برادرى است، تفاهم، پاكى و تعاون؛ در حالى كه در دنيايى كه ماديگرى بر آن حكومت مىكند، استعمار است و استثمار، خونريزى، غارت و چپاول.
بنابراین ايمان به غيب در اينجا، اشاره به ايمان به ذات پاك پروردگار، عالم وحى و رستاخيز و جهان فرشتگان و به طور كلى آنچه ماوراى حس است، شامل مىشود.
- ایمان به خداوند و یگانگی او:
قرآن كریم در طی آیات متعددی ضرورت ایمان به خداوند را یادآور می شود؛ از جمله می فرماید:
«فَامِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ * پس به خدا و پيامبر او و آن نورى كه ما فروفرستاديم ايمان آوريد، و خدا به آنچه مىكنيد آگاه است. سوره تغابن آیه 8».
رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) در پاسخ كسی كه از علامتهای ایمان پرسید، فرمود:
نشانههای ایمان چهار چیز است:
«اقرار به یگانگی خداوند، و ایمان به او، و ایمان به كتاب او، و ایمان به رسولان الهی».
- ایمان به معاد و چگونگی آن:
ایمان به معاد و چگونگی آن نقش ضمانت اجرایی برای میزان كارآمدی اخلاق اسلامی را ایفا میكند.
قرآن كریم نیز پس از ایمان به خداوند و یگانگی او بیشترین تأكید را بر معاد و چگونگی آن، از قبیل ایمان به سؤال در قبر، عذاب در قبر، روز رستاخیز، حسابرسی در قیامت، وجود میزان برای سنجش اعمال، عبور از صراط و باور به بهشت و دوزخ، دارد.
در زیر به بعضی آیات و روایات اشاره می شود؛ قرآن كریم در این باره می فرماید:
«إِنَّ الَّذِینَ امَنُوا وَ الَّذِینَ هادُوا و الصّائبون و النّصاری مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ * در حقيقت، كسانى كه به اسلام ايمان آورده، و كسانى كه يهودى شده‌اند، و ترسايان و صابئان، هر كس به خدا و روز معاد ايمان داشت و كار شايسته كرد، پس اجرشان را پيش پروردگارشان خواهند داشت، و نه بيمى بر آنان است، و نه اندوهناك خواهند شد. سوره بقره آیه 62».
امام صادق (علیه السّلام) می فرماید: «ایمان آن است كه آدمی دین حق را به دل بشناسد و به زبان اقرار كند و به اعضای تن وظایف آن را انجام دهد و به عذاب قبر و منكر و نكیر و زنده شدن پس از مرگ و حساب و صراط و میزان اقرار داشته باشد و اگر بیزاری از دشمنان خدای عزّوجلّ نباشد، ایمانی وجود ندارد».
- ایمان به رسالت انبیا و كتب آسمانی:
یكی از مبانی بهرهمندی از تعالیم دینی، باور به عجز آدمی در شناسایی درست كمال و سعادت خویش و گزینش ابزار و روشهای صحیح برای رسیدن به آن است.
به حتم كسی كه در این حقیقت تردید دارد، نمیتواند به رسالت انبیاء و محتوای دعوت آنان ایمان و اطمینان داشته باشد و بدون اعتماد و اطمینان، از خیراندیشی هیچ خیرخواهی نمیتوان بهره چست.
بر همین مبنا در اخلاق اسلامی تكیه فراوانی بر ایمان به رسالت رسولان و كتب ایشان شده است. از طرفی چون همهی آنان رسالت و هدف واحدی را جستجو میكردهاند، ایمان به
مجموعه آنان توصیه شده است.
در قرآن كریم آمده است:
«ءَامَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْهِ مِن رَّبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ كلٌّ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ مَلَئكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِه * پيامبر به آنچه خدا بر او نازل كرد ايمان آورده و مؤمنان نيز همه به خدا و فرشتگان خدا و كتب و پيغمبران خدا ايمان آوردند. سوره بقره آیه 285».
- ایمان به امامت و امامان (علیهم السّلام):
براساس مبانی كلامی شیعه ایمان به جریان امامت، شرط رستگاری و از پایههای اخلاق اسلامی است.
روایات فراوانی در منابع حدیثی شیعه در این باره وجود دارد. علاوه بر این روایات، این امر را با استفاده از قرآن و بهره گیری از حوادث مسلّم تاریخی در تفسیر آن میتوان اثبات كرد.
در قرآن كریم آمده است:
«الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ كَفَرُوا مِنْ دِینِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِیناً * امروز دين شما را برايتان كامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانيدم، و اسلام را براى شما به عنوان دین برگزيدم. سوره مائده آیه3».
دو پرسش اساسی درباره این آیه مطرح است: اولاً: روز مورد نظر چه روزی است؟ ثانیاً حادثهای كه در آن روز اتفاق افتاد و موجب كمال دین و تمام شدن نعمت خداوند بر بندگانش شد، چه بوده است؟
براساس شواهد تاریخیِ غیرقابل انكار و مورد قبول همهی فِرَق اسلامی، آن روز، روز هجدهم ذی الحجه سال دهم هجری است و حادثهای كه در آن روز در غدیر خم اتفاق افتاد، یعنی انتخاب امام علی (علیه السّلام) از سوی پیامبر (صلّی الله علیه و آله) به جانشینی خویش و شروع جریان امامت.
اكنون باتوجه به آنچه درباره ضرورت ایمان به رسالت انبیا و محتوای كتاب آنها كه در اصطلاح از آن به (دین) یاد میكنیم، و با عنایت به مفاد آیهی پیش، مبنی بر این كه جریان امامت جزء كامل كنندهی دین است و دین بدون آن ناقص خواهد بود، از منظر قرآن كریم ایمان به امامت نیز امری لازم بوده و از پایه های مستحكم اخلاق اسلامی محسوب میگردد.
