- عبادات
قرآن کریم در سوره ذاریات آیه 56 هدف از آفرینش جنیان و انسانها را تنها یک چیز معرفی میکند و آن «عبادت و بندگی خداوند» است؛ آنجا که میفرماید: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ * من جنّ و انس را نيافريدم جز براى اينكه عبادتم كنند.» اما چگونگی این عبادت را چه کسی باید تعیین کند؟ عبادت خداوند که موجب قرب و نزدیکی به خداوند مهربان است چگونه حاصل میشود؟ آیا هر کسی به هر شکلی میتواند خداوند را عبادت کند؟ مسلما خیر؛ چرا که آن کسی که خود دعوت به عبادت و بندگی نموده خود نیز باید روش آن را معین کند چرا که در غیر این صورت ابلیس نباید از درگاه الهی رانده میگشت وقتی خداوند به او فرمان سجده بر آدم را داد و او سر باز زد به خداوند عرضه داشت: مرا از سجده بر آدم معاف دار! خداوند در پاسخ فرمود: من به عبادت تو هیچ احتیاجی ندارم؛ عبادت من آن گونه ایست که من بخواهم نه آن گونه که تو بخواهی! (1) بنابراین باید ببینیم در راه بندگی، خداوند چگونه عملی را از ما میخواهد. آموزه های قرآن و اهل بیت هم، به عنوان دو یادگار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آ له و سلم که هیچ وقت از یکدیگر جدا نمیشوند، دستورالعمل جامع بندگی پروردگار مهربان است. بر همین اساس است که فقهای بزرگوار در عصر غیبت حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف که از خرمن معارف ناب اهل بیت عصمت و طهارت توشهها برچیدند سعی در رساندن آموزه های حیات بخش قرآن و اهل بیت به مردم را دارند تا مردم راه بندگی را استوار طی کنند.
بعد از حاصل شدن طهارت به وسیلة وضو یا غسل و یا تیمم شخص صلاحیت حضور در محضر مهربان بی همتا را پیدا میکند. به همین خاطر بعد از بیان اصول طهارت و پاکیزگی نوبت به بیان مسائل عبادات میرسد. عباداتی که راه را برای رسیدن به کمال و قرب به خداوند هموار میسازد.
در فقه اسلامی عبادات به دو دستة کلی تقسیم شدهاند:
- برخی از اعمال مورد رضایت خداوند است و در نتیجه خداوند به کسی که آن را انجام دهد پاداش عطا میکند که به آن ثواب نیز گفته میشود. اما ثواب الهی دارای یک شرط بسیار مهم است و آن «قصد قربت» میباشد. یعنی موقعی به کسی ثواب تعلق میگیرد که تنها و تنها برای بد ست آوردن رضایت خداوند این عمل را انجام داده باشد و هیچ منظوری دیگر مانند تحسین مردم، شهرت و… در میان نباشد در چنین حالتی خداوند به چنین فردی پاداش عطا مینماید. این گونه اعمال را عبادت به معنای عام مینامند. مانند تطهیر مسجد از نجاست (از واجبات) و اطعام طعام و نکاح (از مستحبات).
- در مقابل دستة اول این دسته قرار دارد. توضیح آنکه برخی از عبادات و اعمال باید به صورت صحیح انجام شوند تا رفع تکلیف شود مانند نماز و روزه ؛ در این موارد قصد قربت و رضایت خداوند تنها موجب پاداش و ثواب الهی نمیگردد، بلکه موجب صحت عمل است یعنی تا اخلاص در نیت نباشد آن عمل اصلا محقق نشده است در نتیجه موجب رفع تکلیف نمیشود. بنابراین در این گونه اعمال قصد قربت علاوه بر ثواب الهی، شرط صحیح بودن آن عمل است. این گونه اعمال را عبادت به معنای خاص مینامند.
از اینجا تفاوت بین دو دسته روشن میشود؛ در عبادت به معنای عام قصد قربت موجب ثواب و پاداش الهی است در نتیجه اگر کسی به هر دلیل دیگری آن عمل را انجام داد ولی بدون نیت رضایت خداوند، میتواند عمل او صحیح باشد، اما دیگر ثوابی به او داده نمیشود؛ بخلاف دستة دوم که صحیح بودن عمل، وابسته به قصد قربت میباشد و عمل بدون آن صحیح نیست.
مهمترین عناوین در بخش عبادات در کتابهای فقهی عبارت است از:
– طهارت (توضیح و آداب آن گذشت)
– نماز
– روزه
– حج
در ادامه به توضیح مختصری هر یک می پردازیم.