· تناسب نام ها و حوادث قیامت
در قيامت حوادث گوناگون، شيرين و سرورآفرين و تلخ و كمرشكن، مانند آشكار شدن حق، كنار رفتن پردهها، روشن شدن چهرههاي مسرور و چهرههاي اندوهبار، جدايي و فرار از يكديگر، حساب، كتاب، سؤال، فرياد و… رخ ميدهد. از اينرو قرآن مجيد ازقيامت با نامهايي مناسب با پديدههاي مختلف نام برده و با بيش از يك صد نام چهره قيامت را به تصوير كشيده، كه در هر يك از این نامها سرّ يا اسراري نهفته است. برخی از این نامها عبارتند از:
1. تردید ناپذیر
از ديدگاه قرآن كريم، وقوع قيامت حتمي و قطعي است و شكّي در آن نيست: «وَ أَنَّ السَّاعَةَ ءَاتِيَةٌ لَّا رَيْبَ فِيهَا * قيامت آمدني است و شكبردار نيست. سوره حج آيه 7»
دليل حتمي بودن معاد و قيامت آياتي است که بواسطه عدالت خدا وجود قیامت را حتمی بیان میکنند. از اينرو ميفرمايد: «أَمْ نجْعَلُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ كاَلْمُفْسِدِينَ فىِ الْأَرْضِ أَمْ نجْعَلُ الْمُتَّقِينَ كاَلْفُجَّار * آيا ممكن است كساني را كه ايمان آورده و عمل صالح انجام دادهاند همچون مفسدان در زمين قرار دهيم؟ و آيا امكان دارد پرهيزكاران را همچون فاجران قرار دهيم؟ سوره ص آيه 28»
2. قیامت
قیامت از قیام، در لغت به معنای خیزش و برخاستن است؛ و راز نامگذاري آن روز موعود به قيامت كه از مشهورترين نامهاست و در قرآن سورهاي به اين نام اختصاص يافته، اين است كه مردم در اين روز به یکباره قيام خواهند كرد: «يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِين * و نزد پروردگار جهانيان خواهند ايستاد. سوره مطفّفين آيه 6»
و روزي است كه رستاخيز برپا شود: «وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَة . سوره روم آيه 12»
امير مؤمنان عليهالسلام ميفرمايد: «روزي كه حق تعالي تمامی مردم را براي رسيدگي به حساب كار و پرداخت پاداش اعمال جمع میکند، آنان فروتنانه در برابرخدا میایستند، عرق تا گوشه دهانشان جاری میشود و زمين زير پايشان لرزان میشود و نيكو حالترين آنان كسي است كه جاي گذاشتن دو پاي را پیدا کند و براي خود جايي تهيّه كند». (1)
3. حق
روز حق روزي است كه در آن حق مطلق آشکار میشود و جايي براي باطل نيست و به هر اختلافي پايان داده ميشود: « ذلِكَ الْيَوْمُ الْحَق * روز قیامت روز حق است. سوره نبأ آیه 39».
اين واژه 227 بار در قرآن وارد شده كه از شاخصترين مفاهيم و موارد آن، معنا و موردي است كه در برابر باطل قرار گرفته است و چون خداوندِ بزرگْ حق است و از او به «حق تعالي» ياد ميشود در روز قيامت حق آشکار خواهد شد.
قرآن براي اينكه جامعه بشري معناي دقيق حق و باطل را بفهمد در تمثيلي زيبا ميفرمايد: «أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِها فَاحْتَمَلَ السَّيْلُ زَبَداً رابِياً وَ مِمَّا يُوقِدُونَ عَلَيْهِ فِي النَّارِ ابْتِغاءَ حِلْيَةٍ أَوْ مَتاعٍ زَبَدٌ مِثْلُهُ كَذلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَ الْباطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمَّا ما يَنْفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الْأَرْضِ كَذلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثال * خداوند از آسمان آبى فرستاد و از هر درّه و رودخانهاى به اندازه آنها سيلابى جارى شد سپس سيل بر روى خود كفى حمل كرد و از آنچه (در كورهها،) براى به دست آوردن زينت آلات يا وسايل زندگى، آتش روى آن روشن مىكنند نيز كفهايى مانند آن به وجود مىآيد خداوند، حق و باطل را چنين مثل مىزند! امّا كفها به بيرون پرتاب مىشوند، ولى آنچه به مردم سود مىرساند آب يا فلز خالص در زمين مىماند خداوند اين چنين مثال مىزند! سوره رعد آیه 17».
4. رستاخیز
قرآن از قيامت به روز رستاخيز ياد كرده و در پرسش و پاسخي كه در قيامت ميان بدكاران و درست كرداران ردّ و بدل ميشود، ميفرمايد: « وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُقْسِمُ الْمُجْرِمُونَ مَا لَبِثُواْ غَيرَ سَاعَةٍ كَذَالِكَ كاَنُواْ يُؤْفَكُونَ * وَ قَالَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْمَ وَ الْايمَانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فىِ كِتَابِ اللَّهِ إِلىَ يَوْمِ الْبَعْثِ فَهَذَا يَوْمُ الْبَعْثِ وَ لَاكِنَّكُمْ كُنتُمْ لَا تَعْلَمُون * روزي كه قيامت بر پا شود بدكاران سوگند ياد كنند كه ساعتي بيش درنگ نكردند همينگونه از راستي و حقيقت به ناراستي و دروغ پردازند و آنان كه به مقام علم و ايمان رسيدهاند به آن گروه بدكار گويند: شما تا روز رستاخيز كه همین امروز است مهلت يافتيد، ولي بر آن آگاه نبوديد. سوره روم آیات 55 و 56».
5. پیرکننده
قيامت روزي است كه كودكان و نوجوانان را پير ميكند: « فَكَيْفَ تَتَّقُونَ إِن كَفَرْتمْ يَوْمًا يجْعَلُ الْوِلْدَانَ شِيبًا * شما اگر كافر شويد، چگونه خود را (از عذاب الهى) بر كنار مىداريد؟! در آن روز كه كودكان را پير مىكند. سوره مزّمل آيه 17». سرّ این مطلب يا طولاني بودن موقف قيامت است يا سخت بودن حوادث آن، چنانكه گاهي ديده ميشود برخي مشكلات در دنيا چنان جانكاه است كه جوانان را پير و موهايشان را سپيد ميگرداند.
اميرمؤمنان عليهالسلام ميفرمايد: «ای بندگان خدا! بر حذر باشيد از روزي كه در آن اعمال رسيدگي ميشود، اضطراب و نگراني در آن بيشمار است و كودكان در آن پير ميشوند». (2)
6. شدید و سخت
از نامهای قیامت «عسير» به معنای دشوار میباشد. یعنی روزي است كه كار براي بدكاران بسيار مشكل است.
«الْمُلْكُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ لِلرَّحْمنِ وَ كانَ يَوْماً عَلَى الْكافِرينَ عَسيراً * حكومت در آن روز از آن خداوند رحمان است و آن روز، روز سختى براى كافران خواهد بود! سوره فرقان آیه 26»
- كنار رفتن پردهها
درقیامت چيزي براي پنهان كاري باقي نخواهد ماند زیرا گواهان و شاهدان بسیاری مانند اعضاء و جوارح و اشیاء مختلف و… برای گواهی دادن نسبت به اعمال خوب و بد انسانها وجود دارد در آن روز جايي براي كتمان و پنهان كاري نيست: « يَوْمَ تُبْلَى السَّرائِر * در آن روز كه اسرار نهان (انسان) آشكار ميشود. سوره طارق آیه 9»؛ چنانكه آنچه در دل زمين است نيز بيرون ميآيد: «وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقالَها * و بارهاى سنگين اسرار درون خويش (كه گنجها و معادن و اموات و غيره است) همه را از دل خاك بيرون افكند. سوره زلزال آیه 2»؛ بايگاني شدهها پديدار ميشود و رازي پوشيده نميماند؛ ايمان، كفر، نفاق، ريا، اخلاص، نيّت پاك، بدیها و… همه آشكار ميشود.
8. گشودن نامهها
قيامت را روز «نشر» به معنای باز و گشوده شدن گويند؛ زيرا نامههاي رفتار انسان در آن روز باز و گشوده ميشود: «وَ إِذَا الصُّحُفُ نُشِرَت * و هنگامى كه نامه اعمال خلق گشوده شود. سوره تکویر آیه 10»؛ نامه اعمال انسان در اين جهان به هم پيچيده است و در قیامت باز ميشود. در دنيا كسي از آن خبر ندارد و حتّي اعمال گذشته انسان براي خودش مخفی است. از اينرو با ديدن آن در قیامت با شگفتي خواهد گفت: چه نامهاي؟ هر کوچک و بزرگی را را در آن شمرده و به حساب آوردهاند و گناهان كوچك و بزرگ در آن ثبت شده است. به او فرمان ميرسد نامه اعمالت را بخوان: «وَ كُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائرَهُ فىِ عُنُقِهِ وَ نخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كِتَابًا يَلْقَئهُ مَنشُورًا * اقْرَأْ كِتَابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبًا * ما نتیجه اعمال خوب و بد هر انساني را به گردن او آویزان ساختیم و آن رادر روز قيامت به صورت كتابي براي او بيرون آوريم، در حالي كه آن نامه چنان باز باشد كه همه صفحههای آن را يك مرتبه ملاحظه كند * و به او خطاب رسد كه تو خود كتاب اعمالت را بخوان و بنگر تا در دنيا چه كردهاى كه تو خود تنها براى رسيدگى بحساب خويش كافى هستى. سوره اسراء آیه 13و 14».
9. حساب
به قيامت «يوم الحساب» به معنای روز حسابرسی نيز گفته شده است. «إِنَّ الَّذينَ يَضِلُّونَ عَنْ سَبيلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَديدٌ بِما نَسُوا يَوْمَ الْحِساب * كسانى كه از راه خدا گمراه شوند، عذاب شديدى بخاطر فراموش كردن روز حساب دارند! سوره ص آیه 26». گرچه خداوند هميشه حسابرس است، ولی در قيامت كه روز حساب است حسابرسی خداوند به طور کامل آشکار میشود. خداوند در قرآن مجيد هشت بار خود را «سَريعُ الْحِساب * کسی که به سرعت حسابرسی میکند» معرّفي كرده است؛ مانند: «لِيَجْزِيَ اللَّهُ كُلَّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ إِنَّ اللَّهَ سَريعُ الْحِساب * تا خدا هر شخص را به كيفر كردارش برساند، به يقين، خداوند سريع الحساب است! سوره ابراهیم آیه 51»
10. جدایی
قيامت روز جدايي «يَوْمُ الْفَصْل» است. در اين روز پرهيزكاران از بدكاران جدا شده و از هم فاصله میگیرند. انسانها در دنيا همه با هم و به ظاهر در يك شكل و قيافه زندگي ميكنند، امّا در قيامت روزي كه همه يك جا جمع میشوند و بَدان از نيكان جدا ميشوند.
اين همان روز جدایی (حقّ از باطل) است كه شما گنه کاران آن را تكذيب ميكرديد و آن را دروغ ميپنداشتيد: «هَذَا يَوْمُ الْفَصْلِ الَّذِى كُنتُم بِهِ تُكَذِّبُون. سوره صافات آیه 21».
11. حسرت
روز حسرت یکی دیگر از اسامی قیامت است «يَوْمَ الْحَسْرَةِ»؛ روزي است كه انسان بر گذشته خود افسوس ميخورد و از اعمال خويش سخت پشيمان ميشود. از اين رو خداوند ميفرمايد: «وَ أَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِيَ الْأَمْرُ وَ هُمْ في غَفْلَةٍ وَ هُمْ لا يُؤْمِنُون * و (اى رسول ما) امت را از روز حسرت (روز قيامت) بترسان كه آن روز ديگر كارشان گذشته است و آنها سخت از آن روز غافلند و به آن ايمان نمىآورند. سوره مریم آیه 39»؛ روزي كه همگان افسوس دارند؛ بدكاران براي بدكاري، نيكوكاران و خوبان براي اينكه آنگونه كه بايد از خوبيها بهره نبردند؛ در حالي كه ميتوانستند از امكانات دنيوي و مادي بهره زیادتری بگيرند، ولي نگرفتند.
—————————–
(1) نهجالبلاغه، خطبه 102.
(2) نهجالبلاغه، خطبه157.
