- راه‌های دوام توبه و عدم بازگشت به گناه
پس از توبه، این مسأله مهم است که توبه کننده به گناهان گذشته بازگشت نکند. توبه باید پابرجا و دائم باشد؛ هر کس از گناهی توبه می‌کند باید کمال مراقبت را به خرج دهد که توبه را نشکند و بر تعهّد خود در پیشگاه خدا نسبت به ترک آن، باقی بماند. به تعبیر دیگر، اگر بعد از توبه از گناه، هنوز انگیزه انجام آن در اعماق دل و جان انسان باقی مانده باید با آن به مبارزه برخیزد و جهاد با نفس را جزء برنامه خویش قرار دهد و به این ترتیب هم در صفّ تائبان باشد و هم در صفّ مجاهدان.
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌واله در بیان نشانه‌های فرد توبه‌کار فرمودند:
«عَلامَةُ التَّائِبِ فَأَرْبَعَةٌ النَّصِیحَةُ لِلَّهِ فِی عَمَلِهِ وَ تَرْکُ الْبَاطِلِ وَ لُزُومُ الْحَقِّ وَ الْحِرْصُ عَلَی الْخَیْرِ؛ (1)
نشان توبهكار چهار چيز است: بىغل و غش براى خدا كار كردن، ترك باطل، دست نكشيدن از حق، و حرص بر خير.»
مطابق با این سخن ارزشمند از رسول گرامی اسلام، برای دوام توبه رعایت امور و دستوراتی لازم است:
1- جدا شدن از محیط گناه و عدم شرکت در مجالس معصیت، چرا که توبه‌کار در آغاز امر آسیب‌پذیر است و مانند بیماری است که تازه از بستر برخاسته، و اگر با پای خود به مناطق آلوده به میکرب‌های بیماری‌زا رود، احتمال آلودگی مجدّد او به بیماری فراوان است؛ همچون معتادی است که ترک اعتیاد به مواد مخدّر نموده ولی هرگاه به مناطق آلوده برگردد، به سرعت آلوده می‌شود.
2- توبه‌کار باید در دوستان و معاشران خود تجدید نظر کند؛ هرگاه در گذشته کسانی بوده‌اند که او را تشویق به گناه می‌کردند، از آن‌ها شدیداً فاصله گیرد.
3- هر زمان وسوسه‌ها و انگیزه‌های آن گناه در فرد پیدا می‌شود، به ذکر خدا روی آورد، چرا که به فرموده خداوند در سوره رعد، آیه 28: «اًلا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب؛ ذکر خدا مایه آرامش دل‌ها است.»
4- فرد باید همواره درباره آثار زیان‌بار گناهی که آن را ترک گفته بیندیشد و آن آثار را پیش چشم خود قرار دهد، مبادا بر اثر غفلت از آن و فراموش کردن اثرات مرگبار آن گناه، بار دیگر انگیزه‌ها در او رشد کند، و وسوسه‌ها از هر سو به قلب او هجوم آورد.
5- در داستان‌های پیشینیان و کسانی که بر اثر گناهان مختلف گرفتار مصائب دردناکی شدند، بیندیشد، و سرگذشت آن‌ها را از نظر بگذراند، حتّی در حالات انبیاء و پیامبران معصومی که گاه گرفتار لغزش ترک اولی شدند، مطالعه کند؛ مثلاً، ببیند که چه امری سبب شد آدم علیه‌السلام با آن مقام والایش از بهشت رانده شود، یا حضرت یونس علیه‌السلام مورد خشم قرار گیرد، و به زندان شکم ماهی فرستاده شود. مطالعه این امور بی‌شک وسوسه‌ها را کم می‌کند، و به توبه دوام و ثبات می‌بخشد.
6- به عقوبت‌ها و مجازات‌هایی که بر یکایک از گناهان وعده داده شده بیندیشد، و این احتمال را از نظر دور ندارد که تکرار گناه بعد از توبه ممکن است مجازات شدیدتری داشته باشد. و نیز به الطاف و عنایات الهی که در انتظار توبه کاران است و شامل حال او نیز شده است توجّه کند و دائماً به خود تلقین نماید. بکوشد، این عنایات و الطاف را حفظ کند، و این مقام والایی که خداوند نصیب وی کرده است به آسانی از دست ندهد.
7- باید وقت شبانه‌روزی خود را با برنامه‌های صحیح پر کند، برنامه تلاش برای زندگی آبرومند، برنامه عبادت و بندگی خدا و برنامه سرگرمی‌های سالم؛ زیرا بیکاری و خالی ماندن اوقات از برنامه، بلای عظیمی است که زمینه را برای وسوسه‌های بازگشت به گناه فراهم می‌سازد.
———–
1- تحف العقول، ص 20.
