- بهشت
اگر رابطهاى ميان مادر و جنینی كه در شكم اوست برقرار شود و بتوانند با هم سخن بگويند، هيچ مادرى قادر نخواهد بود منظره لذت بخش و دلانگيز لحظه طلوع يا غروب آفتاب را در كنار يك درياچه زيبا كه گرداگرد آن را درختان سر سبز فرا گرفته و بيدهاى مجنون با شاخههاى آويزان خود امواج درياچه را نوازش مىدهند بازگو كند.
او هرگز نمىتواند نسيم روح افزاى آميخته با عطر گلها را كه پيام آشنايى از لابهلاى آن به گوش جان مىرسد شرح دهد.
جنين كه جز با يك مشت خون و گوشت سر و كار ندارد چگونه مىتواند اين مفاهيم را درك كند؟
شرح نعمتهاى بهشت و دردهاى جانكاه كيفرهاى دوزخ براى ما كه در جنين اين دنيا زندگى مىكنيم درست همين گونه است.
اصولًا كلمات ما كه براى اين زندگى محدود ساخته شده‌اند عاجزتر و ناتوانتر از آنند كه بتوانند حقايقى را كه در بيرون دايره اين زندگى است شرح دهند.
الفاظ و كلمات ديگر و احساس و ديد و درك ديگرى لازم است تا بتوان از آنها سخن گفت و يا سخن شنيد.
چه زيبا مىگويد قرآن مجيد:
«فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ * هيچ كس درك نمىكند چه نعمتهايى كه مايه روشنى چشمهاست براى تو (در آن سرا) نهفته شده است! سوره سجده آيه 17».
و در آن حديث پرمعنى مىخوانيم:
«در آنجا چيزهايى است كه هيچ چشمى نديده، هيچ گوشى نشنيده و حتى از لابهلاى پردههاى خيال هيچ كس نگذشته است». (1)
و اگر مفهوم وسيع «هيچ كس» را در نظر بگيريم آنگاه به اهميت موضوع آشناتر خواهيم شد!
در روز رستاخیز، آدمیان پس از طی مراحلی که قبلاً به آن اشاره شد، به دو گروه تقسیم میشوند: آنان که اهل ایمان و عمل صالح بوده و این مراحل را با موفقیت سپری کردهاند، به بهشت وارد میشوند و اهل کفر و نفاق و زشتکاری، به دوزخ در میغلتند.
اعتقاد به بهشت و دوزخ از جمله عقاید قطعی و تردید ناپذیر اسلامی است که صدها آیه و حدیث بر صحت آن گواهی میدهند.
- نامهای بهشت در قرآن
بهشت کانون نعمتهای روحانی و جسمانی در آخرت است که مؤمنان نیکوکار و پرهیزکاران خداجو در آن وارد شده، تا ابد در آن خواهند بود.
شایعترین واژهی که در قرآن به بهشت اشاره میکند، واژه «جنة» است که در بیش از 100 آیه، به کار رفته است. «جنة» به معنای باغ و بوستان، از ریشه «جَنَّ» به معنای پوشانیدن است و باغ را از آن رو «جنة» می نامند که معمولا درختان آن زمین را می پوشاند.
چنین مینماید که نامگذاری بهشت به جنة (باغ) با این حقیقت پیوند دارد که تفرج در بوستانهای خرم، که سراسر پوشیده از درختان زیبا و شاخسارهای شاداب و پرطراوت است، یکی از لذت بخشترین نعمتهای دنیوی است که طبع هر انسانی آن را می پسندد. بی تردید، چهره حقیقی بهشت بسیار والاتر از بوستانهای دنیوی است، اما از آنجا که ما تجربه ملموسی از آن نداریم، قرآن ما را از رهگذر مفهوم آشنای «باغ»، به مناسبترین وجه ممکن، با آن حقیقت آشنا ساخته است.
علاوه بر واژه جنة، قرآن کریم از نامهای دیگری نیز، برای اشاره به بهشت، استفاده کرده که در بحث «مراتب و مقامات بهشت» به آن خواهیم پرداخت.
- مقامات بهشت
پاداش (و کیفر) اخروی چیزی جز تجسم اعتقادات و اعمال انسان نیست. از سوی دیگر، تردیدی نداریم که همهی اهل بهشت، از جهت اعتقاد و عمل، در یک رتبه قرار ندارند. بنابراین، وجود مراتب و مقامات گوناگون بهشتی ضرورتی است تا هر شخص به فراخور مرتبه ایمانی و عملی خویش در یکی از آنها قرار گیرد. این واقعیت در برخی آیات قرآن مورد اشاره اجمالی قرار گرفته است.
از سوی دیگر، قرآن کریم از بهشت با تعابیر مختلفی یاد می کند و آن را «بهشت جاودانگی» (2)، «بهشت استقرار و ثبات» (3)، «بهشت آرامش و سکونت» (4) و «بهشت فردوس» (5) مینامد. گروهی بر این اعتقادند که این تعابیر گوناگون به مراتب و مقامات مختلف بهشت اشاره دارد.
در احادیث اسلامی نیز نکاتی در این باره یافت می شود. در حدیثی از پیامبر خدا (ص) روایت شده است:
«بهشت دارای صد مرتبه است که میان هر دو مرتبه فاصله ای همچون فاصله آسمان و زمین است و فردوس بالاترین درجه ی بهشت است که از آن نهرهای چهارگانه بهشت می جوشد؛ پس هر گاه از خداوند طلب می کنید، فردوس را بخواهید». (6)
- گستره بهشت
برخی آیات قرآن کریم از گسترهی وسیع بهشت حکایت دارند:
«سَابِقُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا کَعَرْضِ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ *
برای رسیدن به آمرزش از پرودگارتان و بهشتی که پهنایش چون پهنای آسمان و زمین است و برای کسانی آماده شده که به خدا و پیامبرانش ایمان آورده اند، بر یکدیگر سبقت جویید. سوره حدید آیه 21».
به اعتقاد بسیاری از مفسران، مقصود از «عرض» در این آیه، مفهوم هندسی آن که در مقابل طول (و ارتفاع) قرار میگیرد نیست، بلکه مقصود همان معنای لغوی آن، یعنی «پهنه» و «وسعت» است؛ یعنی وسعت بهشت به اندازهی وسعت آسمان و زمین دنیوی است. این احتمال نیز وجود دارد که تعبیر «کَعَرْضِ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ» کنایه از وسعت غیر قابل تصور بهشت باشد، زیرا ذهن بشر گستردهای وسیعتر از پهنای آسمان و زمین (که تمام فضای قابل شناخت اطراف زمین را شامل میشود) سراغ ندارد؛ بنابراین، برای بیان عظمت بهشت، گسترهی آن همانند گسترهی زمین و آسمان دانسته شده است.
——————
(1) صدوق، من لا يحضره الفقيه، جلد 1، صفحه 295، حديث 905.
(2) قُلْ أَ ذلِكَ خَيْرٌ أَمْ جَنَّةُ الْخُلْدِ الَّتي وُعِدَ الْمُتَّقُون؛ سوره فرقان آیه 15.
(3) أُولئِكَ لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهارُ؛ سوره کهف آیه 31.
(4) أَمَّا الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوى؛ سوره سجده آیه 19.
(5) إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ كانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلا؛ سوره کهف آیه 107.
(6) طبرسی، مجمع البیان، ج 3، ص 498.
